(134.13) Δρέπανο: Εφήμερη κατοίκηση & άλλες δραστηριότητες στο παραθαλάσσιο τοπίο

Φοιτητές : Μίνα Ρούσσου, Tarek Hassan
Επιβλέπων καθηγητής : Γιάννης Αίσωπος
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Πατρών
Σύμβουλοι: Αικατερίνη Λιάπη
Ημερομηνία παράδοσης: Οκτώβριος 2013

Εισαγωγικά για την περιοχή
Πρόκειται για έναν τόπο με έντονο χαρακτήρα, τόσο φυσικό όσο και τεχνητό, ο οποίος αποτελεί ένα υπερτοπικό πόλο έλξης για ένα ειδικό κοινό - αυτό της αετοσανίδας και της ιστιοσανίδας (kitesurf και windsurf). Το Δρέπανο, εμφανίζει ειδικές μορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες, ενώ θέτει διαρκώς ένα ζήτημα ως προς τον καθορισμό της ταυτότητάς του, μιας και βρίσκεται ανάμεσα σε μια ειδική χρήση (αυτή των αθλητών) και μια γενική (των κοινών λουόμενων). Επιπλέον, η περιοχή ακροβατεί ανάμεσα σε ένα ιδιαίτερο τοπίο και μια ισχυρή ανθρώπινη παρέμβαση: το εργοστάσιο τσιμεντοβιομηχανίας που λειτουργεί στην παραλία Δρέπανου εδώ και 40 περίπου χρόνια.

Ο χώρος μελέτης, περιλαμβάνει 2 βασικά στοιχεία: την περιοχή του εργοστάσιου  και την μικρότερη περιοχή του Φάρου (τεταρτοκύκλιο κομμάτι γης, ακτίνας 200μ.),  με περιορισμένη προσβασιμότητα και έντονη βαλτώδη σύσταση. Και τα δύο αυτά στoιχεία, στο σύνολό τους γίνονται αντιληπτά σαν ένα έντονο μεταβαλλόμενο, οργανικό σύστημα, καθώς τόσο η τοπογραφία με τους λόφους και τα αναχώματα στην ιδιοκτησία του εργοστασίου, όσο και η οργάνωση της φύσης στον υπολειμματικό βάλτο, μεταβάλλονται ανάλογα με τις εποχές, τα καιρικά και φυσικά φαινόμενα, αλλά και την ανθρώπινη επέμβαση.

 

 

Σκοπός της μελέτης είναι να αποδώσει μια αναγνωρίσιμη ταυτότητα στον χώρο, να αναδείξει το τοπίο μέσα σε όλη του την ιδιαιτερότητα και να δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες για ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως περιπλάνηση, διαβίωση, ψυχαγωγία, αθλητισμό,  χωρίς να θίγει και να μεταβάλει τη μορφολογία του φυσικού ανάγλυφου.

Με αυτό το σκεπτικό, κεντρικός άξονας της πρότασης είναι η λογική της εναπόθεσης (superimposition) στοιχείων στον χώρο, με στόχο η επέμβαση να είναι την ίδια στιγμή διακριτή όσο και 'αβλαβής' για το φυσικό τοπίο. Παράλληλα, φανερώνεται η πρόθεση, τόσο της αντιστρεψιμότητας, όσο και της επεκτασιμότητας. Η επεκτασιμότητα ορίζει την πρόθεση και την ικανότητα των επεμβάσεων να επεκτείνονται οργανικά μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον τους ανάλογα με τις ανάγκες, ενώ η αντιστρεψιμότητα ορίζει τη λογική των κατασκευών, που αφενός μεν θα αντέχουν στο χρόνο, αφετέρου δε, θα μπορούν να αφαιρεθούν τελείως, αφήνοντας το υπάρχον τοπίο να επανέλθει στην αρχική μορφή του-κατάσταση.

 

 

Το ρόλο του στοιχείου που εναποτίθεται θα παίξει αρχικά ένας ορθοκανονικός κάναβος, ο οποίος θα σημάνει την εισαγωγή μιας νέας γεωμετρίας στο χώρο, σαν παρουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας, δημιουργώντας ένα σύστημα συνθετικών χαράξεων.

Ο κάναβος θα αντιδρά με το φυσικό ανάγλυφο με τρόπο τέτοιο που θα οδηγεί στη μερική παραμόρφωσή του ανάλογα με το πρανές. Την ίδια στιγμή διατηρεί την γεωμετρικότητά του αποδίδοντας το πρανές στην τριγωνοποιημένη εκδοχή του.

