(103) Νέο κέλυφος στο σταθμό Λαρίσης

Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.
Απρίλιος 2009

Φοιτήτριες: Αποστολοπούλου Τζίνα, Δίου Δανάη, Σγουρίδου Χάρις
Υπεύθυνος καθηγητής: Παπαλεξόπουλος Δημήτρης

Εξετάζοντας το ρόλο που παίζει ένας σιδηροδρομικός σταθμός για μια πόλη, διαπιστώνουμε την ανάγκη να αποτελεί ένα μητροπολιτικό κέντρο που να μπορεί να παραλαμβάνει και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στον αριθμό των επιβατών, όπως αυτά μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Με την πρόοδο της τεχνολογίας και την εξέλιξη των σιδηροδρόμων, υπολογίζεται πως το τρένο θ’ αποτελεί το μέσο μεταφοράς του μέλλοντος, δεδομένων της ταχύτητας που θα έχει και της φιλικότητας προς το περιβάλλον. Η αύξηση του αριθμού των επιβατών συνεπάγεται και την ανάγκη περισσότερων υπηρεσιών, άρα και χώρου, ώστε να μπορούν να εξυπηρετηθούν όλοι οι χρήστες.

Η διπλωματική αυτή στοχεύει στην ενεργοποίηση του σταθμού Λαρίσης, με την επέκταση και δημιουργία ενός νέου κελύφους που θα μπορεί να σηματοδοτεί την είσοδο στην πόλη των Αθηνών και θα περιλαμβάνει λειτουργίες που αναφέρονται όχι μόνο στους επιβάτες αλλά και στους κατοίκους της γύρω περιοχής. Επιπλέον μέσα από την πρόταση αυτή επιτυγχάνεται και η συρραφή της ανατολικής και δυτικής γειτονιάς, αφού η υπάρχουσα χάραξη των σιδηροδρομικών γραμμών και η έλλειψη περασμάτων δημιουργούν ένα ισχυρό όριο ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Ο Σταθμός Λαρίσης αποτελεί το σημείο συνάντησης αρκετών ΜΜΜ, όπως της γραμμής 2 του μετρό, του προαστιακού σιδηροδρόμου, του ΟΣΕ και αρκετών λεωφορειακών γραμμών, ενώ σε μικρή απόσταση βρίσκεται και ο σταθμός Αττική με τον ΗΣΑΠ. Τοποθετείται δυτικά του εμπορικού τριγώνου των Αθηνών και γειτνιάζει με τις περιοχές των Σεπολίων και του Μεταξουργείου. Αρχικά, ο σιδηροδρομικός σταθμός χρησιμοποιούσε δύο κτίρια για να καλύψει τις ανάγκες του· το σταθμό Πελοποννήσου που παρά το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον του κτιρίου  σήμερα είναι εγκαταλελειμμένο αλλά διατηρητέο και το κτίριο του σταθμού Λαρίσης, το οποίο χρησιμοποιείται σήμερα για να καλύψει τις ανάγκες του επιβατικού κοινού αλλά με αρκετές ετερόκλητες προσθήκες. Η λύση που προτείνεται χρησιμοποιεί σαν υπόβαθρο τα έργα που ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται, δηλαδή την υπάρχουσα εκσκαφή και τις δέκα νέες αποβάθρες και γραμμές.

Καταγράφοντας τις χρήσεις που φιλοξενούν τα κτίρια εκατέρωθεν του σταθμού, συμπεραίνουμε το διαφορετικό χαρακτήρα της κάθε γειτονιάς. Η δυτική πλευρά-Σεπόλια είναι κυρίως περιοχή αμιγούς κατοικίας με εξαίρεση τα κτίρια της οδού Κωνσταντινουπόλεως και αυτά που βρίσκονται πολύ κοντά στο σταθμό τα οποία εκτός από κατοικία φιλοξενούν στο ισόγειο εμπορικές χρήσεις  και υπηρεσίες. Το ανατολικό κομμάτι είναι αρκετά υποβαθμισμένο σε σχέση με το δυτικό, γεγονός που οφείλεται στη γειτνίαση με τη λεωφόρο Λιοσίων, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη κυκλοφορία, εμπορικές και αυτοκινητιστικές χρήσεις. Εδώ, τα περισσότερα κτίρια έχουν εμπορικές χρήσεις στο ισόγειο και κατοικία στον όροφο  και κατοικούνται κυρίως από μετανάστες. Στη νότια πλευρά βρίσκεται το Μεταξουργείο με ελάχιστη κατοικία και χρήσεις κυρίως εμπορικές, πολιτιστικές και οίκους ανοχής. Η διαφορετικότητα των τριών αυτών γειτονιών καθώς επίσης το μέγεθος και το σχήμα όλου του σταθμού μαρτυρούν την έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ο σταθμός μοιάζει σαν όριο· σα στοιχείο αναγκαστικής διάσπασης του αστικού ιστού.

