(127.11) Κέντρο αρωγής και ενασχόλησης παιδιού

Φοιτήτριες: Κρατημένου Ειρήνη, Μαρκαντωνάτου Αλίκη, Τζόλου Αλεξάνδρα
Επιβλέποντες Καθηγητές: Πάνος Εξαρχόπουλος, Νίκος Θωμάς, Κωνσταντίνος Κεβεντσίδης
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημ. Παρουσίασης: 2 Ιουλίου, 2011

Η επιλογή του θέματος προέκυψε από τη θέλησή μας να δημιουργήσουμε κάτι που να αφορά το παιδί, σε συνδυασμό με την έλλειψη ενός τέτοιου κέντρου στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Ένα κέντρο το οποίο θα αναλαμβάνει την προστασία και την ενασχόληση παιδιών που έχουν απομακρυνθεί με απόφαση της πρόνοιας από τους κηδεμόνες τους, για λόγους οικογενειακής βίας και τελικά καταλήγουν χωρίς στέγη.

Βάσει του προγράμματος λειτουργίας των χωριών SOS που υπάρχουν στην Ελλάδα, διαπιστώσαμε πως οι χώροι αυτοί συνήθως παρέχουν μόνο στέγη στα παιδιά, τα οποία κατοικούν ανά έξι, με μία "μητέρα" εθελόντρια, όμως η βασική τους εκπαίδευση (σχολείο) πραγματοποιείται εκτός του συγκροτήματος. Ομοίως, προτείνουμε η σχολική εκπαίδευση να πραγματοποιείται εκτός του οικοπέδου, ώστε να κοινωνικοποιούνται, αλλά προτείνουμε χώρο για άλλες δραστηριότητες, που να μπορεί να δέχεται και παιδιά εκτός του προγράμματος. Με αυτόν τον τρόπο στοχεύουμε στην ανάδειξη του χώρου, ώστε να υπάρξουν περισσότερες ιδιωτικές επιδοτήσεις, αλλά και κάποια έσοδα από τις υπόλοιπες δραστηριότητες που προσφέρονται, ενισχύοντας ταυτόχρονα την κοινωνικοποίηση των παιδιών - κατοίκων. Στόχος, δηλαδή, είναι η καλύτερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών και η εποικοδομητική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους. Αυτό, επιτυγχάνεται οργανώνοντας και αναπτύσσοντας, τόσο εντός όσο και εκτός του χώρου, προγράμματα και δράσεις ψυχαγωγικού, εκπαιδευτικού, μορφωτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα που προάγουν την καλλιέργεια του πνεύματος, των προσωπικών ενδιαφερόντων και των ταλέντων των παιδιών, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην ανάπτυξη της κοινωνικότητάς τους και στην ομαλή ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο.

Για την τοποθέτηση του συγκεκριμένου θέματος επιλέξαμε, την περιοχή των Θρακομακεδόνων καθώς συνδυάζει το φυσικό τοπίο της Πάρνηθας (έναν από τους δύο εθνικούς δρυμούς της Αττικής), με ένα αναπτυγμένο αστικό περιβάλλον. Η συγκεκριμένη περιοχή χαρακτηρίζεται για την αρκετά καλή οικονομική κατάσταση των κατοίκων, για το καθαρό της περιβάλλον και για τον ενδιαφέρον πολεοδομικό σχεδιασμό της. Το οικόπεδο επιλέχθηκε ακριβώς δίπλα στο δήμο Θρακομακεδόνων, από τον οποίο διαχωρίζεται με ένα χείμαρρο και μία βασική αρτηρία κυκλοφορίας. Βόρεια του οικοπέδου βρίσκονται οι παιδικές κατασκηνώσεις της περιοχής, κάτι το οποίο ενισχύει την δημιουργία μιας ευρύτερης περιοχής με κέντρο το παιδί.

