(113.11) Μία διαφορετική κτιριολογική διάταξη των χώρων της φυλακής

Φοιτήτρια : Δέσποινα Παπαδοπούλου
Επιβλέποντες καθηγητές: Ir. Jan Engels, Ir. Frank Schnater
Msc in Architectural Engineering, Faculty of Architecture, TU Delft
Ημερομηνία παρουσίασης : 01-11-2011
Ημ.πρώτης δημοσίευσης στο gra:2011-12-15

Το θέμα της διπλωματικής εργασίας είναι η αμφιλεγόμενη περίπτωση ενός κτιρίου φυλακής. Ακόμα και σύγχρονες "εναλλακτικές" προτάσεις δεν απαντούν σε επίμαχα ερωτήματα όπως:

"Ποιες υπηρεσίες θα έπρεπε να προσφέρει μια φυλακή του 21ου αιώνα;", "Παίζει ρόλο ο σχεδιασμός;", "Μπορεί η αρχιτεκτονική να λειτουργήσει σαν βοηθητικό εργαλείο στην επανένταξη των κρατούμενων στην κοινωνία;". Αυτά τα θέματα προσπαθεί να αντιμετωπίσει η παρακάτω πρόταση.

Μία διαφορετική κτιριολογική διάταξη των χώρων της φυλακής ήταν το επιθυμητό προϊόν σχεδιασμού, η οποία θα επιτρέπει μια νέα συμβιωτική σχέση μεταξύ των κρατούμενων και του έξω κόσμου και θα επηρεάσει τον σκεπτικισμό απέναντι στους παραβάτες του νόμου. Ο δεύτερος στόχος του εγχειρήματος ήταν η διατύπωση και εφαρμογή ενός πιλοτικού προγράμματος, μιας νέας προσέγγισης των υπηρεσιών που μια φυλακή πρέπει να προσφέρει στούς "χρήστες" της και στην κοινωνία. Η κτιριολογική διάταξη/πρόγραμμα θα προκύψει από αυτή την καινούρια λειτουργία.

Η τοποθεσία στην οποία κλήθηκε να δοκιμαστεί αυτή η νέα τυπολογία κτιρίου είναι η περιοχή ανατολικά του ιστορικού κέντρου της πόλης Haarlem, στην Ολλανδία. Σε αυτό το όριο της πόλης  βρίσκεται και λειτουργεί ως σήμερα μια φυλακή τύπου "Πανόπτικον". Η καινούρια φυλακή θα έχει το ρόλο τοπόσημου για την πόλη, εμπλουτίζοντας παράλληλα τον αστικό ιστό. Η εγγύτητα με την πόλη καθιστά δυνατή την επικοινωνία / διαδραστικότητα μεταξύ των κρατούμενων και συγγενών/φίλων/πολιτών, κάτι που από την αρχή θεωρήθηκε βασικό στοιχείο για τη λειτουργία της φυλακής και την επανένταξη των πρώτων στην κοινωνία.

Η καινούρια δομή είναι αποκολλημένη από το έδαφος και το αδιαπραγμάτευτο ύψος γίνεται το νέο "τείχος" της φυλακής, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο πίσω στο δημόσιο χώρο αυτή την έκταση μετά από 110 χρόνια κατάληψής της από τη φυλακή του Metzelaar, χτισμένη στα 1901.

Ο Jeremy Bentham ανέπτυξε τη θεωρία του γύρω από την Πανόπτικον τυπολογία κτιρίου σε μια σειρά γραμμάτων στα 1787-1789. Πρόκειται για ένα παράδειγμα αρχιτεκτονικής στην οποία επενδύεται και αναπτύσσεται η έννοια της εξουσίας. Η αίσθηση της "αόρατης παντογνωσίας" που έχουν οι κρατούμενοι, αφού δε γνωρίζουν αν παρακολουθούνται ή όχι από τον μοναδικό φύλακα, είναι απόρροια της διάταξης των κελιών στα δαχτυλίδια - ορόφους γύρω από τον κεντρικό πύργο ελέγχου.