Μελετώντας περεταίρω την περιοχή αυτή και καταγράφοντας τις κινήσεις τόσο των πεζών( κάτοικοι και χρήστες του σταθμού) όσο και των αυτοκινήτων διαπιστώνουμε ότι μεγαλύτερη κίνηση παρατηρείται στο ανατολικό κομμάτι· η κίνηση αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί αφενός από τη γειτνίαση με τη Λιοσίων και τις χρήσεις που φιλοξενεί και αφετέρου από το γεγονός ότι μόνο στην πλευρά αυτή υπάρχουν οι έξοδοι του μετρό. Εντοπίζοντας, λοιπόν, τα σημεία γύρω από το κτίριο του σταθμού τα οποία εμφανίζουν πύκνωση, στάση επισκεπτών και έντονη κυκλοφορία επιλέγουμε ποια από αυτά θεωρούνται καταλληλότερα για να λειτουργήσουν ως είσοδοι στην λύση αυτή. Επιπλέον, παρατηρείται έλλειψη στα περάσματα που χρησιμοποιούν οι πεζοί και συνδέουν τις δύο γειτονιές. Εντοπίζουμε ένα ισόγειο, αρκετά επικίνδυνο λόγω της κυκλοφοριακής κίνησης  και δύο υπέργειες πρόχειρες κατασκευές σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Στην περιοχή εκατέρωθεν του σταθμού υπάρχουν αρκετά σημεία ενδιαφέροντος που θα μπορούσαν να συνδεθούν μέσω του σταθμού με λωρίδες-περίπατους. Για παράδειγμα μπορούν να διαμορφωθούν περίπατοι που ενώνουν τη βιβλιοθήκη του Δήμου Αθηνών με το ιστορικό κτίριο του σταθμού Πελοποννήσου, το οποίο μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του μουσείου σιδηροδρόμου ή μια ενδεχόμενη επέκταση στης βιβλιοθήκης. Μια επίσης καλή σύνδεση θα ήταν ανάμεσα στο λόφο του Ιππείου Κολωνού με διάφορους ελεύθερους χώρους και πλατείες που βρίσκονται  στο ανατολικό κομμάτι.

Έτσι, ο νέος σταθμός που προτείνουμε αποτελείται από δύο συστήματα: το πρώτο είναι γραμμικό και περιλαμβάνει τις αποβάθρες, τις γραμμές και το παλαιό κτίριο του σταθμού Λαρίσης ενώ το δεύτερο έρχεται και τοποθετείται ένα επίπεδο πάνω από το πρώτο και περιλαμβάνει το νέο κτίριο και τις λωρίδες-περιπάτους. Το δεύτερο σύστημα είναι πιο ελεύθερο και πιο ροϊκό σε σχέση με το πρώτο, έτσι ώστε οι λωρίδες-περίπατοι να αποτελούν συνέχεια του αστικού ιστού· συνέχεια των δρόμων που ακολουθεί ο περιπατητής. Το νέο κτίριο τοποθετείται σε τέτοιο σημείο που να λειτουργεί σα γέφυρα για τις δύο πλευρές, μιας και οι λειτουργίες που στεγάζει το κτίριο δεν απευθύνονται μόνο στους επιβάτες αλλά και στους κατοίκους της περιοχής, επαναπροσδιορίζοντας έτσι την έννοια του δημόσιου χώρου. 