Προσπαθήσαμε στο οικόπεδο που επιλέξαμε να δημιουργήσουμε τη μικρογραφία μιας κοινωνίας, ώστε να προετοιμάσουμε κατά μία έννοια τα παιδιά για την μετέπειτα ζωή τους. Δηλαδή, θέλαμε :

-    Η είσοδος να γίνεται με στρέψη σε σχέση με το χείμαρρο, με αφορμή την πολεοδομική χάραξη της περιοχής.
-    Η περιοχή των κατοικιών να δημιουργεί ένα άσυλο για τα παιδιά και να είναι ιδιωτική, ενώ παράλληλα να βρίσκεται ψηλά, ώστε το παιδί να έχει την εποπτεία του χώρου.
-    Οι χώροι των εργαστηρίων και των μαθημάτων που θα πραγματοποιούνται στο χώρο, να χαρακτηρίζονται από ένα πιο αυστηρό ύφος, ώστε να καθιστούν ξεκάθαρο το δημόσιο χαρακτήρα τους. Έτσι, τοποθετούνται δημιουργώντας μία αγκαλιά μαζί με τις κατοικίες σε σχέση με την είσοδο και την πόλη.
-    Στο κέντρο να τοποθετηθεί η πλατεία και να μοιράζονται από εκεί οι κινήσεις, ώστε να δημιουργείται η σύγκρουση - συνύπαρξη του δημόσιου με τον ιδιωτικό χώρο.
-    Στο νότιο μέρος, και χαμηλότερο, του οικοπέδου να τοποθετηθεί το πάρκο, ο χώρος όπου εκφράζεται η φαντασία των παιδιών, ώστε να έχουν την εποπτεία του δάσους από ψηλά και κατεβαίνοντας σε αυτόν να νιώθουν ότι βυθίζονται σε φανταστικούς χώρους.

Εντοπίσαμε ότι οι περισσότεροι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν το παραμύθι «Πίτερ Παν και Γουέντι», για να αναλύσουν την ψυχολογία και να εξηγήσουν τη συμπεριφορά τέτοιων παιδιών, καθώς το παραμύθι πραγματεύεται έντονα τη σχέση με το γονιό και γενικότερα με τον «μεγάλο», παρουσιάζοντας συμπεριφορές όπως το «αιώνιο» παιδί, το παιδί που λειτουργεί ως ενήλικας και το ανάποδο. Σε αυτό το παραμύθι εντοπίσαμε πολύ ενδιαφέρουσες χωρικές έννοιες, οι οποίες ταίριαζαν με τη μέχρι τότε προσέγγιση του θέματος. Παράδειγμα:

-    Ο Πίτερ Πάν, το παιδί, θέλει να νιώθει ελεύθερο σχεδόν σαν να πετάει και ότι πρέπει να βρίσκεται πάνω από όλους.
-    Ο Πίτερ Πάν, διαχωρίζει ξεκάθαρα τα όρια της περιοχής που μπορεί να δρα σε σχέση με το δημόσιο χώρο, όπου είναι και το μέρος που τον φέρνει σε επαφή με την πραγματικότητα και όταν συμβαίνει αυτό συνήθως συγκρούεται, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνει και εξελίσσεται.
-    Ο Κάπτεν Χούκ, ως μεγάλος, κατά βάθος είναι παιδί, άρα πρέπει να έχει την ελευθερία να μπορεί και να εκφράζεται ως παιδί, ώστε να υπάρξει επικοινωνία με τις μικρότερες ηλικίες.

Με βάση αυτά και πολλά άλλα που ανακαλύψαμε στην έρευνα αυτή, καταλήξαμε ότι κατά μία έννοια δημιουργούμε μια "Neverland," με κάθε προέκταση που μπορεί να έχει αυτό, ώστε να μπορεί να μεταφέρει τέτοιες έννοιες στο χρήστη, χωρικά.

