ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ
Συμμετοχές 2011
Φοιτήτριες: Ανδρουλακάκη Ελευθερία, Γιοβάνη Αλεξάνδρα
Επιβλέποντες καθηγητές: Κούρκουλας Ανδρέας, Νουκάκη-Μπαμπάλου Μπούκη
Τμήμα αρχιτεκτόνων μηχανικών ΕΜΠ
Ημερομηνία παρουσίασης: 5 Δεκεμβρίου 2011
Η διπλωματική αυτή, επιχειρεί μια αντιστροφή: τη μετατροπή ενός bunker στην πόλη του Αργυρόκαστρου, κατασκευασμένου επί κομμουνισμού, σε έναν χώρο ανοιχτό στην πόλη, ενεργό κομμάτι της βιωματικής εμπειρίας της. Προκειμένου να υλοποιηθεί αυτή η αντιστροφή, το bunker εντάσσεται σε ένα σύστημα μαζί με άλλα κομβικά σημεία της πόλης, που σχετίζονται με αυτό. Το σύστημα αυτό ενεργοποιείται μέσω της τέχνης, αναβαθμίζοντας τις συνθήκες της αστικής ζωής και αναζωογονώντας το ιστορικό κέντρο της πόλης που παρουσίαζε σημάδια εγκατάλειψης.
Το Bunker_Κατανοώντας το χώρο
Πρόκειται για ένα υπόσκαφο καταφύγιο πολέμου (bunker) που κατασκευάστηκε επί κομμουνισμού στην πόλη του Αργυρόκαστρου. Χωροθετείται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, « θαμμένο» κάτω από το κάστρο και σε άμεση συσχέτιση με την πλατεία της. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα που κατασκευάστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες πριν την κατάρρευση του κομμουνισμού στα πλαίσια ενός συνολικού σχεδίου θωράκισης της χώρας απέναντι σε μια εξωτερική απειλή. Εκείνη την εποχή η χώρα είχε χάσει όλους τους συμμάχους της και ο φόβος για επικείμενες επιθέσεις ήταν έντονος... Σε αντίθεση με τα bunkers με μορφή μανιταριού που θα χρησιμοποιούνταν ως πυροβολεία από τους κατοίκους, το συγκεκριμένο ήταν προορισμένο για να προστατεύσει και να στεγάσει τα μέλη του κόμματος και τη διοίκηση της πόλης αν ένα τέτοιο σενάριο γινόταν πραγματικότητα.
Ο χώρος αυτός δε χρησιμοποιήθηκε ποτέ ενώ αυτή τη στιγμή παραμένει κλειστός, ανενεργός και σχεδόν αόρατος. Μοιάζει με ένα μαύρο κουτί που μέσα σ αυτό ο χρόνος έχει σταματήσει στην εποχή την οποία χτίστηκε, μια εποχή ξενοφοβίας, που κυριαρχούσε η εσωστρέφεια κι η απομόνωση. Μέχρι σήμερα η πόλη μοιάζει να το απωθεί και να το κρατάει θαμμένο όπως απωθούν και κρατούν θαμμένη την ανάμνηση της τότε εποχής οι άνθρωποι που τη βιώσαν.
Ανοίγοντας το «μαύρο κουτί»
Θέσαμε, λοιπόν, ως στόχο να «ανοίξουμε» αυτό το κλειστό κουτί, να φωτίσουμε αυτή τη σκοτεινή πλευρά του, να το απομυθοποιήσουμε κατά κάποιο τρόπο. Θεωρήσαμε ότι μόνο καθιστώντας το ενεργό κομμάτι της βιωματικής εμπειρίας της πόλης και διαπλέκοντας το παρελθόν με το σήμερα, το παρελθόν αυτό θα μπορέσει να αποτελέσει γνώση και εφόδιο για το μέλλον κι όχι να παραμείνει μια καταχωνιασμένη μνήμη. Επειδή όμως αντιλαμβανόμαστε το ρόλο του bunker αυτού, ως σύμβολο μιας σημαντικής περιόδου στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, δε θέλουμε να αλλοιώσουμε το χαρακτήρα του χώρου.
Η πόλη
Στα πλαίσια του ανοίγματος, θεωρήσαμε απαραίτητο να ξεφύγουμε από τα στενά όρια του καταφυγίου και να κατανοήσουμε την πόλη που το «περιέχει».
Έχει κανείς την αίσθηση ότι αυτή η πόλη οφείλει το χαρακτήρα της στη γη και το νερό που τη διαμόρφωσε. Το ανάγλυφο είναι πολύ έντονο και όπως λέει κι ο Ι. Κανταρέ, συγγραφέας που κατάγεται από το Αργυρόκαστρο, «η πόλη σκαρφαλώνει με κόπο την πλαγιά του βουνού». Λόγω της ιδιαιτερότητας του δομημένου περιβάλλοντός της και της ύπαρξης διαφόρων μνημείων, η πόλη είχε χαρακτηριστεί το 1961 «πόλη μουσείο» ενώ από το 2005 το ιστορικό κέντρο της αποτελεί μνημείο της UNESCO.
