Η δημόσια αρχιτεκτονική της Νεοκλασικής Αθήνας σε σχέση με τα ευρωπαϊκά κέντρα του κλασικισμού

Φοιτητές : Τσούκλας Αινείας-Εμμανουήλ, Ξεπαπαδάκη Δέσποινα, Ραπτοπούλου Μαρία-Χριστίνα
Επιβλέπων καθηγητής : Δρ. Ρουμπιέν Διονύσιος
Τμήμα Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτηρίων
Ημερομηνία παρουσίασης : Οκτώβριο 2012

Η μελέτη που παρουσιάζεται αφορά τη σύγκριση δημοσίων κτηρίων της Αθήνας, πρωτεύουσα της Ελλάδας από το 1834, με εκείνα της Βιέννης, του Μονάχου και του Βερολίνου που αποτελούσαν κέντρα του κλασικισμού στην Ευρώπη τον 19^ο αιώνα. Επίσης οι αρχιτέκτονες των κτηρίων αυτών στην Αθήνα, είχαν δράσει και επηρεαστεί από αυτές τις πόλεις.

Ύστερα από μελέτη διαφόρων ιστορικών χαρτών και αναφορές βιβλίων για τη δόμηση της Αθήνας σε Ευρωπαϊκά πρότυπα παρουσιάζεται το πρώτο σχέδιο της πόλης των Αθηνών, μελέτη που εκπονήθηκε το 1833 από τον Σταμάτη Κλεάνθη και τον Eduard Schaubert. Σύμφωνα με την πρότασή τους το διατηρούμενο τμήμα της Παλαιάς Πόλης (τη σημερινή περιοχή του Ψυρρή και της Πλάκας) διατηρείται μόνο ως γεωγραφική περιοχή, και όχι ως δομημένος χώρος. Το σχήμα των κυρίων αξόνων ήταν ένα ισοσκελές τρίγωνο με σκέλη τις οδούς Πειραιώς και Σταδίου, και βάση την οδό Ερμού, ενώ στις γωνίες του τριγώνου διαμορφώνονται πλατείες με κορυφή τη σημερινή πλατεία Ομονοίας. Ο προσανατολισμός είχε ως στόχους τον Πειραιά, το Στάδιο και την Ακρόπολη. Λόγω όμως του ξεσηκωμού των ιδιοκτητών (εξαιτίας των απαλλοτριώσεων), μετακλήθηκε ο διάσημος τότε Βαυαρός αρχιτέκτονας Leo von Klenze για την εκπόνηση νέου σχεδίου που αποτελούσε αναθεώρηση της πρότασης των Κλεάνθη - Schaubert. Η μελέτη ολοκληρώθηκε το 1834. Κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η μείωση της συνολικής έκτασης της πόλης, ο περιορισμός του πλάτους των δρόμων διατηρώντας τη χάραξη του τριγώνου των Κλεάνθη-Shaubert, της επιφάνειας των πλατειών, καθώς και την κατάργηση των εντός της πόλης λεωφόρων ενώ στο διατηρούμενο τμήμα της παλαιάς πόλης, προτάθηκε η διευθέτηση των παλαιών προϋπαρχόντων, με ελαφρές διαπλατύνσεις και ευθυγραμμίσεις τμηματικά.

Οι μειώσεις ξεκίνησαν και συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια του 19^ου αι. κυρίως λόγω αδυναμίας της Κυβέρνησης να στηρίξει οικονομικά τις προβλεπόμενες απαλλοτριώσεις. Μειώσεις δεν υπήρξαν μόνο στον αστικό σχεδιασμό αλλά και στην έκταση των δημοσίων κτηρίων. Για παράδειγμα το κοινοβούλιο που σχεδίασαν οι Κλεάνθης - Schaubert, η γερουσία του σχεδίου Klenze και το κτήριο που τελικά πραγματοποιήθηκε διέφεραν σημαντικά. Σε όμοια αποτελέσματα οδηγούμαστε από τη μελέτη άλλης κατηγορίας κτηρίων.

Τα κτήρια που μελετούνται είναι τα κοινοβούλια, τα δημαρχεία, τα θέατρα και οι όπερες, οι βιβλιοθήκες και τα ταχυδρομεία.