Αρχικά, λοιπόν, έγινε ο διαχωρισμός του οικοπέδου σε τομείς και η γενική τοποθέτηση κτιριακών όγκων σε αυτό, σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού, εξαιτίας του μεγέθους του οικοπέδου (περίπου 16 στρέμματα). Το μέγεθος αυτό ήταν και η βασικότερη δυσκολία που συναντήσαμε κατά την διάρκεια της σύνθεσης, το θέμα της κλίμακας μας προβλημάτισε ιδιαιτέρως και έτσι κρίθηκε απαραίτητη η χρήση μιας κοινής γλώσσας σχεδιασμού, η οποία να διατρέχει όλο το οικόπεδο. Ο επιμερισμός των βασικών κτιριακών όγκων και οι αλληλοεπικαλύψεις τους, η άμεση σύνδεση του έξω με το μέσα  και η επιμέρους ρυθμική εναλλαγή τους, καθώς επίσης και η ισότιμη χρήση και σύζευξη των τριών βασικών υλικών που χρησιμοποιήθηκαν (μπετόν, μέταλλο, ξύλο) αποτέλεσαν τα εργαλεία σχεδιασμού για την επίτευξη του στόχου μας. Όλα τα παραπάνω σχεδιάστηκαν για το παιδί και άρα δεν θα μπορούσαν να έχουν άλλο ύφος πέραν του «παιχνιδιάρικου» και άλλη κλίμακα πέραν της ανθρώπινης. Το τελευταίο στάδιο του σχεδιασμού επικεντρώθηκε σε επιμέρους χώρους και στην οργάνωσή τους και δόθηκε ιδιαίτερη μέριμνα σε ότι αφορούσε το μικροπεριβάλλον τους, καθώς θεωρήθηκε απαραίτητη η μελέτη τους και ο λεπτομερής σχεδιασμός τους, ώστε να εξυπηρετούν όσο το δυνατό καλύτερα τους χρήστες τους και να προωθούν την κοινωνικότητα των παιδιών-κατοίκων.

Οι κατοικίες τοποθετήθηκαν στο βόρειο τμήμα του οικοπέδου (10 κατοικίες), κατά τον άξονα Ανατολής-Δύσης χωρισμένες σε δύο παράλληλες ζώνες με τέσσερα μέτρα υψομετρική διαφορά μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκε η δημιουργία ενός ισχυρού «γραμμικού» ορίου στο βορειότερο άκρο του οικοπέδου, ενώ η υψομετρική διαφορά ήταν απόρροια του ανάγλυφου του οικοπέδου, καθώς και της ανάγκης απρόσκοπτης θέας από όλες τις κατοικίες. Η κατοικία ως μονάδα διαμορφώθηκε σε δύο στάθμες. Στην κάτω τοποθετήθηκαν τα υπνοδωμάτια των παιδιών και της «μητέρας», όπως και ο χώρος εστίασης και παρασκευής του φαγητού, ενώ στην επάνω στάθμη τοποθετήθηκε ο χώρος διημέρευσης (καθιστικό), ο οποίος εκτονώνεται στα δύο φυτευτά δώματα που τον πλαισιώνουν. Οι κατοικίες  λειτουργούν ανά δυάδες δημιουργώντας μεταξύ τους μία ημιυπαίθρια αυλή σε άμεση επαφή με τα υπνοδωμάτια. Δύο παράλληλοι γραμμικοί άξονες κίνησης διατρέχουν τις κάτω στάθμες των κατοικιών, που σε συνδυασμό με επιμέρους διαδρόμους κίνησης, άλλοτε στεγασμένους και άλλοτε όχι, αποτελούν το δίκτυο των κινήσεων της ισόγειας στάθμης. Ένα αντίστοιχο δίκτυο διατρέχει και τις πάνω στάθμες των κατοικιών ενώνοντας και στο επίπεδο των δωμάτων όλες τις κατοικίες μεταξύ τους. Τα δίκτυα αυτά συνδέονται μεταξύ τους σε κομβικά σημεία, με διαφόρων ειδών άξονες κατακόρυφης κίνησης. Με αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκε η ενοποίηση όλων των κατοικιών, δίνοντας την δυνατότητα στα παιδιά-κατοίκους να επιλέξουν μέσα από ένα ευρύ φάσμα κινήσεων την διαδρομή που επιθυμούν να ακολουθήσουν, ώστε να φθάσουν στο προορισμό τους, εξαίροντας έτσι την φαντασία τους και προωθώντας το ψυχαγωγικό παιχνίδι και την κοινωνικοποίηση τους. Υπό το ίδιο πρίσμα σχεδιάστηκε και το υπνοδωμάτιο των παιδιών, καθώς πρόκειται για ένα χώρο ευέλικτο, πολυμορφικό, διαδραστικό, ο οποίος μπορεί να λειτουργήσει είτε σαν ένας ενιαίος, είτε να διαχωριστεί σε δύο ή τρία μέρη που θα αποτελούν αυτόνομα υπνοδωμάτια. Έτσι σχεδιάστηκε ένα έπιπλο-κρεβάτι-γραφείο στο ίδιο σκεπτικό, το οποίο αποτελεί τον ιδιωτικό χώρο του κάθε παιδιού. Τέλος, τα έπιπλα αυτά είναι τοποθετημένα πάνω σε ράγες και μπορούν να κινηθούν μέσα στο χώρο του δωματίου, ώστε να δίνουν την δυνατότητα στα παιδιά-χρήστες να διαμορφώσουν το χώρο τους όπως αυτά επιθυμούν.

