116.14 Αρχαιολογικό μουσείο στην Αστυπάλαια

Φοιτήτρια: Μαρία-Ηλιάνα Ροΐδη
Επιβλέποντες καθηγητές: Κώστας Μωραΐτης, Κώστας Καραδήμας
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
Ημερομηνία παρουσίασης: Φεβρουάριος  2014

Η χώρα της Αστυπάλαιας είναι κτισμένη πάνω σε λόφο και ο παραδοσιακός οικισμός φέρει έντονα χαρακτηριστικά του κυκλαδίτικου ιδιώματος. Στον αυχένα του λόφου οι 8 συντηρημένοι ανεμόμυλοι διαμορφώνουν την διαχωριστική γραμμή μεταξύ του ιστορικού και του σύγχρονου οικισμού ενώ στην κορυφή του λόφου δεσπόζει το ενετικό κάστρο. Στην Αστυπάλαια βρίσκονται, διάσπαρτα σε ολόκληρη την έκτασή της, αρχαιολογικά ευρήματα που καλύπτουν ένα φάσμα από τα προϊστορικά/μυκηναϊκά μέχρι τα μεσαιωνικά χρόνια .

Σημαντικότερο μνημείο του νησιού αποτελεί το νεκροταφείο βρεφών που αποκαλύφθηκε τυχαία το 1995 στην περιοχή της Κυλίνδρας στις παρυφές της χώρας. Σε μία δοκιμαστική τομή εμφανίστηκαν 30 αγγεία τα οποία περιείχαν οστά. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν και φανερώθηκε ένα μεγάλο σύνολο από ταφές βρεφών τα οποία είχαν εναποτεθεί μέσα σε πήλινα αγγεία, τρόπος ταφής που ονομάζεται εγχυτρισμός. Με το αναπάντεχο αυτό εύρημα έχει προκύψει ένα μοναδικό στον κόσμο σύνολο βρεφικών σκελετών το οποίο προσφέρεται για πολλών ειδών διεπιστημονικές μελέτες αρχαιολογικές, δημογραφικές, κοινωνιολογικές αλλά κυρίως ανθρωπολογικές. Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί περίπου 3.500 αγγεία και ο αριθμός αυτός θα αυξηθεί κατά πολύ σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων.

Η αίθουσα του υπάρχοντος μουσείου δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες του όγκου των ευρημάτων, τα οποία βρίσκονται συντηρημένα και μη, σε αποθήκες και στο παλιό σχολείο στη χώρα σε δυσμενείς συνθήκες συντήρησης. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα γίνεται αντιληπτή η άμεση ανάγκη για την δημιουργία ενός μουσειακού χώρου που θα εκτίθεται το σύνολο των ευρημάτων του νησιού, θα καλύπτει τις ανάγκες για ασφαλή αποθήκευση του υλικού και ταυτόχρονα θα συγκεντρώνει δραστηριότητες όπως διεπιστημονικά συνέδρια και το φεστιβάλ της Αστυπάλαιας (μαξούλια).

Για το νέο μουσείο επιλέγεται το οικόπεδο στην νότια Κυλίνδρα στη θέση ενός εγκαταλελειμμένου σφαγείου. Η περιοχή επέμβασης λόγω των οπτικών φυγών και της περίοπτης θέσης της προσφέρει την δυνατότητα στο νέο αρχαιολογικό μουσείο να αποτελέσει έναν κόμβο σύνδεσης των δίπολων  παλαιό/σύγχρονο,  τεχνητό/φυσικό και σε συνδυασμό με την εύκολη προσβασιμότητα να διαδραματίσει το ρόλο ενός τοπόσημου στο οποίο θα συνυπάρχουν οι αρχαιότητες με τις σύγχρονες δραστηριότητες του νησιού.

Η αρχική σύλληψη  διαμορφώθηκε από την γεωμορφολογία της ίδιας της πλαγιάς και την πρόθεση ενσωμάτωσης του κτιριακού όγκου στο φυσικό περιβάλλον διατηρώντας, όμως, τα χαρακτηριστικά ενός τεχνητού στοιχείου που διαφοροποιείται από το φυσικό. Συνεπώς προέκυψε η ιδέα της σφήνας.

Ταυτόχρονα η οπτική επαφή με τη χώρα έκανε αναπόφευκτη τη σύγκριση της λύσης με το κάστρο και τον οικισμό. Πρόθεσή μου ήταν να γίνει μία μεταφορά του κάστρου στην κλίμακα ενός μικρού μουσείου, το οποίο δεν θα λειτουργεί ως φρούριο αλλά ως πέρασμα που θα συνδέει τον οικισμό με τον ορίζοντα.