Το κοινοβούλιο της Αθήνας είναι κατά πολύ μικρότερο του κοινοβουλίου της Βιέννης και του Βερολίνου. Οι λόγοι ήταν καθαρά οικονομικοί. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο παρατηρώντας την πυκνή δόμηση και το στενό οδικό δίκτυο που το περιβάλλει. Τα οικονομικά προβλήματα είχαν αντίκτυπο και στον περιβάλλοντα χώρο του κτηρίου. Αυτό δε συνέβαινε και στις πρότυπες πόλεις της Αθήνας. Δείτε πως θα εμφανιζόταν το κοινοβούλιο της Αθήνας αν το τοποθετήσουμε στη θέση του κοινοβουλίου της Βιέννης. Το κτήριο φαίνεται να χάνεται μέσα στις τεράστιες πλατείες και τους δρόμους που το περιβάλλουν. Το ίδιο αποτέλεσμα δίνει και η θέση του στο αντίστοιχο κοινοβούλιο του Βερολίνου.

Συνεχίζουμε με το δημαρχείο της Αθήνας. Όμοια, δεν ακολουθεί τα πρότυπά του, δηλαδή το δημαρχείο του Βερολίνου, της Βιέννης, και εκείνο του Μονάχου.

Έτσι λοιπόν το δημαρχείο της Αθήνας αν το αντικαταστήσουμε με το δημαρχείο στο Βερολίνο μοιάζει ανύπαρκτο μπροστά στο χώρο που το περιβάλλει. Όμοια εντύπωση δίνει η εικόνα του και στη θέση του δημαρχείου στη Βιέννη αλλά και στο Μόναχο.

Ακολουθεί το δημοτικό θέατρο της Αθήνας, το οποίο έχει κατεδαφιστεί, (βρισκόταν στο μέσο της σημερινής πλατείας Κοτζιά). Επίσης δεν προσεγγίζει σε έκταση το θέατρο της Βιέννης ή την όπερά της. Ούτε όμως και την όπερα του Μονάχου και του Βερολίνου.

Αν τοποθετήσουμε στη θέση του το θέατρο της Βιέννης παρατηρείται ότι σχεδόν δε χωράει. Όμοια εικόνα θα πάρουμε αν το αντικαταστήσουμε με την όπερα της Βιέννης, του Μονάχου και του Βερολίνου.

Επίσης η βιβλιοθήκη της Αθήνας θα φάνταζε πολύ μικρή για την αντίστοιχη βιβλιοθήκη στο Μόναχο. Η βιβλιοθήκη όμως του Βερολίνου προσεγγίζει κάπως τις διαστάσεις αυτής των Αθηνών, παραμένοντας πάλι μεγαλύτερη. Υποψιαζόμαστε όμως ότι αυτό συμβαίνει διότι δεν πρόκειται για αυτόνομο κτήριο αλλά για μέρος του συγκροτήματος του ανακτόρου. Ίδια εικόνα όμως μας δίνει ο περιβάλλοντας χώρος. Δείτε πως εμφανίζεται η βιβλιοθήκη της Αθήνας αν την τοποθετήσουμε στη θέση της βιβλιοθήκης του Μονάχου και του Βερολίνου.

Τελειώνουμε με το ταχυδρομείο της Αθήνας που χτίστηκε ως ιδιωτικό μέγαρο. Οι πλούσιοι ιδιώτες είχαν μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες από το φτωχό ελληνικό κράτος, επομένως, όσο και αν αυτό φαίνεται περίεργο σήμερα, ένα ιδιωτικό μέγαρο κατοικίας μπορούσε να γίνει μεγαλύτερο και πολυτελέστερο από ένα δημόσιο κτήριο, πράγμα που δεν συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη. Φαίνεται ότι τα αποτελέσματα όμως εδώ δεν είναι ακριβώς όπως τα προηγούμενα. Το ταχυδρομείο της Αθήνας, του Μονάχου και  του Βερολίνου είναι φανερό ότι έρχονται πολύ κοντά σε διαστάσεις. Το ίδιο παρατηρείται ότι συμβαίνει και με τον αστικό ιστό γύρω τους.

Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η Αθήνα είχε στόχο να φτιάξει μεγαλόπρεπα έργα και να γίνει η πρωτεύουσα της Ελλάδας μια πόλη καθαρά ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Ωστόσο, τα σχέδια στην πλειοψηφία τους, δεν κατάφεραν να εφαρμοστούν.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.