224.14 Οικοσύστημα και υποδομές

Φοιτητές : Γρηγορίου Δήμητρα, Μπαχαρίδου Μαρούλα, Φακιρη Ιωάννα
Επιβλέποντες: Παπαλεξόπουλος Δημήτρης, Βοζάνη Αριάδνη, Σύμβουλος: Μίχα Ειρήνη
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Μάνιος Μανώλης, Ποϊραζίδης Κωσταντίνος, Τουλιάτος Παναγιώτης
Ε.Μ.Π.
Ημερομηνία παρουσίασης : Φεβρουάριος 2014

Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί η διαχείριση του φυσικού τοπίου μετά από καταστροφή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, εξετάζεται η ευρύτερη περιοχή του Νομού Ηλείας, μια περιοχή που υπέστη σημαντικές απώλειες μετά τις πυρκαγιές του 2007. Στόχος της εργασίας είναι η άρθρωση μιας τεχνικής μεθοδολογίας με σκοπό την εκ νέου διεκδίκηση και επανα-κατοίκηση του τοπίου με βιώσιμο τρόπο.

Η περιοχή που εξετάζουμε βρίσκεται στη νοτιοδυτική Ηλεία, στο κέντρο του Κυπαρρισιακού κόλπου και οδικά είναι προσβάσιμη από τον άξονα Πατρών- Πύργου. Το τοπίου του νομού Ηλείας χαρακτηρίζεται από ευρεία βιοποικιλότητα και αποτελεί ένα εξαιρετικής σημασίας μεσογειακό οικοσύστημα. Εδώ βρίσκεται η λιμνοθάλασσα του Καϊάφα, ένας από τους μεγαλύτερους υδροβιότοπους στην Ελλάδα, μέρος του εθνικού πάρκου Στροφυλιάς και του δικτύου Natura 2000. Το οικοσύστημα συνθέτουν (από την παράκτια ζώνη προς την ενδοχώρα) πευκοδάσος χαλέπιας πέυκης, παράκτιες αμμοθίνες, υδροβιότοπος και υδροχαρής βλάστηση, ποικίλες αγροτικές εκτάσεις, ελαιώνες, οπωρώνες, ποολίβαδα και εκτάσεις χαμηλής και σκληρόφυλλης βλάστησης, δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων. Πέρα από ένα οικοσύστημα που παρουσιάζει μια ευρεία βιοποικιλότητα, πρόκειται για ένα οικοσύστημα που δεν είναι ανεξάρτητο απο την ανθρώπινη δραστηριότητα, καθώς συνυπάρχει με ένα πυκνό δίκτυο καλλιεργειών και οικισμών.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί ένα σημαντικό οικοσύστημα αντιμετωπίζει μία σειρά από περιβαλλοντικούς κινδύνους οι οποίοι έχουν ενταθεί σημαντικά μετά από την συνεχή υποβάθμιση του τοπίου με τις πυρκαγιές του 2007, αλλά και μετά από μικρότερης έκτασης πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2013. Η διπλωματική, λοιπόν, εφιστά την προσοχή σε αυτές τις περιοχές του ελληνικού τοπίου, τις παραδοσιακά περιθωριοποιημένες και προτείνει ένα μετασχηματισμό μέσω της προστασίας και νέο τρόπο ‘επανα-ανθρώπισης' του τοπίου.

Εσωτερικά αυτής της λογικής, η παρούσα εργασία συναθροίζει τα πολλαπλά δίκτυα που δρουν στην περιοχή, φυσικά και ανθρωπογενή, τις φυσικές διαδικασίες και τις κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες του τόπου, προκειμένου να διαμορφώσει μια στρατηγική για την αποκατάσταση και την αναδιοργάνωση της περιοχής. Η γενική μας μεθοδολογία βασίζεται:στην ανάλυση αυτών των δικτύων, στη συνέχεια στο σχεδιασμό μιας στρατηγικής επίλυσης των προβλημάτων τους, και τέλος στη σύνθεση μίας τεχνικής μεθοδολογίας αποκατάστασης.

