(169) «Πολιτιστικές διαδρομές στα μεταλλευτικά τοπία της Κύθνου»

Φοιτητές: Βελουδάκη Χριστιάννα, Μπούσουλα Αμαλία, Βουτσινάς Νίκος
Επιβλέποντες καθηγητές: Τζιτζάς Μιλτιάδης, Μπελαβίλας Νίκος
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Μάρτιος 2010

 

Σύντομη περιγραφή
Η διπλωματική εργασία αφορά στο νησί της Κύθνου. Η πρόταση αποσκοπεί στη διαφύλαξη και ανάδειξη της εύθραυστης ισορροπίας που έχει επέλθει ανάμεσα στο φυσικό και το ανθρωπογενές τοπίο, όπως αυτό διαμορφώθηκε από τη λειτουργία στο νησί μεταλλείων σιδήρου στα τέλη του 19^ου  και τις αρχές του 20^ου αιώνα.

 

Κείμενο

Από τα μέσα περίπου του 19^ου αιώνα η αυξημένη ανάγκη για ορυκτές πρώτες ύλες που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση στις δυτικές χώρες, είχε σαν αποτέλεσμα τη λειτουργία στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου πλήθους ορυχείων.

Σε αυτά τα πλαίσια εντάσσεται και το νησί της Κύθνου, όπου από το 1873 έως το 1940 λειτούργησαν μεταλλεία σιδήρου. Τα μεταλλεία είναι σήμερα ανενεργά, έχουν αφήσει όμως έντονα τα σημάδια τους στο χώρο. Τα υπολείμματα της μεταλλευτικής δραστηριότητας (κτίρια διοίκησης, εργατικές κατοικίες, σκάλες φόρτωσης, στοές και εξοπλισμός) βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το νησί.

Με δεδομένο ότι τα μεταλλεία και οι εγκαταστάσεις τους αποτελούν ένα ιδιόμορφο, απαξιωμένο και εν κινδύνω κομμάτι του τεχνικού - βιομηχανικού μας πολιτισμού, διαμορφώνεται μια πρόταση με σκοπό καταρχήν τη διάσωσή τους. Στη συνέχεια επιχειρείται η ανάδειξή τους, σε συνδυασμό αφενός με τα υπόλοιπα στοιχεία ιστορικού, λαογραφικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στο νησί και αφετέρου με το φυσικό τοπίο, με το οποίο πλέον έχουν εναρμονιστεί πλήρως.

Απώτερος στόχος είναι η ισόρροπη ανάπτυξη της Κύθνου,η αναδιάταξη δραστηριοτήτων και πολιτισμικών προτύπων και ο προσανατολισμός του νησιού στην προσέλκυση μιας ποιοτικότερης μορφής τουρισμού, με σεβασμό στη φύση και την πολιτιστική ταυτότητα του τόπου.

Για τη διαμόρφωση της πρότασης προηγήθηκε επεξεργασία όλων των στοιχείων (φυσικού περιβάλλοντος, ιστορικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονομικών) που διαμορφώνουν τη σύγχρονη ταυτότητα του νησιού, καθώς και ιδία έρευνα (γραπτές πηγές, προφορικές μαρτυρίες, επιτόπια έρευνα, αποτυπώσεις μεταλλευτικών εγκαταστάσεων) με στόχο την ανασύνθεση του μεταλλευτικού παρελθόντος.

 

Ιστορική τεκμηρίωση, φωτογραφική και σχεδιαστική αποτύπωση των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων της Κύθνου

 

Από την ανάγνωση των δεδομένων προκύπτουν περιορισμένες, ήπιες, όσο και πολυδιάστατες, επεμβάσεις που σκοπό έχουν να «παγώσουν το χρόνο», διαφυλάσσοντας και αναδεικνύοντας την μοναδική ισορροπία ανάμεσα στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον.

 

Α' Φάση

Με βάση τα παραπάνω, δημιουργούνται σε πρώτη φάση ζώνες προστασίας των μεταλλευτικών τοπίων στο σύνολο του νησιού, σε συνδυασμό με τις ήδη υπάρχουσες, αυτές της NATURA και των αρχαιολογικών χώρων.

Στη συνέχεια συγκροτείται ένα δίκτυο 13 συνολικά διαδρομών (12 χερσαίες και 1 θαλάσσια) που σκοπό έχουν να διηγηθούν την ιστορία της Κύθνου στο πέρασμα των χρόνων. Οι διαδρομές είναι δύο ειδών: οι ιστορικές - λαογραφικές, οι οποίες πατάνε πάνω στα παλιά καλντερίμια του νησιού και ενώνουν τους κύριους οικισμούς με σημαντικά σημεία ενδιαφέροντος (ξωκλήσια, μοναστήρια, αρχαιολογικούς χώρους, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους) και οι μεταλλευτικές, που ξεναγούν τον επισκέπτη στο βιομηχανικό παρελθόν του νησιού ακολουθώντας την πορεία του μεταλλεύματος, από τις στοές μέχρι τις σκάλες φόρτωσης.