Πάνω στις νέες γεωμετρίες θα σχηματιστούν συνθέσεις από προκατασκευασμένα στοιχεία σκυροδέματος οι οποίες θα εναποτεθούν στρατηγικά αλληλεπιδρώντας ανάλογα με την περίπτωση με την αναγλυφότητα του εδάφους.

Με τον κάναβο σαν εργαλείο που χαρακτηρίζεται από κανονικότητα, ακαμψία, επανάληψη, αυστηρότητα και συμμετρία, ζητάμε να εισάγουμε τον αντίθετο πόλο ως προς την φυσική δομή, που με την σειρά της χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, κίνηση, μεταβολή, οργανικότητα και ακανόνιστη εξελιξιμότητα. Μέσα από την σχέση διαλόγου που ανοίγεται, ο κάναβος θέλει να λειτουργήσει σαν ένα μέσο ανάγνωσης και επανοργάνωσης της φύσης χωρίς όμως να επιβάλλει την λογική του βίαια πάνω στους αυθόρμητους σχηματισμούς του ακατέργαστου τοπίου.

 

 

Πρόταση
Σαν περιοχή μελέτης ορίζουμε μια έκταση συνολικού εμβαδού σχεδόν 90 στρεμμάτων, την περιοχή του βάλτου και ένα κομμάτι της ιδιοκτησίας του εργοστασίου. Η επιλογή των σημείων επέμβασης έγινε στη βάση μιας βιωματικής σχέσης με το χώρο μέσα από την επισήμανση συγκεκριμένων σημείων ενδιαφέροντος, σημεία που χρειάζονταν «εξημέρωση», αναγνώριση, ανάδειξη, ταυτότητα, αλλά και εκείνα που ήδη χρησιμοποιούνται από την κοινότητα των σέρφερς και χρειαζόταν κάποια στοιχειώδη διαμόρφωση και ανάλογες υποδομές. Οι περιοχές-σημεία που μελετάμε είναι 5 και ανταποκρίνονται σε 5 διαφορετικές συνθήκες και 5 παραλλαγές του κανάβου:

1. Το βόρειο τμήμα της ιδιοκτησίας του εργοστασίου, το οποίο αποδείχτηκε το πλέον προστατευμένο από τους δυνατούς βόρειους ανέμους και για το οποίο αποφασίσαμε ότι θα αποτελούσε τον κατάλληλο χώρο εναπόθεσης ενός συστήματος εφήμερης κατοίκησης για την εξυπηρέτηση της ενδεχόμενης πολυήμερης διαμονής των επισκεπτών του χώρου. Αυτό, με την σειρά του, θα αποτελέσει το κέντρο αναφοράς για τα υπόλοιπα συστήματα. Χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο λόγω εναποθέσεων πρώτων υλών από το εργοστάσιο τσιμέντου. (ΚΑΛΥΒΑ)

2. Το κομμάτι που βρίσκεται βόρεια της περιοχής αυτής και αποτελείται από μια παραθαλάσσια μακρόστενη λωρίδα γης πλάτους 5-8 μέτρων ανάλογα με τη στάθμη της θάλασσας και τη διάβρωση του εδάφους. Η ζώνη αυτή χρησιμευει ως τώρα σαν πρόχειρος δρόμος και αποτελεί τη μόνη πρόσβαση προς την περιοχή του φάρου. Χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι το χωμάτινο όριο στη νότια πλευρά της, φυτεμένο με ευκάλυπτους, που δημιουργεί μια περιοχή που σκιάζεται καθ' όλη σχεδόν τη διάρκεια της μέρας, δημιουργώντας μια ευχάριστη αίσθηση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτό το κομμάτι θα φιλοξενήσει μια ξεχωριστή παραλία λουομένων. (ΠΑΡΑΛΙΑ)

3. Το νότιο κομμάτι της ιδιοκτησίας, το οποίο χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο έδαφος και αποτελεί τη νοητή είσοδο στην περιοχή. Εδώ επιλέγουμε να δημιουργήσουμε τους δημόσιους χώρους, την πλατεία σαν μετάβαση από τις δημόσιες στις πιο ιδιωτικές περιοχές. (ΠΛΑΤΕΙΑ)

