(167.12) Σπονδυλωτή πλατεία στα Φηρά της Σαντορίνης

Φοιτητές: Βασιλάκη Πηνελόπη, Βερτεούρη Αναστασία, Χαζάπη Άννα
Επιβλέπων Καθηγητής: Σταυρίδης Σταύρος
Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου
Ημερομηνία υποστήριξης: 18 Ιουλίου 2012

Δημιουργώντας ένα δίκτυο υπαίθριων χώρων και λειτουργιών στο κέντρο των Φηρών συνδέουμε δύο αντικρουόμενες πλευρές του οικισμού: την τουριστική πλευρά της Καλντέρας με την παραμελημένη οικιστική ζώνη - «πίσω αυλή».  Σε ένα χώρο κορεσμένο οικοδομικά, με σπάνιο τοπίο και έντονους τους συμβολισμούς ελληνικότητας και παράδοσης, εντοπίζουμε το λανθάνον δυναμικό του δημοσίου χώρου επανασυρράπτοντας τον ιστό του οικισμού.

Οι δύο όψεις των Φηρών
Η Σαντορίνη αποτελεί ένα από τα πιο πολυδιαφημισμένα μέρη της χώρας μας με παγκόσμια εμβέλεια. Το νησί έχει εντυπωθεί στο μυαλό του κόσμου με τη ρομαντική εικόνα του ηλιοβασιλέματος και των γραφικών υπόσκαφων σπιτιών στο βράχο της καλντέρας, σκηνικό που ανταποκρίνεται όμως μόνο σε συγκεκριμένες ζώνες κάποιων οικισμών του. Η πρωτεύουσα του νησιού, τα Φηρά, διαθέτει μία τέτοια βασική ενότητα - γειτονιά που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο όγκο τουριστών και δραστηριοτήτων εμπορίου και αναψυχής. Ο οικισμός στο σύνολό του όμως παρουσιάζει πολλές διαφοροποιήσεις, που καθώς ξεφεύγουν από το γνωστό στερεότυπο παραμελούνται.

Η δεύτερη βασική ενότητα στα Φηρά, που έρχεται σε έντονη αντίθεση με το κοσμοπολίτικο τμήμα, είναι η περιοχή της ανοικοδόμησης ανατολικά του κεντρικού δρόμου που διασχίζει τον οικισμό και συνδέει το λιμάνι του Αθηνιού με τα Φηρά και την Οία. Η περιοχή αυτή χτίστηκε μετά τον σεισμό του 1956, την περίοδο 1958-1963 στα πλαίσια ενός ευρύτερου προγράμματος για την κάλυψη των αναγκών των σεισμόπληκτων, το οποίο είχε επικεφαλής τον Κ. Δεκαβάλλα. Το κομμάτι αυτό ήταν εκτός του τότε οικισμού αλλά με τον καιρό ενσωματώθηκε. Οι νέες τότε κατασκευές ακολούθησαν την μοντέρνα αρχιτεκτονική που μεσουρανούσε εκείνη την εποχή στην Ελλάδα, διατηρώντας ταυτόχρονα και παραδοσιακά τοπικά στοιχεία με χαρακτηριστικό τον εμφανή θόλο.

Η σύνδεση
Επικεντρώνοντας στα καλύτερα διατηρημένα τμήματα των δύο περιοχών αυτών, τα μελετάμε σε τρία βασικά επίπεδα, την κλίμακα, την σχέση δημόσιου - ιδιωτικού χώρου και τις χρήσεις γης. Έτσι αντλούμε τα απαραίτητα συμπεράσματα ώστε να πετύχουμε την ενοποίηση σε επίπεδο χώρου των αποκομμένων τμημάτων του οικισμού αλλά και να αποκαταστήσουμε τη σχέση τόσο μεταξύ ανθρώπου και δημόσιου χώρου όσο και μεταξύ ντόπιου και τουρίστα.

Εντοπίσαμε ένα χώρο στο κέντρο των Φηρών ο οποίος μπορεί να λειτουργήσει ως συνδετική πλατεία μεταξύ των περιοχών που μελετήσαμε σε δύο επίπεδα: Σε πρώτο επίπεδο σαν γεφύρωση μεταξύ οικιστικού και τουριστικού κομματιού των Φηρών, και σε δεύτερο επίπεδο σαν κέντρο βάρους ενός ευρύτερου δικτύου που συνδέει τις δύο περιοχές που περιγράψαμε προηγουμένως.