Η σχεδιαστική πρόταση που παρουσιάζεται εδώ αφαιρεί το ρόλο της φυλακής από το παλιό κτίσμα και υπονοεί τη διάθεση το καινούριο ίδρυμα να μη φέρει καμία από τις ιδέες και λειτουργίες του παλιού. Γι' αυτό η καινούρια κατασκευή δε σμίγει με τον πλινθόκτιστο κοκκινωπό όγκο παρά μόνο εξελίσσεται γύρω του προσπαθώντας να απομακρυνθεί προς την πόλη. Είναι μια λωρίδα χώρων που κινείται προς τα πάνω, ένας ήπια ραμποειδής "διάδρομος" που αλλάζει το skyline της πόλης και την εικόνα του Πανόπτικον. Αποφεύγει τον εγκλεισμό της στην παλιά φυλακή, απαξιώνει την καρδιά του Πανόπτικον το οποίο μετατρέπεται τώρα σε δημόσια πλατεία / κτίριο.

"Ο χρόνος είναι ο εκτελεστής της ποινής" (Μ. Foucault)

Το "λεξιλόγιο" που χρησιμοποιήθηκε ανήκει στην αρχιτεκτονική του χρόνου, βασικός σκοπός της οποίας είναι η εμπειρία της ζωής, του χρόνου και του χώρου από τους χρήστες του αρχιτεκτονικού προϊόντος. Η παραμονή λοιπόν σε αυτή τη φυλακή γίνεται διαδρομή και ταξίδι, τόσο εμπειρικό όσο και αναφορικό. Εμπειρικό καθώς ο "χρήστης" αισθάνεται άμεσα το στιγμιαίο και αναφορικό καθώς αυτή η άμεση εμπειρία αναφέρεται σε παρελθοντικές ή μελλοντικές στιγμές.

Το εσωτερικό του ιδρύματος είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να συμβάλλει στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, της αυτογνωσίας, της εμπιστοσύνης, της συνεργασίας και του σεβασμού - ζωτικές έννοιες όσο αφορά το μετασχηματισμό της συμπεριφοράς και του τρόπου έκφρασης. Πρόκειται για ένα χώρο φροντίδας, ίασης, άσκησης, εκπαίδευσης, όπου αναπτύσσονται και εξασκούνται σταδιακά οι νοητικές και οι πρακτικές ικανότητες των έγκλειστων. Η ιδέα αυτή μεταφράζεται στη βαθμιδωτή αιωρούμενη λωρίδα χώρων όπου οι λειτουργίες διαδραματίζονται ρυθμικά, χωρικά αλλά και χρονικά.

Αυτή η διαδοχή των λειτουργιών δημιουργεί ένα κτίριο με καθορισμένα χωρικά επίπεδα που αντιστοιχούν στις διάφορες χρονικές φάσεις της ποινής. (εικόνα 4) Οι φυσικές βαθμίδες και η έννοια της προοδευτικής πορείας σχετίζονται επίσης με την ιδέα της επιθυμητής ψυχικής / πνευματικής ανύψωσης. Αυτό βιώνεται από το προοδευτικά ποιοτικότερο εσωτερικό περιβάλλον (φωτισμός / διάταξη / θέες / δραστηριότητες ) την αυξανόμενη άνεση, ένα πιο «κανονικό» περιβάλλον, καθώς οι χρήστες περνούν σε κάθε επόμενη φάση: μια ανταμοιβή ουσιαστικά για τις προσπάθειές τους και ένα κίνητρο για να συνεχίσουν το ταξίδι.

Τα χωρικά επίπεδα καθορίζουν τη θέση του κάθε ατόμου σε αυτή την κοινότητα και ως εκ τούτου την επικοινωνία με τον έξω κόσμο (περιορισμένη για την πρώτη φάση, πιο διευρυμένη για την επόμενη. κλπ), τη σχέση με το προσωπικό (έμμεση, άμεση), τη σχέση μεταξύ τους (συμμαθητές, μέλη ομάδας, συγκάτοικοι, γείτονες) τα καθήκοντα, τις αρμοδιότητες κλπ. Ο χρόνος παραμονής σε κάθε φάση αποφασίζεται από τους ίδιους τους κρατούμενους, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να προχωρήσουν στην επόμενη όταν είναι έτοιμοι / πρόθυμοι και εφόσον κριθούν ικανοί από την αρμόδια εξεταστική ομάδα. Η φυλακή ως χώρος και ως "λειτουργία" δεν τους αναγκάζει σε συγκεκριμένη ακολουθία / ταχύτητα. Σε αυτό το ταξίδι οι κρατούμενοι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν τον τρόπο και το χρόνο, να βιώσουν το χώρο, τη λειτουργία, και να βρουν την  ΕΞΟΔΟ μέσα από τη φυλακή.

Περισσότερα στα links : http://issuu.com/deda13/docs/exitprison, http://despin-a.weebly.com/exit-through-the-prison.html

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.