4. Η περιοχή του βάλτου χαρακτηρίζεται από έντονη φύτευση, αλλαγή στην στάθμη νερού κατά τη διάρκεια του χρόνου και λόγω του ότι έχει μείνει εγκαταλελημμενο και αδιαμόρφωτο, αποτελεί εστία μόλυνσης και σκουπιδιών. Η περιοχή έχει σαν βασική ανάγκη την εξυγίανσή της. (ΚΗΠΟΣ)

5_Η τελευταία περιοχή είναι η περιοχή γύρω από τον φάρο, με το χαρακτηριστικό λεπτό χερσαίο κομμάτι το οποίο εισχωρεί στην θάλασσα σε μήκος περίπου 350μ. Η ξέρα με την ιδιαίτερη μορφολογία της έχει επιλεγεί από μια ευρεία κοινότητα αθλητών καθώς δημιουργεί ανάλογα με τη φορά των ανέμων που πνέουν τμήματα διαφορετικού κυματισμού εναλλάξ στην επιφάνεια της θάλασσας, διευκολύνοντας έτσι τη διεξαγωγή των αθλημάτων. (ΞΕΡΑ)

Επεμβάσεις

1. ΚΑΛΥΒΑ
Η βασική περιοχή περιλαμβάνει σύστημα μονάδων εφήμερης κατοίκησης, με τη μορφή κατασκήνωσης. Βάσει της αρχής της παραμόρφωσης του καναβου, από τον οποίο προκύπτουν παράγωνα τετράπλευρα, εναποθέτουμε σε αυτά προκατασκευασμένες οριζόντιες πλάκες πάχους 25 εκατοστών, από οπλισμένο σκυρόδεμα. Προβλέπονται 3 τύποι πλακών, ανάλογα με τις λειτουργίες τους: πλάκες για τις μονάδες κατοίκησης, πλάκες για τις μονάδες υγρών χώρων με σύστημα αυτονομίας και πλάκες για τις μονάδες φύτευσης.

Όλοι οι τύποι έχουν συγκεκριμένο πάχος, εδράζονται σε έδαφος που έχει υποστεί εξυγίανση και έχει υποβληθεί σε εδαφοτεχνική μελέτη, ενώ προβλέπονται τρύπες για φύτευση δέντρων, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν πρωτίστως για σκίαση, αλλά και για ιδιωτικότητα και σήμανση. Στη συνέχεια, τοποθετούνται οι προκατασκευασμένες μονάδες.

Μονάδα καλύβας: η μορφή της προκύπτει από την ιδέα της πέτρας και του θραύσματος σαν αναφορά στο εργοστάσιο τσιμέντου σε συνδυασμό με την κλασσική ιδέα του αντίσκηνου στην πιο σταθερή και συμπαγή του μορφή. Αποτελείται από παράγωνες/τριγωνικές επικλινείς πλευρές που επηρεάζονται από την παραμόρφωση του κανάβου στην περιοχή. Είναι προκατασκευασμένες από οπλισμένο σκυρόδεμα και μεταφέρονται στο χώρο εναπόθεσης με γερανό, που αγκυρώνει πάνω στην κατασκευή. Έχουν σχεδιαστεί ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν 2 με 3 άτομα.

Σύστημα κυκλοφοριών: Το σύστημα κυκλοφοριών, τόσο στην περιοχή της καλύβας, όσο και σε όλη την έκταση της επέμβασης διαμορφώνεται ελεύθερα και αυθόρμητα, ανάλογα με τη χρήση. Δημιουργούνται, έτσι, ανθρωπογενή, αυτοσχέδια μονοπάτια τα οποία θα αποτελέσουν ένα εφήμερο ίχνος της ανθρώπινης δραστηριότητας στον χώρο το οποίο επεκτείνεται οργανικά.

 

2. ΠΑΡΑΛΙΑ
Με την ίδια λογική, πατώντας στις χαράξεις του μορφοποιημένου κανάβου, τοποθετούνται τσιμεντένιες πλάκες, με μικρά και μεγαλύτερα κενά μεταξύ τους αφήνοντας την υπάρχουσα κατάσταση να φαίνεται και να αναπτύσσεται. Οι πλάκες της παραλίας αποκτούν ένα επιπλέον χαρακτηριστικό τριγωνοποίησης καθ' ύψος, δημιουργώντας επικλινείς επιφάνειες που παίρνουν την κλίση ενός σώματος σε χαλάρωση. Παράλληλα, δημιουργούνται δευτερεύοντες κλειστοί χώροι, που χρησιμεύουν σαν αποδυτήρια, τουαλέτες και μικρές καντίνες.