 

Χάρτης Κύθνου, κλίμακα 1:50.000: ζώνες προστασίας και προτεινόμενο δίκτυο μονοπατιών

 

 Β' Φάση

Σε δεύτερη φάση επιλέγεται να μελετηθεί διεξοδικότερα η περιοχή που αντιστοιχεί στα μεταλλεία ιδιοκτησίας Ι.Β. Σερπιέρι, στην ανατολική ακτή του νησιού, στις θέσεις
Ζογκάκι - Λέυκες. Η συγκεκριμένη περιοχή επιλέγεται ως πλέον αντιπροσωπευτική, καθώς διασώζει σε ικανοποιητική κατάσταση το σύνολο των εγκαταστάσεων, γεγονός που επιτρέπει την κατανόηση του κύκλου της παραγωγής, καθώς και την πορεία του μεταλλεύματος από τις στοές στα πλοία. Θεωρείται και ότι στο υπόλοιπο νησί θα ακολουθηθεί η ίδια λογική παρέμβασης.

 

 Χάρτης περιοχής επέμβασης (Δρυοπίδα - Ζογκάκι - Λεύκες), κλίμακα 1:5.000: ζώνες προστασίας και προτεινόμενο δίκτυο μονοπατιών

 

Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω αναλύονται περισσότερο:

Α) Όσον αφορά τη ζώνη προστασίας, δημιουργούνται τρεις διαβαθμίσεις: ζώνη α΄ βαθμού προστασίας, ζώνη  β΄ βαθμού προστασίας και ζώνη περιορισμένης οικιστικής ανάπτυξης.

Β) Στην περιοχή μελέτης περιλαμβάνονται τρεις διαδρομές, 2 λαογραφικές και 1 μεταλλευτική. Σε αυτές παρουσιάζεται αναλυτικά ο τρόπος παρέμβασης˙ δηλαδή οι επεμβάσεις εδάφους, ο εξοπλισμός, η σήμανση, η πληροφορία και η στάση.

 

Σημείο στάσης τύπου β' - σήμανση πορείας και πληροφορία

 

Γ) Απαραίτητη ως προς την υπόσταση των πολιτιστικών διαδρομών κρίνεται η χωροθέτηση υποστηρικτικών χρήσεων πολιτισμού, ενημέρωσης και αναψυχής. Οι παραπάνω χρήσεις συνδυάζονται με τις ήδη υπάρχουσες μεταλλευτικές εγκαταστάσεις, που σώζονται στην περιοχή. Πρόκειται για ένα δαιδαλώδες δίκτυο στοών και ορυγμάτων, πλήθος εγκαταστάσεων μεταφοράς του μεταλλεύματος, 2 σκάλες φόρτωσης, εργατικές κατοικίες, καθώς και το εντυπωσιακό για τα δεδομένα του νησιού, διοικητικό συγκρότημα, που περιλαμβάνει κτίριο διοίκησης και εργαστήρια.

Αναλυτικότερα:

• Τμήμα του δικτύου των στοών γίνεται επισκέψιμο.
• Οι εγκαταστάσεις μεταφοράς και οι σκάλες συντηρούνται και αναδεικνύονται ως τοπόσημα.
• Οι κατοικίες του προσωπικού των μεταλλείων αποκαθίστανται και στο χώρο τους στεγάζονται αναψυκτήριο και χώρος έκθεσης - πώλησης τοπικών προϊόντων.

 

Επεμβάσεις στον όρμο των Λευκών: στερέωση - ανάδειξη σκάλας φόρτωσης, μετατροπή κατοικιών προσωπικού μεταλλείων σε αναψυκτήριο - χώρο έκθεσης τοπικών προϊόντων

 

• Τα κτίρια διοίκησης επιλέγεται να διατηρηθούν στην ερειπιώδη μορφή στην οποία βρίσκονται αυτή τη στιγμή, αφού πρώτα γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για τη στήριξή τους και την αναστολή της περαιτέρω φθοράς. Προτείνεται η δημιουργία μιας διαδρομής σε συνέχεια της λογικής που ακολουθείται στο νησί, η οποία περιδιαβαίνει τους χώρους του συγκροτήματος.

Κατά μήκος της διαδρομής συναντώνται κλειστοί χώροι, που φιλοξενούν τις ακόλουθες λειτουργίες: στο κτίριο διοίκησης χωροθετούνται 2 δωμάτια ξενώνων, χώροι υγιεινής, κουζίνα και ένα υπαίθριο αναψυκτήριο, ενώ στα εργαστήρια βιβλιοθήκη και εκθεσιακοί χώροι περιοδικοί και μόνιμοι.

 

Σχέδια παρέμβασης στο διοικητικό συγκρότημα Ι.Β.Σερπιέρι, κλίμακα 1:200

 

Κάτοψη, τομή (κλίμακα 1:100) και οικοδομικές λεπτομέρειες (κλίμακα 1:20) στο κτίριο διοίκησης

 

Όψεις κτιρίου διοίκησης, κλίμακα 1:100

 

Κ
άτοψη και τομή στο σύνολο των 5 εν σειρά εργαστηρίων, κλίμακα 1:100

 

Τομή και όψη των εργαστηρίων, κλίμακα 1:100 

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.