213.14 PRISON-OFF. Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων

Φοιτητές : Βεατρίκη Γαβριελάτου, Ελένη Γκλίνου, Αφροδίτη Μανάκου
Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Πάκα Αλκμήνη
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ǀ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία Παρουσίασης: 4 Οκτωβρίου 2014

Η ενασχόληση με το ζήτημα των καταστημάτων κράτησης ξεκίνησε από την επιθυμία να αντιληφθούμε το ρόλο και τη θέση της αρχιτεκτονικής, σε περιπτώσεις όπου η παραγωγή και η οργάνωση χώρου λειτουργούν ως έκφραση περιορισμού.

Μέσα από τη μορφή του συνόλου και με έμφαση στο κλίμα κοινοτικής συνύπαρξης, επιχειρούμε να δημιουργήσουμε ένα κατάλληλο πεδίο, ώστε να επιτελέσει το σωφρονιστικό κατάστημα τον αντικειμενικό λειτουργικό του σκοπό.

Ο θεσμός της ανοικτής φυλακής είναι αποτέλεσμα της σταδιακής ελαστικοποίησης του πλαισίου έκτισης ποινής, που κινείται συνήθως παράλληλα με την πορεία του κρατουμένου προς την αποφυλάκιση. Το «ανοικτό» του όρου έγκειται κυρίως στην απουσία φυσικών εμποδίων κατά των αποδράσεων και στο βαθμό εμπιστοσύνης που προσδίδεται στον κρατούμενο.  Η μελέτη 9 παραδειγμάτων [βλ. Ερευνητική εργασία των Β. Γαβριελάτου και Ε. Γκλίνου] ανοικτών φυλακών, οδήγησε στην εξαγωγή ουσιαστικών συμπερασμάτων που αφορούν στην οργάνωση του χώρου μιας ανοικτής φυλακής, καθώς και στην αρχιτεκτονική ερμηνεία των θεσμικών εννοιών του όρου.

Έννοιες που παραδοσιακά απασχολούν την αρχιτεκτονική, όπως η διαχείριση του ορίου, το «μέσα» και το «έξω», το «ιδιωτικό» και το «δημόσιο», λαμβάνουν εδώ ιδιαίτερη βαρύτητα, ενώ οι ανάλογοι χειρισμοί τους, προτείνουν χώρους, κι έπειτα συνθήκες, για την αποτελεσματικότητα λειτουργίας του θεσμού.

Η αντιστοιχία του μοντέλου των ανοικτών φυλακών στην Ελλάδα, συναντάται στο θεσμό των αγροτικών φυλακών. Μελετώντας την υφιστάμενη κατάσταση του σωφρονιστικού συστήματος, παρατηρούμε πως τα αγροτικά καταστήματα κράτησης υπολειτουργούν. Στην περίπτωση, μάλιστα, των νέων κρατουμένων (18-25 ετών), οι οποίοι αδυνατούν να σπάσουν το φαύλο κύκλο της φυλάκισης, η κατάσταση εμφανίζεται χειρότερη.

Κατά συνέπεια, η παρούσα εργασία, στρέφεται στο σχεδιασμό ενός Ειδικού Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Νέων, στο νομό Αρκαδίας και συγκεκριμένα στο χωριό Σιλίμνα. Βασισμένο στους θεμελιώδεις άξονες λειτουργίας ενός σωφρονιστικού καταστήματος (παραγωγικότητα - απασχόληση - εκπαίδευση), το μοντέλο της φυλακής οργανώνεται σύμφωνα με το χαρακτήρα ενός Πειραματικού Χωριού, όπου προτείνεται οι κρατούμενοι να ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια και τον πειραματισμό στη θεματική των αρωματικών φαρμακευτικών φυτών, σε εκτάσεις εντός αλλά και εκτός του χώρου φυλάκισης.

Η πρόταση χωρικής οργάνωσης σε αρχιτεκτονική κλίμακα θέτει ως κύριο άξονα, μια τριμερή δομή, που ήδη διακρίνει το κτιριολογικό πρόγραμμα, και ταυτόχρονα αξιοποιεί τις δυναμικές της γεωμορφολογίας αναγλύφου: τρεις διαφορετικοί υποδοχείς για κάθε υποενότητα. Το «πέρασμα», το «πλάτωμα» και η «αγκαλιά» μετασχηματίζονται σε κίνηση,  δημόσια διάσταση και ιδιωτικότητα και στη συνέχεια σε διαδικασία εισόδου, κέντρο δημόσιου χαρακτήρα και κέντρο κατοικίας αντίστοιχα. Παράλληλα, οι φυσικές χωρικές ποιότητες, αξιοποιούνται και αναδεικνύονται, έτσι ώστε να παρέχουν σε συνδυασμό με την οργάνωση και το χαρακτήρα των κτιριακών υποδομών, μια εύληπτη και εύρυθμη περιήγηση στον χώρο, με συνεχή εναλλαγή εικόνων, υφών και ποιοτήτων.