Η ιδέα του περάσματος εκφράζεται με δύο τειχία. Το τειχίο που είναι στραμμένο προς τη χώρα ακολουθεί τις καμπύλες του εδάφους και αναδύεται από αυτό,  συμβολίζοντας το ερείπιο, την ανασκαφή. Το τειχίο που είναι στραμμένο προς τον σύγχρονο οικισμό είναι κατακόρυφο και τέμνει τις καμπύλες του εδάφους. Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται το δίπολο αρχαίο/σύγχρονο και το μουσείο αποκτά διχασμένη υπόσταση.

Στα τειχία προσαρτώνται οι κτιριακοί όγκοι των εκθέσεων. Η αρχαιολογική έκθεση είναι υπόσκαφη υπαινισσόμενη την  διαδικασία της ανασκαφής, ενώ η σύγχρονη έκθεση προσαρτημένη στο κατακόρυφο τειχίο  βρίσκεται στην επιφάνεια. Ανάμεσα από τα τειχία τοποθετούνται οι υπόλοιπες λειτουργίες του μουσείου σε διαφορετικά επίπεδα ώστε να συνδέουν την αρχαιολογική με τη σύγχρονη έκθεση.

Η υπαίθρια διαμόρφωση κλείνει το σφηνοειδές σχήμα που υπαινίσσονται τα τειχία και ακολουθεί την κλίση του εδάφους διαμορφώνοντας τα επίπεδα του αμφιθεάτρου.

Στα σχέδια κλίμακας 1:500, τελείως σχηματικά, εμφανίζεται η πρόθεση ένταξης της γενικής φόρμας στις γραμμές της πλαγιάς. Ο κύριος όγκος του μουσείου αναπτύσσεται υπόσκαφα, ενώ ο ορατός είναι συγκρίσιμος με την κλίμακα των κτισμάτων του παραδοσιακού οικισμού. Στις όψεις , το "κατεστραμμένο"  τειχίο, που στρέφεται προς τη χώρα, ακολουθεί την κλίση της κορυφογραμμής, ενώ το σύγχρονο κάνει πιο αισθητή την παρουσία του.

Το νέο αρχαιολογικό μουσείο περιλαμβάνει χώρους έκθεσης και αποθήκευσης των αρχαιολογικών ευρημάτων, χώρο για τις περιοδικές εκθέσεις, αίθουσα πολ/λων χρήσεων που πιθανώς θα αξιοποιείται και τους χειμερινούς μήνες από τους ντόπιους και τους ερευνητές, υπαίθριο αμφιθέατρο για παρουσιάσεις και τη φιλοξενία του φεστιβάλ, καμαρίνια, αναψυκτήριο/παρασκευαστήριο που θα λειτουργεί και τις νυχτερινές ώρες, πωλητήριο, info point/εκδοτήριο και επιπλέον βοηθητικούς χώρους και αποθήκες.

Η περιήγηση στις εκθέσεις του μουσείου ξεκινάει με μία έντονη κατάβαση στο εσωτερικό της πλαγιάς, που υποδηλώνει μία μεταφορά στο παρελθόν, για να συναντήσει κανείς την αρχαιολογική έκθεση και σταδιακά όσο τα εκθέματα και οι λειτουργίες του μουσείο πλησιάζουν το σήμερα να ξαναβρεθεί στην επιφάνεια και στο φυσικό φως.

Τα βασικά υλικά που χρησιμοποιούνται είναι το σκυρόδεμα με ρινίσματα μετάλλου για τα δύο βασικά τειχία της σύνθεσης και τους ημιυπαίθριους/ημιυπόσκαφους χώρους εκτόνωσης της αρχαιολογικής έκθεσης, με στόχο να δίνουν την αίσθηση της διάβρωσης, της οξείδωσης και ταυτόχρονα του κοκκινωπού χρώματος  του εδάφους. Λευκός σοβάς στους βασικούς κτιριακούς όγκους για την διατήρηση της αισθητικής του παραδοσιακού οικισμού. Στην υπαίθρια διαμόρφωση τα επίπεδα διαμορφώνονται με τεθλασμένες  οι οποίες αποτελούν μία σχεδιαστική μεταφορά των καμπύλων του εδάφους και χρησιμοποιείται σταθεροποιημένο χώμα με στόχο την ενσωμάτωση στο φυσικό έδαφος. Η κύρια κατασκευή είναι από σκυρόδεμα και τα κεκλιμένα υποστηλώματα είναι μεταλλικά.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.