Σήμερα η ζωή και οι βασικές λειτουργίες της πόλης συγκεντρώνονται στα δύο κέντρα της: το ιστορικό κέντρο και το κέντρο της νέας πόλης. Τα δύο αυτά κέντρα παρουσιάζουν έντονη αντίθεση όσον αφορά τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας τους. Ενώ το κέντρο της νέας πόλης μοιάζει να ενδυναμώνεται όλο και περισσότερο, στο ιστορικό κέντρο παρατηρείται τάση εγκατάλειψης ενώ φαίνεται να το βιώνουν πιο πολύ οι επισκέπτες κυρίως λόγω του μουσειακού χαρακτήρα του. Όσον αφορά το δημόσιο χώρο στην πόλη, και τα δύο κέντρα παρουσιάζουν έλλειψη.
Το σύστημα
Μετά την κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων και των αναγκών της πόλης, επανερχόμαστε στο «άνοιγμα» του bunker. Επιλέξαμε το άνοιγμα αυτό να μην είναι κυριολεκτικό και να επηρεάζει τις χωρικές ποιότητες του bunker, άλλα να είναι «άυλο» και να δομείται με συνδέσεις του χώρου με το έξω, με σημεία που συσχετίζονται με αυτό χωρικά και νοηματικά: το κάστρο, τον απέναντι λόφο και την πλατεία της πόλης. Συνδέοντας λοιπόν το καταφύγιο με αυτά τα σημεία δημιουργούμε ένα σύστημα που διαπλέκεται με την πόλη.
Αυτό το σύστημα επιλέγουμε να τροφοδοτείται και να ενεργοποιείται μέσω της τέχνης. Συγκεκριμένα, κάποια σημεία του συστήματος τη γεννούν, κάποια άλλα τη φιλοξενούν και την επικοινωνούν, εντάσσοντάς τη στην καθημερινότητα της πόλης. Επιλέγουμε την τέχνη και στα πλαίσια της αντιστροφής που έχουμε προαναφέρει γιατί είναι μια μορφή επικοινωνίας που προωθεί την ελευθερία της έκφρασης, τη διαφορετικότητα και τη συνάντηση, έννοιες ζωτικές για τη λειτουργία της σύγχρονης κοινωνίας που όμως έλειπαν από την εποχή που αντιπροσωπεύει το bunker...
Σε στρατηγικό επίπεδο, προτείνεται η χωροθέτηση σε ένα κενό κέλυφος άμεσα συσχετιζόμενο με την πλατεία, μιας σχολής καλών τεχνών με εξειδίκευση στη λιθοξοϊα, λόγω της παράδοσης της περιοχής στην επεξεργασία της πέτρας.
_η πλατεία
Η πλατεία αποτέλεσε για μας άρθρωση του συστήματος. Η ανάγνωση της υπάρχουσας κατάστασης της πλατείας ανέδειξε προβλήματα όπως η αδυναμία λειτουργίας της ως χώρος στάσης αλλά και το λανθάνον δυναμικό της: το φυσικό κοίλο, το ρέμα, η αγκαλιά που σχηματίζουν τα κτήρια, η αντίθεση φυσικού-τεχνητού, τα δύο επίπεδα. Τα παραπάνω αναδείχθηκαν και αποτέλεσαν εργαλεία για τον επανασχεδιασμό της πλατείας.
Το κατώτερο επίπεδο της πλατείας μετατράπηκε σε μια δημόσια «στέρνα». Τα υποστυλώματα σε επανάληψη οργανώνουν το χώρο και λειτουργούν σαν υποδοχές για πλατφόρμες υπαίθριων εργαστηρίων της σχολής καλών τεχνών.
_το bunker
Μετατρέπεται σε χώρο περιοδικών εκθέσεων. Ταυτόχρονα αποτελεί και πέρασμα μιας και συνδέεται άμεσα με το κάστρο της πόλης (κατακόρυφη κίνηση_ ανελκυστήρας) αλλά και με τα δύο επίπεδα της πλατείας.
_το κάστρο
Ο υπαίθριος χώρος του κάστρου που φιλοξενεί το λαογραφικό φεστιβάλ κάθε 5 χρόνια, συνδέεται άμεσα με το bunker. Αφαιρώντας την υπάρχουσα μόνιμη κατασκευή της σκηνής και προτείνοντας μια νέα μετακινούμενη, αναδεικνύεται ο μοναδικός δρόμος που παλιά ένωνε τις δύο πύλες του κάστρου.
_ο λόφος
Είχε τη μορφή ενός βάθρου για το άγαλμα του Ε. Hoxha, γεγονός που αλλοίωνε τη φυσιογνωμία του ως φυσικό παρατηρητήριο. «Απεγκλωβίζεται» το φυσικό έδαφος και τοποθετείται ένα επίπεδο παρατήρησης του συνόλου της πόλης.
Μέσω του συστήματος, τα όρια του μέσα και του έξω γίνονται πιο διαπερατά, το καταφύγιο ενεργοποιείται, συμβάλλοντας και στην αναζωογόνηση του ιστορικού κέντρου της πόλης.
Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.