3. ΠΛΑΤΕΙΑ
Η περιοχή της πλατείας έχει ένα πιο δημόσιο χαρακτήρα. Η επιλογή της θέσης της, στην είσοδο του οικοπέδου, δημιουργεί μια ζώνη μετάβασης προς τους πιο ιδιωτικούς και ειδικούς χώρους. Αποτελεί ένα σύστημα πολλαπλών δραστηριοτήτων και περιλαμβάνει χώρους όπως, πλατεία, θέατρο, παιδική χαρά, καντίνα και ένα σκέητ παρκ. Στο έντονο ανάγλυφο της περιοχής εξαιτίας των εναποθέσεων του εργοστασίου, ο αρχικός κάναβος τροποποιείται και οι χαράξεις δίνουν πάλι παράγωνους σχηματισμούς. Με βάση αυτές τις χαράξεις και ακολουθώντας τις κλίσεις εναποθέτουμε πλάκες ίδιας διατομής με τις προηγούμενες περιπτώσεις και δημιουργούμε χώρους χωμένους ή υπερυψωμένους.

Στη γενική κάτοψη κυριαρχεί μια κεντρική πορεία, πάνω στην οποία γίνονται διάφορες δραστηριότητες. Στη μέση της διαδρομής συναντάμε τον ελεύθερο χώρος της πλατείας με χώρους καθισμάτων και μικρά κτίρια που λειτουργούν σαν περίπτερα, wc ή άλλες δευτερεύουσες χρήσεις. Στο ίδιο επίπεδο, λειτουργεί καντίνα με εξωτερικό χώρο εκτόνωσης προς την πλατεία. Εκατέρωθεν της πορείας, σχεδιάζουμε σε υποβάθμιση υπαίθριο θέατρο, χώρο παιχνιδιού, skate park.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου κατασκευής και της εναπόθεσης επικλινών επιφανειών από τσιμέντο, είναι το υπαίθριο θέατρο, χωρητικότητας 500 ατόμων, κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από οπλισμένο σκυρόδεμα. Το θέατρο έχει τρεις περιοχές κλιμακωτών καθισμάτων, εκατέρωθεν των οποίων υπάρχουν πρανή επικαλυμμένα με το ίδιο υλικό. Στη μέση, βρίσκεται η σκηνή, που αποτελείται από μία τσιμεντένια πλάκα τραπεζοειδούς κάτοψης, η οποία τοποθετείται σε εξυγιασμένο έδαφος, αφήνοντας μικρά κενά από τις κερκίδες, προκειμένου να επιτρέψει στην υπάρχουσα καλυμμένη κατάσταση να αναπνεύσει και να αναπτυχθεί. Η πρόσβαση γίνεται από δύο ράμπες που ενώνονται με την κεντρική πορεία.

 

 

4. ΚΗΠΟΣ
Στην περιοχή που εκτείνεται ο βάλτος τοποθετείται ο κήπος. Στον κήπο θα καλλιεργούνται φυτά που ευδοκιμούν στην περιοχή.

Ο αρχικός κάναβος, χωρίς παραμόρφωση λόγω της επίπεδης επιφάνειας του εδάφους, κρατάει την αρχή της κανονικότητας που αντιπαραβάλλεται στην οργανικότητα της φύσης.

Πάνω σε αυτόν, δημιουργούμε μια μεταλλική σχάρα, σε απόσταση από το έδαφος. Στα κενά της, ορίζουμε μία διαδοχική τοποθέτηση πλακών που εξυπηρετούν και εδώ 4 διαφορετικές τυπολογίες: πλάκες πορείας πάχους 15 εκ., πλάκες καθισμάτων ή ενατένισης πάχους 45 εκ., πλάκες που φιλοξενούν τις καλλιέργειες, και τέλος στοιχεία που έχουν ύψος 2.5 μέτρα και θα λειτουργούν σαν στεγασμένοι χώροι για αποθήκευση, παρατήρηση, δευτερεύουσες λειτουργίες.

Οι 4 αυτές τυπολογίες θα «ακουμπάνε» πάνω στη σχάρα αφήνοντας κατά περίπτωση κενά τετράγωνα, τα οποία θα επιτρέπουν στην προυπάρχουσα κατάσταση του βάλτου να συνδιαλέγεται με τη νέα (περι-ορισμός φύσης).