Για να επιτευχθεί αυτή η ανάμειξη των χρηστών και να λειτουργεί ο σταθμός όλο το 24ωρο, οι κύριες χρήσεις (έκδοση εισιτηρίων, αναμονή, φύλαξη αποσκευών) εμπλουτίζονται με χώρους εστίασης και καταστήματα που μπορούν να χρησιμοποιούν και οι κάτοικοι, καθώς επίσης και με άλλες περιοδικές όπως πολιτιστικά δρώμενα, video art, χώρους εκδηλώσεων και μαθημάτων για μετανάστες· χρήσεις οι οποίες αλλάζουν ανάλογα με την εποχή, την ημέρα της εβδομάδας και τις ανάγκες ώστε ο σταθμός ν’ αλλάζει εικόνα συνέχεια και η χρήση του να είναι ένα ξεχωριστό βίωμα για τους καθημερινούς επισκέπτες. Στις παραπάνω χρήσεις, πρέπει να προσθέσουμε και την κατασκευή ισόγειου χώρου στάθμευσης μ’ ένα υπόγειο επίπεδο και την οριοθέτηση συγκεκριμένου χώρου στάθμευσης των διεθνών λεωφορειακών γραμμών του ΟΣΕ.

Το κτίριο-κέλυφος που προτείνεται είναι αποτέλεσμα της ένωσης διαδοχικών τομών.  Αρχικά, οι τομές αυτές είναι πλαίσια ίδιας μορφής που προσαρμόζονται στην κάτοψη της λωρίδας. Έπειτα, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την εισχώρηση δύο λωρίδων στο κτίριο, άρα και την είσοδο μεγάλου αριθμού ατόμων, η μορφή ανυψώνεται στα σημεία αυτά. Ο δεύτερος παράγοντας που επηρέασε τη μορφή του κελύφους είναι ο προσανατολισμός.

Έτσι, προκύπτουν οι καμπυλώσεις που δημιουργούν ανοίγματα προς το βορρά. Η κατασκευή είναι μεταλλική και αποτελείται από ένα σύστημα ρόμβων το οποίο μπορεί και προσαρμόζεται απόλυτα στις καμπυλώσεις της μορφής. Οι ρόμβοι πυκνώνουν στα σημεία που εμφανίζονται οι καμπυλώσεις και αραιώνουν στα ευθύγραμμα τμήματα. Επιπλέον, το σύστημα αυτό επιτρέπει να μη μπαίνουν τα υποστυλώματα στο εσωτερικό του κτιρίου, μιας και ολόκληρη η μορφή στατικά λειτουργεί ως πλαίσιο. Ο σκελετός που δημιουργεί το κέλυφος «γυρίζει» στο δάπεδο αλλά και στα σημεία που κατεβαίνουν τα υποστυλώματα. Το μήκος που γεφυρώνουν τα τρία υποστυλώματα είναι 75μ (από το ένα υποστύλωμα στο άλλο). Και αυτά στατικά αποτελούνται από το παραπάνω σύστημα, το οποίο αυτό εφαρμόζεται στην επιφάνεια του, ενώ εσωτερικά ενισχύεται με χωροδικτύωμα που ενώνεται με το εξωτερικό σύστημα ρόμβων με περιφερειακούς δακτυλίους. Το πέδιλο που απαιτείται για να στερεωθεί το υποστύλωμα είναι επιφάνειας 20x10μ.

Η νέα πρόταση εντάσσεται απόλυτα στο περιβάλλον της περιοχής και σέβεται την έννοια της γειτονιάς. Το συνολικό ύψος του νέου κτιρίου που προτείνεται δε ξεπερνά τα γειτονικά κτίρια των οδών Κωνσταντινουπόλεως και Δεληγιάννη ενώ η δεντροφύτευση που προτείνεται στη δυτική πλευρά φιλτράρει το θόρυβο του σταθμού προστατεύοντας τη γειτονιά.  Επιπλέον, οι νέες λωρίδες περίπατοι επαναπροσδιορίζουν την έννοια του δημόσιου χώρου και ενισχύουν τη γειτονιά.

Φοιτήτριες: Αποστολοπούλου Τζίνα, Δίου Δανάη, Σγουρίδου Χάρις
Υπεύθυνος καθηγητής: Παπαλεξόπουλος Δημήτρης 
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.


Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.