204.14 Φάρος. Πλησίασμα στο φως

Φοιτητής : Απόστολος Γιανναράς
Επιβλέπων : Παναγιώτης Βασιλάτος, Λέκτορας
Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
Ημερομηνία παρουσίασης : 7/11/2014

Αρχιτεκτονική παρέμβαση στο τοπίο με σκοπό να προσφέρει μία ολοκληρωμένη εμπειρία και δραστηριότητες στον επισκέπτη. Ο υπάρχων επισφαλής φάρος αντικαθιστάται με έναν σύγχρονο, ανοιχτό φάρο, ενώ παράλληλα προστίθεται χώρος έκθεσης και διάφορες άλλες λειτουργίες.

Ο φάρος είναι ένα κτίσμα που η απαρχές του εντοπίζονται μαζί με την αρχή της ναυτικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Μέχρι σήμερα έχει ισχυρό συμβολισμό και συναισθηματική αξία για τους ανθρώπους, ιδιαίτερα όσους έχουν στενή σχέση με τη θάλασσα. Έχει ιδιαίτερη σημαντική στο χώρο ενώ συχνά μοιάζει να βγαίνει από τη γη και παράλληλα να έλκεται από τον ουρανό. Οι φάροι πλέον έχουν αναλυθεί τυπολογικά και έχουν προοδεύσει τεχνολογικά (ηλιακοί πυρσοί, φακός Φρενέλ κτλ), ενώ είναι ενεργειακά αυτόνομοι και λειτουργούν αυτόματα. Ιδιαίτερα το (υποπροβεβλημένο) ελληνικό φαρικό δίκτυο έχει μεγάλη σημασία και είναι από τα πιο εκτεταμένα του κόσμου.

Η παρέμβαση τοποθετείται στο νοτιοδυτικό άκρο της νήσου Λευκάδας, κοντά στη (διεθνώς) δημοφιλή παραλία «Πόρτο Κατσίκι». Η πρόσβαση, και στο νησί αλλά και στο φάρο, γίνεται οδικώς από αυτοκινητόδρομο. Το ακρωτήριο του Λευκάτα συγκεκριμένα (γνωστό και ως Κάβο Δουκάτο, Κάβος της Κυράς/ Ιράς/ Νηράς, Σαπφούς Άλμα κτλ) είναι ένας τόπος ιδιαίτερης άγριας ομορφιάς και δέους, αλλά και ιστορικός. Οι λευκοί απότομοι βράχοι ίσως έδωσαν το όνομά τους σε όλο το νησί. Στο Ακρωτήρι υπάρχει φάρος, ο οποίος λέγεται ότι είναι κτισμένος επάνω στον αρχαίο ναό του Απόλλωνα.

Πασίγνωστος είναι ο μύθος της αυτοκτονίας της Σαπφούς από τα βράχια του Λευκάτα. Η Σαπφώ, πασίγνωστη ποιήτρια της αρχαιότητας (7ος πΧ αιώνας) αποκαλούμενη και «δέκατη μούσα» από τον Πλάτωνα, πήδηξε από το γκρεμό αυτό εξ αιτίας του άτυχου έρωτά της για τον Φάωνα, μυθικό ακόλουθο της Αφροδίτης. Πλήθος άλλων αυτοκτονιών για λόγους ερωτικής απογοήτευσης συνδέονται επίσης με τον τόπο αυτό, ενώ από παλιότερες μαρτυρίες (Στράβων) φαίνεται πως προηγούνταν εξιλαστική θυσία προς το θεό Απόλλωνα, ακόμη και ανθρωποθυσίες με πτώση από το γκρεμό στη θάλασσα.

Ο αρχικός φάρος κατασκευάστηκε το 1890 και ήταν πέτρινος, με πύργο τετραγωνικής κάτοψης, εξώστη τετράγωνης κάτοψης και ορθογωνικό φαρόσπιτο Ο φάρος αυτός καταστράφηκε από σεισμό και ο πύργος ανακατασκευάστηκε από οπλισμένο σκυρόδεμα το 1950. Αυτός είναι και ο υπάρχων φάρος.

Ο νεότερος πύργος έχει υποστεί εκτεταμένες φθορές με το πέρασμα του χρόνου. Το έδαφος επίσης έχει μπαζωθεί ώστε να δημιουργηθεί ένας προαύλιος χώρος για το φάρο, ενώ προς την όψη του γκρεμού το 2010 τοποθετήθηκε πρόχειρα ένα όριο από ψηλά και κάγκελα που παρεμποδίζουν τη θέα.