Κάθετα στον άξονα των κατοικιών τοποθετήθηκε το δημόσιο κτίριο δημιουργώντας έτσι  μια αγκαλιά σε σχέση με την πόλη και την είσοδο. Συνδετικό κρίκο αυτών των δύο αντίθετων σε χαρακτήρα χώρων (ιδιωτικό και δημόσιο) αποτέλεσαν οι κατοικίες των κοινωνικών λειτουργών, του διευθυντή και του γιατρού, αφού αναφέρονται και στους δύο τομείς. Το κτίριο επιμερίστηκε σε τρεις βασικούς όγκους άμεσα συνδεδεμένους μεταξύ τους με υπαίθριους ή στεγασμένους διαδρόμους. Αυτοί οι όγκοι δημιουργούν δύο εσοχές-αγκαλιές, η μία βρίσκεται σε άμεση επαφή με την κεντρική (μεγαλύτερης κλίμακας) πλατεία του οικοπέδου και λειτουργεί ως μεταβατικός χώρος και χώρος εισόδου από την πλατεία στις αίθουσες μαθημάτων και στην βιβλιοθήκη. Ο δεύτερος υπαίθριος χώρος του κτιρίου έχει υψομετρική διαφορά τριών μέτρων από την κεντρική πλατεία και αναφέρεται στις αίθουσες της μουσικής, των εικαστικών, του χορού και του γυμναστηρίου, καθώς επίσης και σε έναν εκθεσιακό χώρο που δύναται να φιλοξενήσει τα έργα των παιδιών. Η πλατεία αυτή, διαθέτει κερκίδες, ώστε να λειτουργεί ως αμφιθέατρο, για την υπαίθρια εκτόνωση των δραστηριοτήτων στις οποίες αναφέρεται. Οι όψεις των αιθουσών έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να «ανοίγουν» προς το αμφιθέατρο και όταν ο καιρός το επιτρέπει να γίνονται τα μαθήματα έξω. Το κλειστό γυμναστήριο γειτνιάζει άμεσα με τα υπαίθρια γήπεδα και με την αίθουσα χορού με την οποία μπορεί να ενωθεί και να δημιουργήσουν ένα μεγάλο ενιαίο χώρο.

