(233) Η ανασύσταση του αγροτικού τοπίου της Ζακύνθου στο κτήμα του Αμπελοράβδη

Φοιτητές: Μαροπούλου - Κουρέμπα Μυρσίνη , Κελεσίδου Ανίσια
Επιβλέπων: Γκανιάτσας Βασίλης
Σύμβουλος: ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ   Ζήβας Διονύσιος
Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.
Ημερομηνία υποστήριξης: 01.11.2010

Σύντομη περιγραφή
Ασχοληθήκαμε με το αγροτικό τοπίο της Ζακύνθου και τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που έφερε ο σεισμός του 1953. Επιχειρούμε την ανασύσταση του σε ένα κτήμα με ενδιαφέρουσα ιστορία που περιλαμβάνει ένα συγκρότημα κτηρίων και διαμορφώσεων στο ΒΔ άκρο του που θεωρούμε ότι αξίζει να διασωθεί. Προτείνουμε ένα μοντέλο του αγροτουρισμού που μπορεί να δώσει νέες δυναμικές οικονομικής ανάπτυξης τόσο στη Ζάκυνθο όσο και στην υπόλοιπη χώρα.

Περίληψη
Ασχοληθήκαμε με τον αγροτικό χωρό στον οποίο μέσω της αγροτικής δραστηριότητας αποτυπώνεται τόσο τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση όσο και οι εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Έτσι αντιμετωπίσαμε το τοπίο όχι απλώς εικονογραφικά αλλά ως μία έννοια πολυδιάστατη και δυναμική σε σχέση με το χρόνο. Το σύγχρονο ζακυνθινό τοπίο είναι αποτέλεσμα των κοινωνικοοικονομικών ανακατατάξεων που συνέβησαν στο νησί μετά τον καταστροφικό σεισμό του '53. Ουσιαστικά μιλάμε για ένα τοπίο που βίαια πέρασε στην επόμενη φάση καθώς ο σεισμός κατέστρεψε το 97% του κτισμένου περιβάλλοντος του νησιού. Μαζί χάθηκαν και οι κοινωνικοοικονομικές δομές που ίσχυαν αιώνες αφού η μνήμη για να υπάρξει έχει ανάγκη το στήριγμα του χώρου.

Προσεισμικά έχουμε να κανουμε με μια αυστηρά διαχωρισμένη φεουδαρχική κοινωνία και το αποτυπωμά της στο χώρο. Οι ευγενείς μοιράζονταν όλες τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις του νησιού, δηλαδή τον κάμπο, στον οποίον καλλιεργούσαν μόνο χαμηλή καλλιέργεια - αμπέλια. Τα μόνα κτήρια ήταν οι εξοχικές επαύλεις των ευγενών με επιβλητικούς όγκους. Αντίθετα δέντρα - ελιές - και οικισμοί βρίσκονταν μόνο στους πρόποδες των βουνών. Μετά το σεισμό η οικονομική μετανάστευση συνεπάγεται εγκατάλειψη του αγροτικού χώρου και από το '70 περίπου η οικονομία στρέφεται στον τουρισμό, ενώ η γη χάνει την αυταξία της. Οι οικισμοί αρχίζουν και απλώνονται τόσο  παραλιακά όσο και μέσα στον κάμπο στον οποίο όλοι πια έχουν ιδιοκτησίες. Εκεί αρχίζουν να καλλιεργούν την ελιά και ο άλλοτε ενιαίος επίπεδος κάμπος αποκτά δέντρα, σπίτια και όρια.