Διαμορφώνουμε, λοιπόν, μια πλατεία-ένωση προσδίδοντας χρησιμότητα σε χώρους ελεύθερους που τώρα δεν λειτουργούν. Δίνεται η δυνατότητα στους τουρίστες να κατοικήσουν έτσι την «πίσω αυλή» και στους ντόπιους η ευκαιρία να βιώσουν τον χώρο στον οποίο κατοικούν αλλά σήμερα δεν χρησιμοποιούν ουσιαστικά.

Μορφή και λειτουργίες
Οι έντονες διαβαθμίσεις στη κλίμακα του φυσικού τοπίου και η δομή των παραδοσιακών υπόσκαφων οικιστικών συγκροτημάτων μεταφράζονται σε διαπλοκή ανοιχτών και κλειστών χώρων, που αναπτύσσονται πολυεπίπεδα με βατά και φυτεμένα δώματα. Μια ραχοκοκκαλιά- άξονας οργανώνει μέσα από ένα σύστημα πτυχώσεων και αναδιπλώσεων των διαδοχικών επιπέδων τη δομή της σπονδυλωτής πλατείας.

Η βασική πορεία πεζών συμπίπτει με τη ραχοκοκκαλιά αυτή και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της πλατείας, καθώς την διασχίζει διαμοιράζοντας και ενσωματώνοντας δημόσιες λειτουργίες. Ξεκινά από το τουριστικό τμήμα του οικισμού και βυθιζόμενη συναντά ένα τουριστικό περίπτερο, από όπου μπορεί κανείς να λάβει βασικές πληροφορίες για το νησί. Στη συνέχεια περνά μέσα από μια γραμμική έκθεση της ιστορίας των Φηρών, λειτουργώντας έτσι σαν χωρική μετάβαση αλλά και σύνδεσμο μνήμης μεταξύ των πολλαπλών στρωμάτων ιστορίας του νησιού που συχνά παραβλέπονται. Αυτή η διαδρομή είναι ανοιχτή, έχει μία ελαφριά κλίση και από την μία της πλευρά εκτονώνεται σε έναν υπαίθριο χώρο που περιλαμβάνει κι ένα μικρό αναψυκτήριο που ενσωματώνεται στην πρότασή μας. Ο επισκέπτης καθώς κινείται μέσα σε αυτή την έκθεση έχει οπτική επαφή με τον χώρο παλαίωσης και αποθήκευσης κρασιού ενός μικρού οινοποιείου, παράρτηματος του οινοποιητικού συνεταιρισμού Σαντορίνης. Σε άμεση σχέση με το οινοποιείο είναι ένα πωλητήριο τοπικών προϊόντων και wine-tasting bar.

Συνεχίζοντας στη βασική διαδρομή οδηγούμαστε στο τελικό κομμάτι της σπονδυλωτής πλατείας, όπου είναι εντονότερος ο χαρακτήρας της γειτονιάς με τοποθέτηση μιας παιδικής χαράς. Έτσι φτάνουμε στο εσωτερικό της περιοχής ανοικοδόμησης, όπου η πορεία αναλύεται σε ένα δίκτυο μικρότερων υπαίθριων χώρων με οικιστικό χαρακτήρα. Συσχετίζουμε κάθε ένα από αυτά τα πλατώματα με υπάρχουσες χρήσεις.

Η επιλογή  υλικών και υφών έγινε με βάση το περιβάλλον της Σαντορίνης, κτιστό και φυσικό. Το μπετόν συναντάται σήμερα εκτός από τις σύγχρονες κατασκευές και στα κτίσματα της ανοικοδόμησης με προσμίξεις θηραϊκής γης. Γι'αυτό το χρησιμοποιήσαμε τόσο σε δάπεδα με διάφορες παραλλαγές συνδυάζοντας το με υλικά τοπικά που προκύπτουν από το πλούσιο γεωλογικά ηφαιστειακό τοπίο του νησιού όπως μαυρόπετρα και κοκκινόπετρα, όσο και ανεπίχριστο σαν βασικό δομικό στοιχείο για τις κατασκευές μας.  Η φύτευση της πλατείας έγινε λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες του νησιού με το ξηρό κλίμα αλλά εύφορο έδαφος. Για την κάλυψη των φυτεμένων δωμάτων οδηγηθήκαμε στην επιλογή χαμηλών θάμνων δοκιμασμένων στο νησί όπως το θυμάρι, το θρούμπι, η φασκομηλιά αλλά και το αμπέλι, ενώ για τη γενική διαμόρφωση της πλατείας χρησιμοποιήσαμε ψηλότερους θάμνους όπως η φραγκοσυκιά και ο φλόμος αλλά και ευκάλυπτους που ήδη υπάρχουν στο νησί.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.