(116.11) Παρεμβάσεις στην παλιά πόλη της Κυπαρισσίας

Φοιτητής: Σαμπαζιώτης Στέφανος
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αικατερίνη Λιάπη
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών
Ημερομηνία παρουσίασης: Πέμπτη 30/06/2011

 

Χάραξη περιπατητικής διαδρομής με ενδιάμεσες στάσεις-πλατώματα στον οικισμό της παλιάς πόλης. Μέσα από την διαδρομή, ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να αντιληφθεί και να εμπεδώσει σε προσωπικό επίπεδο τις ιδιαιτερότητες του τοπίου και του ιστορικού οικιστικού περιβάλλοντος.

Η ΠΟΛΗ
Η Κυπαρισσία  βρίσκεται στην νοτιοδυτική Πελοπόννησο, στη Μεσσηνία, στα παράλια του Ιονίου πελάγους. Είναι η έδρα του Δήμου Τριφυλίας και ο πληθυσμός της υπολογίζεται γύρω στους 7000 κατοίκους.

Η ιστορία της ξεκινάει από τα μυκηναϊκά χρόνια, εποχή κατά την οποία η περιοχή ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη.

1^ος ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ: ΕΔΑΦΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
Στο πέρασμα των αιώνων, η ακμή της πόλης καθοριζόταν πάντα από την ποιότητα της εκάστοτε πολιτικής διαχείρισης της θέσης της, στο ιδιαίτερο τοπίο των ορεινών παρυφών με θέα στη θάλασσα και σε όλη την πεδιάδα της δυτικής Πελοποννήσου. Έτσι λοιπόν, η ταυτότητά της συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με την εδαφική της μορφολογία.

2^ος ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ: ΚΑΣΤΡΟ - ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Ένας δεύτερος παράγοντας διαμόρφωσης της ταυτότητας της πόλης ήταν το κάστρο. Τα πρώτα δείγματα κατοίκησης στη περιοχή αφορούν στην οικιστική ανάπτυξη γύρω του, αφού αποτελούσε την ακρόπολη. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, η Κυπαρισσία αναπτυσσόταν αποκλειστικά στην περιοχή κάτω και γύρω από αυτό, στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω και μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα ξεκίνησε σταδιακά να επεκτείνεται η κατοίκιση στο πεδινό μέρος, μέχρι την ακτογραμμή.

 

Ζώνες.
Με βάση την πολεοδομική της εξέλιξη, στο σημερινό σχέδιο εντοπίζουμε τρεις ζώνες:

Α) τη ζώνη της παλιάς πόλης στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω και κάτω από το κάστρο,
Β) την ενδιάμεση ζώνη όπου η παλιά συναντάει τη νέα πόλη και η δόμηση παίρνει μια πιο κανονική μορφή,
Γ) τη ζώνη της κάτω, νεότερης πόλης με το ορθοκανονικό πολεοδομικό σχέδιο.  Το κάτω-νεότερο κομμάτι, σχεδιάστηκε με το ιπποδάμειο σύστημα με χαρακτηριστικές τις μεγάλες οδούς-λωρίδες που διατρέχουν όλη την πόλη με ανατολική-δυτική διεύθυνση.

Χρήσεις γης.
Ο χωρισμός της πόλης σε ζώνες δεν υπαγορεύεται μόνο από την διαφοροποίηση στην πολεοδομική μορφολογία του αστικού ιστού, αλλά και από την συγκέντρωση διαφορετικών χρήσεων γης ανάλογα με την περιοχή στην οποία επικεντρωνόμαστε. Η πόλη έχει συγκεντρωμένα το εμπόριο, τις δημόσιες και άλλες υπηρεσίες στο σημερινό της κέντρο, ενώ χρήσεις γης που αφορούν στην αναψυχή εντοπίζονται κυρίως στην παραλία.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ
Μέσα από διαδοχικούς περιπάτους σε όλη την έκταση της παλιάς πόλης, αξιολογήθηκε ως σημαντικός ο τρόπος με τον οποίο οποιαδήποτε οδός «στεφανώνει» το πεδινό τοπίο και οδηγεί από όλα τα σημεία τη θέα στη θάλασσα. Καθώς περπατάει κανείς ανάμεσα στους στενούς δρόμους, η θέα στην θάλασσα λειτουργεί ως «κοινός παρανομαστής οπτικής αντίληψης» με ενδιάμεσες διακοπές από παλιά πετρόχτιστα κτήρια, ερείπια και εγκαταλελειμμένα σημεία με τυχαία βλάστηση. Η παραπάνω καταγραφή στάθηκε καθοριστική για την επιλογή του θέματος της εργασίας αυτής.

ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ

Πρόσβαση.
Η προσέγγισή της παλιάς πόλης από το κάτω, νεότερο τμήμα γίνεται με μία κύρια, ανηφορική οδό (οδός Ιωαννίδου) ή με μια δευτερεύουσα μαιανδρικής ανάπτυξης οδό. Για να φτάσουμε στο κάστρο, οι δύο προαναφερθέντες οδοί ενώνονται σε μία αρτηρία που διατρέχει την κεντρική πλατεία της παλιάς πόλης (πλατεία Αρκαδιάς) και καταλήγει σε μια μικρή πλατεία μπροστά από το κάστρο.

Το σημείο αυτό, που σήμερα μάλλον είναι το τέρμα της διαδρομής μας από την κάτω στην άνω πόλη, αποτελούσε, παλαιότερα, την είσοδο της πόλης. Η κύρια πρόσβαση στην Κυπαρισσία γινόταν από τον επαρχιακό δρόμο βορειο-ανατολικά του κάστρου, σε αντίθεση με τη σημερινή είσοδο της πόλης, στη συνέχεια της εθνικής οδού στα πεδινά. Στα πλαίσια της παρέμβασης που ακολουθεί, προτείνουμε την επανάχρηση αυτής της εισόδου, με μια νέα οδική χάραξη συντόμευσης, βόρεια του κάστρου.

Τοπόσημα.
Μέχρι και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, ο πυρήνας της ζωής της Κυπαρισσίας εντοπίζεται στον οικισμό που αναπτύσσεται κάτω και γύρω από το κάστρο, γύρω από την πλατεία (πλατεία Αρκαδιάς) και γύρω από το ναό της Αγ.Τριάδας. Για όλο το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, μπορεί το κέντρο της ζωής να μεταφέρεται οριστικά στην κάτω πόλη, αλλά τα προαναφερθέντα συνεχίζουν να αποτελούν τοπόσημα για την παλιά πόλη.

Σήμερα, μπορούμε να προσθέσουμε σε αυτά και το κτήριο που προορίζεται να φιλοξενήσει το λαογραφικό μουσείο, όπου μέχρι τώρα λαμβάνουν χώρα αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις.

 

Ζώνες.
Η οδός που διατρέχει την πλατεία Αρκαδιάς και καταλήγει στο κάστρο (οδός Ελένης Χαμέρη), ουσιαστικά χωρίζει σε δύο μικρότερες περιοχές-ζώνες τον οικισμό.

Επιλογή τοποθεσίας παρέμβασης.
Συνοψίζοντας, παρατηρούμε ότι το τρίγωνο τοποσήμων που προαναφέρθηκε, εντάσσεται στο κομμάτι πάνω από τον διαχωριστικό άξονα. Μέσα σε αυτό υπάρχουν ορισμένα σημεία τα οποία έχουν για δεκαετίες εγκαταλειφθεί και παραμένουν «νεκρά κομμάτια» του οικισμού, με ερείπια και άγρια βλάστηση. Παρόλα αυτά, στην πορεία ανακαλύφθηκε η μεγάλη τους δυνατότητα να αποτελέσουν «παράγοντες ανάδειξης του τοπίου», κυρίως λόγω της κλιμακωτής ανάπτυξής τους και της ποικιλίας στη θέα που προσφέρουν.

ΣΤΟΧΟΣ
Στόχος είναι η αναθέρμανση της ζωής στην περιοχή μέσα από τον σχεδιασμό χώρων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, καθώς και η προσφορά ευκαιριών στον επισκέπτη να του αποκαλυφθεί σε προσωπικό επίπεδο το τοπίο του οικισμού. Η βιωμένη πραγματικότητα που χαρακτηρίζει την περιοχή, μπορεί να εμπεδωθεί από τον επισκέπτη μέσω μιας βιωματικής αρχιτεκτονικής προσέγγισης. Τέλος, η προσπάθεια που επιχειρείται δεν αποσκοπεί στην υιοθέτηση στείρου νεοτερισμού, αλλά ούτε και στη μίμηση του παρελθόντος. Η δια-χρονικότητα της αρχιτεκτονικής παρέμβασης επιχειρείται να εξασφαλιστεί μέσα από την α-χρονικότητα στις κατασκευές που προτείνονται.

Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Βασικές αρχές παρέμβασης.
Βασικά εργαλεία για την παρέμβαση είναι πρώτον, η ιδιαίτερη εδαφική μορφολογία σε τομή από τους ορεινούς όγκους προς τη θάλασσα, αλλά και σε τομή παράλληλα με την ακτογραμμή και δεύτερον, τα στοιχεία μικρο-κλίμακας  εντός του οικισμού, όπως το δίκτυο από μάντρες που υποδιαιρεί τον χώρο. Η θέα στη θάλασσα από οποιοδήποτε σημείο αποτελεί τον κοινό παρανομαστή σε όλη την διαδικασία της παρέμβασης.

 

 

Επίσης, η περιοχή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ολιστικά με σταθερά κριτήρια σε όλες της υποδιαιρέσεις. Ο περίπατος, η περιδιάβαση ως τρόπος προσέγγισης ενός τοπίου επιλέγονται ως κύριο χαρακτηριστικό της παρέμβασης. Ο σχεδιασμός οφείλει να ακολουθήσει την ιδιαιτερότητα μιας σταδιακής αποκάλυψης περασμάτων, εικόνων, χωρικών αντιλήψεων που μόνο μέσω του περιπάτου με ενδιάμεσες στάσεις μπορεί να επιτευχθεί.

Η πρόταση.
Προτείνεται η χάραξη μιας περιπατητικής διαδρομής η οποία θα ενοποιεί τα προαναφερθέντα τοπόσημα και γενικά, θα ανταποκρίνεται στους στόχους που περιγράφηκαν. Μέσα από τα διαφορετικά δεδομένα κάθε υπο-περιοχής, κατά μήκος της, ανακύπτουν διαφορετικές σχεδιαστικές δυνατότητες και τελικά προκύπτουν δύο βασικοί χώροι: πρώτα μία πλατεία-μπαλκόνι με θέα τη θάλασσα, με επίπεδα κλιμακωτής διάταξης και έπειτα, ένας χώρος αμφιθεάτρου. Και στις δύο περιπτώσεις, η ήδη υπάρχουσα εδαφική μορφολογία υπαγόρευσε τις χρήσεις. Οι δύο αυτοί χώροι εκλαμβάνονται ως «κέντρα» η συμπλήρωση ή υποστήριξη των οποίων προτείνεται μέσα από την επανάχρηση υπαρχόντων κτηρίων (ερειπωμένων μέχρι πρότινος), κατά μήκος της διαδρομής.

 

 

Παρόλα αυτά, έμφαση δεν μπορεί παρά να δοθεί στη διαδρομή αυτή καθαυτή. Τα κτήρια που εντάσσονται σε αυτή προτείνονται απλά ως χώροι που φιλοξενούν τις αναγκαίες χρήσεις για την παρέμβαση. Η πλήρης μελέτη τους ως αυτόνομα αρχιτεκτονικά στοιχεία θα μπορούσε να είναι θέμα για μια άλλη διπλωματική εργασία.

 

 

Επίλογος.
Ο επισκέπτης θα θελήσει να ανέβει στην παλιά πόλη προπάντων για τις θέες που του προσφέρει, καθώς και για την εμπειρία περιπάτου σε οικισμό με έντονο ανάγλυφο. Αφού ανέβει στο κάστρο, μπορεί να εντοπίσει τη διαδρομή και να συνεχίσει την περιήγησή του. Η εμπειρία εμπλουτίζεται συλλέγοντας πληροφορίες από το κέντρο τεκμηρίωσης (βιβλιοθήκη), οργανώνοντας συναντήσεις στην κλιμακωτή πλατεία, συμμετέχοντας στα πολιτιστικά δρώμενα που θα λαμβάνουν χώρα στο αμφιθέατρο και ολοκληρώνεται στην πλατεία Αρκαδιάς μετά το τέλος της διαδρομής.

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.