 

5. ΞΕΡΑ
Στο σημείο που στέκεται ο φάρος, και αποτελεί το σημείο συνάντησης των σέρφερς ορίζουμε την περιοχή ΞΕΡΑ, η οποία αποτελείται από υποδομές για την κοινότητα των αθλητών. Ακολουθώντας την ίδια λογική της εναπόθεσης πάνω σε μια λιγότερο ανάγλυφη περιοχή, δημιουργούμε πλάκες που τοποθετούνται σε ορθοκανονική διάταξη, σε απόσταση μεταξύ τους. Κάποιες από αυτές λειτουργούν σαν εξέδρες που προβάλλονται τόσο στη στεριά όσο και στην επιφάνεια της θάλασσας. Το υλικό είναι και εδώ οπλισμένο σκυρόδεμα με περισσότερες προσμίξεις σε χαλίκi, προκειμένου να καθιστά τις επιφάνειες τραχιές και ασφαλείς για τους χρήστες. Σε μερικές άλλες περιπτώσεις τοποθετούνται στεγασμένοι χώροι για χρήσεις όπως πρώτες βοήθειες, καντίνες, αποθηκευτικοί χώροι, χώροι χαλάρωσης ή ξεκούρασης, wc κτλ/

 

 

Επίλογος
Πρόκειται για  ένα τοπίο φαινομενικά ακατέργαστο, ενώ είναι σαφής και διακριτή η ανθρωπινη παρέμβαση. Την ίδια στιγμή, ο χώρος αποπνέει μία αίσθηση εγκατάλειψης, όπως και μια ασάφεια στην ανάγνωση του. Έτσι αφήνει περισσότερο από οτιδήποτε ένα ερωτηματικό για το πώς θα μπορούσε να είναι η περιοχή μέσα από έναν στοχευμένο σχεδιασμό.

Ένα επιπλέον σημαντικό χαρακτηριστικό του τόπου έχει να κάνει με την ένταση της χρήσης του. Κατά κάποιο τρόπο ο χαρακτήρας της περιοχής κορυφώνεται σε συνθήκες πλήρους χρήσης και μειώνεται όταν ερημώνει, αφήνοντας μια αίσθηση ανοίκειου και αδρανούς χώρου.

Με τον ίδιο τρόπο, ένα σημαντικό μέρος της ταυτότητας του χώρου προκύπτει μέσα από την εξειδικευμένη χρήση του από τους αθλητές (kite και wind surf). Είναι ακριβώς αυτοί οι αθλητές που κατά κάποιο τρόπο έχουν "τοποθετήσει" την παραλία του Δρεπάνου στον χάρτη, και είναι μέσα από ακριβώς αυτή την χρήση που η παραλία αποκτά ζωή τις περισσότερες μέρες του χρόνου. Η ειδική λοιπόν ταυτότητα των συγκεκριμένων αθλητικών δραστηριοτήτων δημιουργεί τις κύριες λειτουργικές ανάγκες: πρόσβαση, ειδικά τους χειμερινούς μήνες που η θάλασσα καλύπτει τον πρόχειρο δρόμο, διαμονή, ασφάλεια, υποδομές για αποθήκευση κ.α.

Παρόλα τα παραπάνω, αυτό δε σημαίνει ότι η παραλία δεν είναι ένας δημόσιος χώρος, ανοιχτός προς όλους. Τόσο οι απλοί λουόμενοι όσο και ο περιστασιακός επισκέπτης ή ο εργαζόμενος στο εργοστάσιο, αποτελούν εξίσου χρήστες του χώρου, ενώ συγκινούνται με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Έτσι τίθεται ένα ζήτημα συμβίωσης και συνύπαρξης μεταξύ δύο χρήσεων.

Οι "καλύβες", με την "παραλία", την "πλατεία", τον "κήπο" και την "ξέρα" που αναλύσαμε, φαίνεται να συνυπάρχουν αρμονικά με το φυσικό αλλά και το τεχνητό, υπάρχον στοιχείο το εργοστάσιο και να συναποτελούν πλέον έναν άνετο χώρο εφήμερης κατοίκησης για την κοινότητα των σέρφερ και εκτόνωσης και για τους λοιπούς επισκέπτες. Ταυτόχρονα, η περιοχή είναι πλέον ανοιχτή και έτοιμη να προσελκύσει και άλλους χρήστες και να αποτελέσει υπόβαθρο συνδιαλλαγής αυτών, εκτός από εκείνο της απλής συνύπαρξης.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.