Ο χώρος της φυλακής οργανώνεται με εκκίνηση τη δημιουργία ενός σαφούς δικτύου κίνησης, που είτε αρθρώνει, είτε πλαισιώνεται από τους πυρήνες κύριων και δευτερευόντων δραστηριοτήτων, και ολοκληρώνεται με τους κήπους και τις αγροτικές εκτάσεις όπου απασχολούνται οι κρατούμενοι.

Ο πυρήνας διοικητικού κέντρου, στην είσοδο της φυλακής, φιλοξενεί χρήσεις που φέρνουν σε επαφή τον κρατούμενο με τμήμα της παλαιάς κοινωνικής του ζωής: πρόκειται για έναν πυρήνα επισκεπτηρίου και κυλικείου, σε συνδυασμό με τις απαραίτητες διοικητικές χρήσεις.

Περνώντας πια στον κύριο χώρο φυλάκισης, το κέντρο λειτουργικών εξυπηρετήσεων αρθρώνει τις καθημερινές χρήσεις: εστίαση, αναψυχή, εργασία και εκπαίδευση λαμβάνουν χώρα σε αυτή την περιοχή, δημιουργώντας καθαρές υποενότητες και πεδία συνάθροισης, που ευνοούν την ανάπτυξη της κοινωνικής ταυτότητας των κρατουμένων.

Τη μεγαλύτερη έκταση του χώρου καταλαμβάνει η περιοχή κοιτωνισμού, που αρθρώνεται σε έναν από τους βασικούς κλάδους του δικτύου κίνησης. Με σημείο αφετηρίας και κύριο μέλημα τη δημιουργίας αίσθησης κοινότητας, το σύμπλεγμα οργανώνεται ως ένα μικρό χωριό. Τα πρότυπα χωρικής οργάνωσης που συναντώνται στα τυπικά ελληνικά χωριά, υφίστανται επεξεργασία και στη συνέχεια κριτική αναπαραγωγή: η κατοικία, η αυλή, η γειτονιά, η κεντρική πλατεία του χωριού, ο χαλαρός αλλά συνεκτικός ιστός, η πολυπλοκότητα των μετώπων που προκύπτει ως αποτέλεσμα της μικρής υποχώρησης ή προεξοψής των όψεων, αποτελούν εναύσματα για το σχεδιασμό. Οι πυρήνες ιδιωτικότητας των κρατουμένων, τα κελιά, οργανώνονται γύρω από έναν κεντρικό όγκο διημέρευσης, και διαμορφώνουν τη μονάδα συλλογικής κατοίκησης, με τα στοιχεία της να περικλείουν ένα εσωτερικό αίθριο-αυλή. Πρόκειται για τις μονάδες συλλογικής κατοίκησης, οι οποίαες φιλοξενούν 10-12 άτομα και συνδυάζονται σε υποπεριοχές, ανά 2 ή 3. Το σύνολο των μονάδων αυτών, σε συνδυασμό με τις μονάδες κατοικίας των «ελεύθερων» κρατουμένων (κρατούμενοι που λόγω καλής διαγωγής διαθέτουν οι ίδιοι τα κλειδιά των κατοικιών τους) στη δυτική παρειά της κεντρικής διόδου, ορίζουν σαφώς έναν δημόσιο χώρο, όπου χωροθετείται το εντευκτήριο του συνόλου των κρατουμένων, με τον αντίστοιχο υπαίθριο χώρο του, με ήπιες δραστηριότητες αναψυχής. Η δημιουργία ποικιλίας χώρων που ακολουθούν μια διακύμανση στην κλίμακα ιδιωτικού-δημοσίου, συλλογικού-μοναχικού, ανοικτού-κλειστού, διαμορφώνει ένα πρόσφορο πεδίο για την προσαρμογή του κρατουμένου σε ένα κλίμα κοινοτικής συνύπαρξης, συλλογικότητας και συνεργασίας. Τέλος, τα υλικά όλων των κατασκευών συνοψίζονται στη χρήση επιχρισμένης τσιμεντοσανίδας, μετάλλου και γυαλιού, δίνοντας έναν ελαφρύ και αναστρέψιμο χαρακτήρα στο όλο εγχείρημα.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.