(153.11) Ενεργοποίηση του λανθάνοντος τοπιακού δυναμικού

Φοιτητές: Κιούλος Άγγελος, Πλιώτας Βασίλειος
Επιβλέποντες Καθηγητές: Δ. Καρύδης, Κ. Μωραϊτης
Σύμβουλος: Π. Βασιλάτος
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
Ημ. Παρουσίασης:  21 Ιουλίου 2011

Αντικείμενο της εργασίας αποτελεί η επέμβαση στους Λόφους Ελικώνος και Παιδιού στην Άνω Κυψέλη, με στόχο την ανάδειξη της τοπιακής και περιβαλλοντικής τους αξίας. Επιχειρείται η διαχείριση της διττής φυσιογνωμίας του χώρου (ανθρωπογενές - φυσικό), με τη μετατροπή της σε λειτουργική, και η δημιουργία των αφορμών που θα τον κάνουν να λειτουργήσει ως ισάξιο «θετικό» κομμάτι στο σώμα της πόλης.

Αντικείμενο της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας αποτελεί η επέμβαση στο χώρο των Λόφων Ελικώνος και Παιδιού, με στόχο την ανάδειξη της τοπιακής και περιβαλλοντικής τους αξίας. Ο χώρος αποτελεί δείγμα ενός ευρύτερου τοπιακού δυναμικού, που προκύπτει από το έντονο  ανάγλυφο της Αττικής, και ασφυκτιά στην πυκνοδομημένη πόλη, παραμένοντας λανθάνον και απρόσιτο. Πρόκειται για μία συνθήκη όπου το ανθρωπογενές με το φυσικό βρίσκονται σε μία  διαρκή όσμωση και αλληλεπίδραση, με το πρώτο - στη συνεχή εξάπλωσή του- να τείνει να εξαλείψει το δεύτερο. Τα όρια των λόφων με το αστικό περιβάλλον παραμένουν ασαφή και οι προσβάσεις σχεδόν αδύνατες. Προσπαθούμε στα πλαίσια αυτής της εργασίας να διαχειριστούμε τη διττή φυσιογνωμία του χώρου, μετατρέποντάς τη σε λειτουργική, και να  δημιουργήσουμε τις αφορμές εκείνες που θα τον κάνουν να λειτουργήσει ως ισάξιο «θετικό» κομμάτι στο σώμα της πόλης. Αναγνωρίζουμε την ανάγκη οι ιδιαιτερότητες του αττικού τοπίου να διατηρηθούν, όχι μόνο ως ταυτότητα του τόπου αλλά και ως εξάρσεις- σημεία θέασης της ίδιας της πόλης. Τέλος κρίνεται εξαιρετικά σημαντική η ενίσχυση του ρόλου του χώρου ως  σημαντικού πυρήνα πρασίνου σε μία περιοχή της πόλης όπου οι φυτεμένες επιφάνειες είναι ιδιαίτερα περιορισμένες.

Η περιοχή μελέτης βρίσκεται στα όρια των δήμων Αθηναίων και Γαλατσίου, στην ευρύτερη περιοχή της Άνω Κυψέλης. Έχει συνολική έκταση 142 στρεμμάτων. Αποτελεί τμήμα των νοτιοδυτικών παρυφών του συμπλέγματος των Τουρκοβουνίων, αποκομμένο πλέον από τον κύριο όγκο τους, λόγω της εξάπλωσης του ιστού.

Παρατηρώντας τον χάρτη της περιοχής, εντοπίζουμε τους λόφους στο κέντρο του «δακτυλίου» που δημιουργείται από τις οδούς Πατησίων, Γαλατσίου και Αγίας Γλυκερίας, με τα όρια τους να βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από αυτές. Η θέση τους θεωρείται κατ' επέκταση ιδιαίτερα κομβική καθώς βρίσκονται σε άμεση σχέση με τα Πατήσια, τη συνοικία Κυπριάδου, το Γαλάτσι, και την Κυψέλη, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι η παρουσία του σχολικού συγκροτήματος Γκράβας, καθώς επιφορτίζει αυτόματα την επέμβαση στους δύο λόφους, με τον συσχετισμό της λειτουργίας τους με αυτή των σχολείων.

Από τα παραπάνω διαγράμματα μπορούμε να διαμορφώσουμε μια αντίληψη της κλίμακας του χώρου, όπως προκύπτει από το συσχετισμό του με άλλους χαρακτηριστικούς ελεύθερους χώρους της πόλης (π.χ. Πεδίον του Άρεως, Αττικό Άλσος, πλατεία Κυψέλης), σε σχέση με την πυκνότητα πληθυσμού στην ευρύτερη περιοχή. Όπως βλέπουμε η περιοχή μελέτης εντοπίζεται σε τμήμα του σώματος της πόλης το οποίο δέχτηκε ισχυρότατες πιέσεις αστικοποίησης κατά την μεταπολεμική περίοδο. Σαν αποτέλεσμα η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται από την αξιοσημείωτη αναλογία 0,5τμ ελεύθερου χώρου πρασίνου ανά κάτοικο.