Συγκεκριμένα η ανάλυση περιλαμβάνει την εξέταση των ποσοτικών και ποιοτικών συστημάτων της περιοχής ως προς το οικολογικό-ανθρώπινο σύστημα, τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά και τις γεωλογικές διαδικασίες, τις χωροταξικές διατάξεις και τους επακόλουθους περιορισμούς, το σχέδιο κάλυψης χρήσεων γης και τέλος τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου. Μέσα από την ανάλυση τόσο των δικτύων όσο και των εδαφολογικών και χρήσεων, εντοπίζουμε τους κυριότερους περιβαλλοντικούς κινδύνους που υπάρχουν στην περιοχή και έχουν να κάνουν με τη διάβρωση και τα επακόλουθά της . Οι κίνδυνοι αυτοί είναι:

Η διάβρωση στις όχθες των ρεμάτων:
Το φαινόμενο αυτό εντείνεται στις λεκάνες όπου η φυσική παρόχθια βλάστηση είχε ήδη υποστεί υποβάθμιση από ανθρώπινες δραστηριότητες.Οι πυρκαγιές επιδρούν έμμεσα αλλά σημαντικά στην υδρολογία μιας λεκάνης απορροής αλλάζοντας τη δομή του εδάφους και αυξάνοντας το ρυθμό διάβρωσης. Το φαινόμενο αυτό εντείνεται στις λεκάνες όπου η φυσική παρόχθια βλάστηση είχε ήδη υποστεί υποβάθμιση από ανθρώπινες δραστηριότητες.

Η εδαφική απώλεια:
Ο κίνδυνος της εδαφικής απώλειας αυξάνεται στις περιοχές με έντονες μορφολογικές κλίσεις. Στην περιοχή μελέτης, οι ζώνες έντονων μορφολογικών κλίσεων συμπίπτουν στην πλειοψηφεία τους με τις ζώνες των λεκανών απορροής, πράγμα που αυξάνει τον κίνδυνο διάβρωσης. Οι πολλαπλές διακλαδώσεις των ρεμάτων αποτελούν έναν επιπρόσθετο παράγοντα εδαφικής απώλειας.

Η ερημοποίηση φυσικών και δασικών γαιών:
Ο κίνδυνος της ερημοποίησης περιοχών που σήμερα αποτελούν ολοσχερώς καμένες εκτάσεις- οι οποίες πριν τις πυρκαγιές φιλοξενούσαν ελαιοκαλλιέργειες. Οι ζώνες ερημοποίησης αποτελούν ολοσχερώς καμένες εκτάσεις οι οποίες πριν τις πυρκαγιές φιλοξενούσαν ελαιοκαλλιέργειες.Αρκετές από τις ζώνες αυτές εντάσσονται σε αυτές των αγροτικών περιοχών με σημαντικό ποσοστό φυσικής βλάστησης και πολλά αποτυπώματα ιδιοκτησιών μαρτυρούν καταπατήσεις των υφιστάμενων ρεμάτων.

Η μόλυνση των υδάτων:
Ο κίνδυνος της μόλυνσης των υδάτων , αποτέλεσμα της διάβρωσης , της καύσης του οργανικού φορτίου του εδάφους , αλλά και της μετέπειτα μόλυνσης από τα φυτοφάρμακα των ελαιοκαλλιεργειών. Αλλαγές αναμένονται στην ποιότητα των υδάτων στις λεκάνες απορροής που επλήγησαν από τις πυρκαγιές,με κυριότερο παράγοντα την αύξηση των φερτών αλλά και των διαλυτών υλών, αποτέλεσμα της διάβρωσης και της καύσης του οργανικού φορτίου του εδάφους. Αποδέκτη των μολυσμένων υδάτων αποτελεί η λιμνοθάλασσα και τα οικοσυστήματα γύρω από αυτή.