Η περιοχή μελέτης μας είναι ένα κτήμα 140 στρεμμάτων στον κάμπο του νησιού, στο χωριό Καλιπάδο, και πάνω στον κεντρικό δρόμο που συνδέει τη Χώρα με τις Αλυκές. Το κτήμα περιλαμβάνει καλλιέργειες ελιάς, σταφίδας, αμπελιού, αλλά και κάποιων εσπεριδοειδών. Επίσης, περιλαμβάνει ένα συγκρότημα αρχοντικού εξοχής με ένα ιδιότυπο Πύργο χτισμένο το 1928. Το κτήμα ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια που έχανε σταδιακά την περιουσία της, μέχρι που το αγόρασε ένας πλούσιος και μορφωμένος έμπορος, ο Αμπελοράβδης. Εκείνος γκρέμισε το παλιό αρχοντικό για να χτίσει τη δική του έπαυλη το 1928 ικανοποιώντας την ανάγκη του για επίδειξη. Αρχιτεκτονικά ο πύργος δεν είναι γνησιο αρχοντικό εξοχής, ωστόσο η διάταξη, η λειτουργία και η κεντρική ιδέα, παραμένει ίδια, δηλαδή η δημιουργία μνημειακού συγκροτήματος με κέντρο το αρχοντικό για να φιλοξενηθούν οι πολλαπλές λειτουργίες του κτήματος. Το ενδιαφέρον κοινωνικό υπόβαθρο σε συνδιασμό με την απουσία αυθεντικών αρχοντικών καθιστά το κτήμα προτεινόμενο για ανάδειξη και επανάχρηση.

Η προτεινόμενη χρήση είναι ο αγροτουρισμός, μία ήπια μορφή τουρισμού, που επιτρέπει στους επισκέπτες να γνωρίσουν σε βάθος ένα τόπο και να βιώσουν μια ολοκληρωμένη εμπειρία, ενώ παράλληλα έρχονται πιο κοντά με τη φύση και μαθαίνουν να την διαχειρίζονται σωστά. Θέλουμε να διαμορφώσουμε ένα μοντέλο ανάπτυξης που αξιοποιεί τη φυσική και τη πολιτιστική μας κληρονομιά, που αποτελούν λανθάνον δυναμικό μέχρι σήμερα για τη χώρα. Οργανώνουμε λοιπόν ένα μικρό ξενώνα που θα λειτουργεί όλο το χρόνο, και ένα κτήμα επισκέψιμο που περιλαμβάνει τόσο παραδοσιακές, όσο και κάποιες νέες καλλιέργειες, που μπορούν να ευδοκιμήσουν στην περιοχή.

Η κεντρική ιδέα είναι η ανασύσταση του ζακυνθινού αγροτικού τοπίου, άρα δημιουργούμε ένα όριο μεταξύ ψηλής και χαμηλής φυτευσης, για να σταματήσουμε την κάθοδο των δέντρων προς τον κάμπο. Παράλληλα, ενισχύουμε το συγκρότημα του πύργου και αναδεικνύουμε το κεντρικό κτήριο. Δημιουργούμε δύο κεντρικές διαδρομές για τις δυο κύριες καλλιεργειες και διασπείρουμε λειτουργίες  για να δράσουν ως τοπικά κέντρα. Στην αρχιτεκτονικά διαμορφωμένη περιοχή χωροθετούμε ένα σύγχρονο οινοποιείο και ένα νέο κτήριο που θα στεγάσει τον χώρο ύπνου. Ο Πύργος επαναχρησιμοποιείται για τις κοινόχρηστες λειτουργίες, ενώ ένα πωλητήριο των παραγόμενων προιόντων σχεδιάζεται στο βοηθητικό κτήριο που βρίσκεται δίπλα από τον Πύργο. Ο ξενώνας σχεδιάζεται ως βοηθητικό κτήριο με περιορισμένο όγκο σε υποχώρηση αναδεικνύοντας τον Πύργο και ενισχύοντας την οριζόντια διάταξη του συγκροτήματος. Αντίθετα το οινοποιείο αποκτά κυκλική διάταξη που ακολουθεί τα στάδια οινοποίησης και αποτελεί ένα κτήριο - μη κτήριο - καθώς χωροθετείται στην πλευρά των διαδοχικών αυλών και όχι στην πλευρά των κτηρίων.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.