Σκοπός της παρέμβασης είναι να προσφέρει μία ολοκληρωμένη εμπειρία στον επισκέπτη, (χωρική, αρχιτεκτονική, εκπαιδευτική, ιστορική κτλ), και όχι απλώς να λειτουργεί ως βοήθημα ναυσιπλοίας.
Επιπλέον, σκοπός είναι να διατηρηθούν οι μνήμες του τόπου, αλλά και ο αρνητικός, τρομακτικός και σκοτεινός συνειρμός που προκαλεί να αντικατασταθεί με ένα θετικό ισχυρό σύμβολο, που είναι αυτό του φάρου.
Ακόμη θεωρήθηκε σημαντικό να αντικατασταθεί το παλιότερο, προβληματικό κτίριο του φάρου το οποίο ούτως ή άλλως στερείται κάποιας ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας, με ένα νέο αρχιτεκτόνημα. Ο νέος φάρος θα είναι ανοιχτός στο κοινό, προβάλλοντας τη λειτουργία του, ενώ παράλληλα θα έχει εκθέματα σχετικά με τους φάρους, ώστε να προβληθεί ο συγκεκριμένος τόπος και το φαρικό δίκτυο συνολικότερα. Προβλέπονται επίσης χώροι με εκθέματα και πληροφόρηση σχετικά με την ιστορία και τη μυθολογία του ακρωτηρίου. Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης βοηθητικούς χώρους (wc, δωμάτιο φαροφύλακα/ξενώνα, ανελκυστήρα, σημεία θέασης και στάσης) και ένα αναψυκτήριο με πολλούς ανοικτούς χώρους, που η λειτουργία του μπορεί να συνδέεται με αυτή του μουσείου.

Η πρώτη αρχιτεκτονική χειρονομία ήταν η τοποθέτηση δύο κατακόρυφων τοιχίων επάνω στο γκρεμό του Λευκάτα, στο πιο συναρπαστικό και χαρακτηριστικό σημείο του τοπίου. Ο φάρος έτσι δένει με τις κατακόρυφες ρωγμές του βράχου ενώ η βάση του χάνεται, ώστε να δίνει την εντύπωση ότι τα τοιχία είναι δύο λεπίδες, προεκτάσεις του βράχου, από τη γη στον ουρανό και με τάση προς τα εμπρός, προς τη θάλασσα. Αυτή η κλίση δίνει και την ιδέα του άλματος προς τα εμπρός.
Η πορεία που οδηγεί στο φως του φάρου είναι συνέχεια της εξωτερικής κίνησης και σπειροειδής, ολοένα στενούμενη προς τα πάνω. Αρχίζει ως περιγεγραμμένη στα δύο τοιχία του φάρου και όταν αυτή γίνεται πιο ιδιωτική και υπηρεσιακή εντάσσεται μέσα στο περίγραμμά τους. Ο διαχωρισμός της πορείας πλησιάσματος προς το φως από τη δομή του κτιρίου είναι που ελαφραίνει και απελευθερώνει την κατασκευή ενώ παράλληλα τονίζει τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία του φάρου.

Η ισόγεια πορεία συνδέεται παράλληλα με μία υπόσκαφη διαδρομή, στην οποία εντάσσονται οι εκθεσιακοί και μουσειακοί χώροι. Εκτός του ότι η αρχιτεκτονική ποιότητα και οι εναλλαγές του φωτός απαιτούν αυτό το τμήμα του κτιρίου να είναι υπόσκαφο, αυτό ήταν επιθυμητό να μην προβάλλεται στο τοπίο, αλλά να κυριαρχεί ως τοπόσημο το τμήμα του φάρου. Η αντιστροφή του χαρακτήρα του φωτός σε σχέση με το ανοιχτό κομμάτι ταιριάζει στις «σκοτεινότερες» μνήμες του τόπου. Ο επισκέπτης καθοδηγείται από το φως, το οποίο διατρυπά το χώρο, αντίστροφα με τον πυρσό ο οποίος εκπέμπει φως προς το περιβάλλον έρεβος. Η πορεία εκεί δεν είναι ευθεία, σαν μία σήραγγα που σημασία έχει μόνο η αρχή και το τέλος, αλλά τεθλασμένη, σαν μία περιπλάνηση, με χώρους ή εκθέματα εκατέρωθεν.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.