Η πυρκαγιά:
Ο κίνδυνος της πυρκαγιάς στις περιοχές φυσικής βλάστησης. Η ύπαρξη απανθρακωμένων κορμών και κλαδιών σε αρκετά σημεία της περιοχής αποτελούν εύλεκτη βιομάζα, επικίνδυνη για τις άκαυτες νησίδες, ειδικότερα τους θερινούς μήνες. Επίσης, ο κίνδυνος εντείνεται από την γειτνίαση των περιοχών αυτών με τα αγροτεμάχια. Τον κίνδυνο πυρκαγιάς εντείνει η το γεγονός της γειτνίασης αγροτεμαχίων με τις περιοχές φυσικής βλάστησης αλλά και με τις ερημοποιημένες περιοχές εντός τους.

Η πλημμύρα:
Δεδομένων των φαινομένων διάβρωσης και εδαφικής απώλειας, ο κίνδυνος πλημμυρικών φαινομένων είναι ιδιαίτερα αυξημένος μετά τις πυρκαγιές, με αυξημένα κρούσματα τα τελευταία τρία χρόνια. Η απουσία υποδομών τόσο στα σημεία των λεκανών απορροής όσο και στα σημεία γειτνίασης με τις υπάρχουσες χρήσεις αυξάνει τον κίνδυνο της πλημμύρας. Ακόμη, σύμφωνα με τους ειδικούς, σε περιοχές με μικρή έκταση λεκανών απορροής, όπως η δική μας, ο κίνδυνος είναι αυξημένος.

Μέσα από την ανάλυση και τον εντοπισμό των βασικών περιβαλλοντικών κινδύνων που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε συνειδειτοποιούμε πως οι περισσότεροι βρίσκονται στις ημιορεινές περιοχές , πλήττοντας την περιοχή τόσο σε περιβαλλοντικό επίπεδο επίπεδο, λόγω του οτί αφορούν τη λιμνοθάλασσα όσο και σε οικονομικό επίπεδο, λόγω του οτι η διαβρωση επηρρεαζει άμεσα την παραγωγή.Προς αυτήν την κατεύθυνση προτείνουμε , για την βελτίωση του κοινονικο-οικονομικού κεφαλαίου, την ένταξη χρήσεων γης στην περιοχή οι οποίες θα αφορούν κυρίως , την ερευνητική δραστηριότητα επάνω στην επιστήμη της γεωπονικής, των φυσικών πόρων και της προστασίας , με εξοπλισμένα εργαστήρια που θα έχουν ως πεδίο έρευνας το τοπίο της περιοχής και θα μπορούν να συνεργάζονται με τους κατοίκους ενώ παράλληλα δύναται να δέχονται ομάδες ερευνητών ή απλούς επισκέπτες της περιοχής .Σε περιβαλλοντικό επίπεδο, προτείνεται η ανάπτυξη υποδομών που θα αποκαταστήσουν τα προβλήματα στα σημεία όπου αυτά εντοπίστηκαν .Συγκεκριμένα κάνοντας χρήση τεχνικών προγραμμάτων προτείνεται η διάνοιξη των ρεμάτων,η επαναφορά της βλάστησης, η αποκατάσταση του αναγλύφου στις επικίνδυνες ζώνες, ο υπολογισμός των σημείων καμπής στο ανάγλυφο του τοπίου και στη συνέχεια η ένταξη ζωνών πασσαλοπήξεων στα σημεία αυτά , η χωροθέτηση των χρήσεων που περιγράψαμε κατά τη διαδικασία σχεδιασμού της στρατηγικής αποκατάστασης και σύνδεση με τα υφιστάμενα δίκτυα.

Οι δύο αυτές στρατηγικές περιλαμβάνουν σχεδιασμό σε διαφορετικά επίπεδα, η πρώτη στο επίπεδο του χωροταξικού σχεδιασμού και η δεύτερη στο επίπεδο της διαχείρισης του τοπίου. Ωστόσο, δεν είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Για τα σημεία χωροθέτησης των χρήσεων δεν μπορούν να επιλεγούν παρά τα κενά και οι παρόχθιες αδιαμόρφωτες περιοχές, σημεία στα οποία σχεδιάζουμε τις υποδομές. Οι στρατηγικές αυτές, που περιλαμβάνουν το σχεδιασμό υποδομών και χρήσεων, έρχονται και επιλύουν βήμα-βήμα τα δίκτυα, σύμφωνα με τις ανάγκες που προκύπτουν από την ανάλυσή τους.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.