Στην είσοδο του οικοπέδου σχεδιάστηκε μία πλατεία, η οποία λειτουργεί σαν χώρος εκτόνωσης για το φουαγέ του κλειστού αμφιθεάτρου, αλλά και σαν χώρος μετάβασης από την πόλη είτε στην κεντρική πλατεία, είτε στο πάρκο. Το πάρκο είναι σχεδιασμένο για να παρέχει πολλών ειδών δραστηριότητες στους επισκέπτες, για όλες τις ηλικίες, όπως παιδική χαρά, δεντρόσπιτα, ρόδα του λούνα πάρκ, υπαίθριο σκάκι σε ανθρώπινη κλίμακα κ.ά. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στο σχεδιασμό του κεντρικού θέματος του πάρκου, του χωροκαννάβου, που λειτουργεί ως  λαβύρινθος στο χώρο. Πρόκειται για έναν χώρο, κυρίως παιχνιδιού με κάνναβο 3.20m×3.20m, που περιέχει παιχνίδια όπως τσουλήθρες, μονόζυγα, σκάλες, δίχτυα και άλλα. Οι συνδυασμοί των πιθανών κινήσεων στο χώρο αυτό, καθώς και οι σχέσεις που δημιουργεί με τους υπαίθριους και ημιυπαίθριους χώρους, πλάθουν έναν οργανωμένο παιδότοπο με ποικίλες μορφές δραστηριοτήτων (από το σκαρφάλωμα μέχρι το παιχνίδι με το νερό). Μία από τις πιθανές πορείες μέσα στο χωροκάνναβο οδηγεί σε μία από τις εξόδους, μέσω ενός χώρου, όπου το περιορισμένο φυσικό φως μπαίνει στοχευμένα προκαλώντας αντανακλάσεις σε καθρέφτες και στο νερό. Μαζί με τον ψηλό πέτρινο τοίχο προσπαθήσαμε να προκαλέσουμε την εντύπωση μιας υπόγειας σκοτεινής πορείας προς τη φωτεινή έξοδο. Η ύπαρξη αυτού του χώρου κρίθηκε απαραίτητη, ώστε το παιδί μαζί με τον γονέα, έχοντας περάσει από την ψυχολογική φόρτιση που του προκαλεί ο χώρος να καταφέρει να ξεπεράσει κάποιες φοβίες του και ταυτόχρονα να ξαναεμπιστευτεί τον γονιό του, αλλά και τον εαυτό του. Πάνω από αυτό το χώρο και σε άμεση συμβολική αντίθεση με αυτόν, βρίσκεται το «πέταγμα». Πρόκειται για μία κεκλιμένη πορεία, που ξεκινάει από την κεντρική πλατεία και καταλήγει σε ένα «μπαλκόνι» με εποπτεία ολόκληρου του πάρκου. Στόχος του σχεδιασμού αυτού, είναι ο χρήστης κατά την κίνησή του πάνω σε αυτό να νιώθει το αίσθημα της απογείωσης, της απόλυτης ελευθερίας καθώς είναι έτοιμος να πετάξει όπως και ο Πίτερ Πάν. Κάθετα στο «πέταγμα» ανά τακτά διαστήματα τοποθετήθηκαν στέγαστρα, ώστε να του προσδώσουν ρυθμό, μέτρο και ανθρώπινη  αναλογία. Αυτά τα στέγαστρα καταλήγουν σε κατακόρυφους πυρήνες κίνησης και μαζί με την ρόδα αποτελούν την σύνδεση του «πετάγματος» με το πάρκο.

Όπως γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω, ο σχεδιασμός της παρούσας διπλωματικής στηρίχθηκε σε ένα θεωρητικό υπόβαθρο που είχε σαν βασικό του θέμα την ψυχολογία του κακοποιημένου παιδιού και την προσπάθεια αποκατάστασης της ψυχικής του υγείας.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.