Η θέση, η έκταση του χώρου και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του, συσχετισμένα με την αναλογία κτισμένου - κενού στην ευρύτερη περιοχή, τη σημαντική έλλειψη χώρων πρασίνου, και την υψηλή πυκνότητα πληθυσμού, προσδιορίζουν την σημασία της ενεργοποίησής του.

Η φυσιογνωμία των λόφων σήμερα φαίνεται να έχει καθοριστεί αφενός από τη λειτουργία των λατομείων αδρανών που λειτούργησαν στους λόφους μεταπολεμικά και έως τη δεκαετία του '70 - η οποία διαμόρφωσε στο μεγαλύτερο βαθμό της τη σημερινή μορφολογία του εδάφους - και αφετέρου από την ιδιαίτερα εκτεταμένη - από την μεταπολεμική περίοδο έως και σήμερα - οικοδομική δραστηριότητα, στα πλαίσια της οποίας αγνοήθηκε κάθε ιδιομορφία του τοπίου. Το νομικό καθεστώς παραμένει σε μεγάλο βαθμό ασαφές, ενώ κρίνεται ταυτόχρονα ανεπαρκές ως προς την ανάδειξη και προστασία του περιβαλλοντικού χαρακτήρα της περιοχής (ως προς τον καθορισμό και την προστασία της χλωρίδας της περιοχής ισχύουν τα ΦΕΚ Α105/1915 και Β 132/1934, ΦΕΚ προγενέστερα της λατομικής δραστηριότητας). Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως τα τελευταία 80 περίπου χρόνια, στη βάση κάθε ανθρωπογενούς - κατά βάση οικοδομικής - δραστηριότητας στην έκταση των λόφων, εντοπίζεται ως κυρίαρχη η αστική γαιοπρόσοδος.

Σε κάθε έναν από τους δύο λόφους εντοπίζεται ένας κεντρικός πυρήνας βλάστησης που αποτελείται κατά βάση από πυκνές μάζες πεύκων, τοποθετημένες στο ανατολικό τμήμα των λόφων. Σποραδικά πυκνώματα βλάστησης παρατηρούνται σε όλη την έκταση των λόφων, ενώ στις εκτεταμένες βραχώδεις περιοχές επικρατεί ποώδης βλάστηση. Πεύκα, ευκάλυπτοι, ελιές, αμυγδαλιές, συκιές και εσπεριδοειδή συνθέτουν ένα μοτίβο χλωρίδας, χαρακτηριστικό της περιοχής.

Η υπάρχουσα βλάστηση αποτελεί την συνθετική αφετηρία της πρότασης, καθώς στη σχηματοποίηση και επέκταση του φυσικού εντοπίζουμε τα κυρίαρχα δομικά στοιχεία της σύνθεσης. Το φυσικό είτε με τη μορφή της φυτικής μάζας είτε ως επέμβαση στο ανάγλυφο, μετατρέπεται σε δομικό ανάλογο, δημιουργώντας συνθετικές δομές, χωρικότητες και υλικές ποιότητες. Μετατοπίζεται κατά αυτόν τον τρόπο από το περιθώριο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας στον πυρήνα των δομικών και εκφραστικών μέσων της.

Η πρόταση αρθρώνεται μέσα από σειρά επεμβάσεων τοπιακού χαρακτήρα (διαμορφώσεις εδάφους, φύτευση, ελαφρές κατασκευές) και αστικού σχεδιασμού(διαμορφώσεις πεζοδρομίων-πεζοδρόμων, ενίσχυση αστικής φύτευσης). Κεντρικό μεθοδολογικό εργαλείο του σχεδιασμού αποτέλεσε η συνθετική χρήση της φύτευσης. Ο ήπιος και αναστρέψιμος χαρακτήρας των επεμβάσεων κρίθηκε εξ αρχής καίριος. Παράλληλα, έχοντας σαν στόχο της παρέμβασης την ενεργοποίηση των λόφων μέσω της ένταξής τους στην καθημερινότητα της πόλης, προτείνεται ο εμπλουτισμός της πρότασης με τη δημιουργία ορισμένων "πολιτιστικών κόμβων", που θα λειτουργήσουν ως αφορμές συνάθροισης και δραστηριοποίησης στο σώμα των λόφων. Θεωρώντας την διασφάλιση του δημόσιου, ανοιχτού και κοινόχρηστου χαρακτήρα του χώρου κεντρική προϋπόθεση του σχεδιασμού, κρίθηκε σκόπιμος ο αποκλεισμός χρήσεων εμπορευματικού χαρακτήρα από τη λειτουργία των λόφων.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.