150.15 θλώμενο έδαφος

Φοιτήτριες: Ξανθοπούλου Ξανθίππη, Χαϊκάλη Θεοδώρα
Υπεύθυνος καθηγητής: Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος
Σύμβουλοι καθηγητές: Κώστας Καραδήμας, Ανδρέας Κούρκουλας
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π., τομέας Ι αρχιτεκτονικού σχεδιασμού
Ημερομηνία παρουσίασης: Παρασκευή 23 Οκτωβρίου 2015

0030694769Η διπλωματική αυτή αποτελεί μία πρόταση επέμβασης στον παραδοσιακό οικισμό της Σύμης, ή διαφορετικά ένα πείραμα εισαγωγής σύγχρονων λειτουργιών, υλικών και δραστηριοτήτων, σε έναν οικισμό κατά κάποιο τρόπο παγωμένο στα χρόνια. Το ζήτημα των παραδοσιακών οικισμών στην Ελλάδα έχει τεράστιες διαστάσεις, και οφείλουμε να αναζητούμε τρόπους επέμβασης και εκσυγχρονισμού τους, έτσι ώστε αυτοί να παραμένουν ζωντανοί και ταυτόχρονα να απαντούν στις ανάγκες των κατοίκων τους. Στο ερώτημα επέμβασης σε ιστορικό οικισμό, η διπλωματική αυτή απαντάει με επανάχρηση αξιόλογου κτιριακού αποθέματος, των ανεμόμυλων, με ενεργοποίηση μιας ολόκληρης εν μέρει ξεχασμένης περιοχής, και με δημιουργία νέων όγκων ικανών να υποδεχτούν τις νέες χρήσεις.

Το ενδιαφέρον των Συμιακών για την τέχνη είναι εμφανές ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα εξ' αιτίας της επαφής τους με τους Ευρωπαϊκούς πολιτισμούς.  Στον χώρο της τέχνης η Σύμη έδωσε σημαντικούς λαϊκούς αγιογράφους, όπως οι Γρηγόριος και Νεόφυτος ιερομόναχος, που έδρασαν και στα γύρω νησιά, αδελφοί Καρακωστίου, Μαγκαφάδες κ.ά., ξυλογλύπτες, όπως ο Ιωάννης Ζουρούδης, Ηλίας Τσαβαρής, ο διάσημος γλύπτης Κώστας Βαλσάμης, ο καταξιωμένος ζωγράφος Μιχάλης Γεωργάς, ο τοπιογράφος του νησιού Χάμπος Βολονάκης, ο σκηνοθέτης Φωτεινός Κλαδάκης, ο γλύπτης Αντώνης Μαυρίκιος και οι σκηνοθέτες Δημήτριος Μαυρίκιος και Γιάννης Μαργαρίτης κ.ά. καλλιτέχνες, ηθοποιοί, μουσικοί, τραγουδιστές, χορογράφοι κι ακόμη επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, πανεπιστημιακοί καθηγητές κ.λπ..

 

Σήμερα ακόμα παρατηρείται έντονη κινητικότητα στον καλλιτεχνικό τομέα, καθώς πλήθος μεμονωμένων καλλιτεχνών δραστηριοποιείται στον τόπο όπως επίσης και οργανωμένες ομάδες ιδιωτικές ή του δήμου. Οι καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται στο νησί είναι κυρίως ξένοι, που κατοικούν πλέον μόνιμα στον οικισμό, και διατηρούν ιδιωτικές γκαλερί με πλήθος εκθέσεων, προβολών ταινιών, ομιλιών σε συνέδρια, γαστρονομικές βραδιές κ.ά.. Οι ομάδες αυτές διοργανώνουν κατά περίπτωση διάφορες δραστηριότητες. Το μεγαλύτερης εμβέλειας γεγονός που λαμβάνει χώρα στο νησί, είναι το φεστιβάλ της Σύμης, το οποίο διοργανώνεται από το 1995, μέχρι σήμερα (με κάποιες διακοπές). Το Φεστιβάλ βασίζεται στην ιδέα του εθελοντισμού, στην αφιλοκερδή συμμετοχή των καλλιτεχνών και των οργανωτών του. Όλες αυτές οι δραστηριότητες πραγματοποιούνται σε κτίρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα, όπως το αρχοντικό του Χατζηαγαπητού, η αυλή της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη και το μοναστήρι του Πανορμίτη. Γίνονται επίσης διάφορες αθλητικές εκδηλώσεις, εκθέσεις ζωγραφικής και αγιογραφίας.

Τους χειμερινούς όμως μήνες, οι κάτοικοι δεν μένουν αδρανείς. Η ένωση γυναικών παραδείγματος χάριν συμμετέχει στα πανηγύρια και στην αναβίωση εθίμων, οργανώνει μαθήματα χορού και σε συνεργασία με  μεμονωμένους καλλιτέχνες κάνει χειμερινά μαθήματα καλλιτεχνίας που αναφέρονται κυρίως στα παιδιά αλλά και σε μεγαλύτερους. Οι δραστηριότητες αυτές λαμβάνουν χώρα στις περιβόλους των εκκλησιών, στο γυμνάσιο και στον προαύλιο χώρο του, στο πνευματικό κέντρο (σχετικά μικρό νεοκλασσικό κτίριο στον Γυαλό, που δυσκολεύεται να φιλοξενήσει τον απαιτούμενο αριθμό ατόμων) και αλλού. Ο δήμος επίσης διοργανώνει ομιλίες, συνέδρια, διαλέξεις, θέατρα, συναντήσεις κατοίκων, μαθήματα μουσικής για παιδιά.

Παρατηρείται ωστόσο ότι οι χώροι στους οποίους πραγματοποιούνται οι δραστηριότητες αυτές, είναι ανίκανοι να υποδεχτούν τις τωρινές τους  λειτουργίες  καθώς αρχικά προορίζονταν για άλλες χρήσεις. Προβλήματα στην χωρητικότητα, στην οργάνωση των χώρων, στις προσβάσεις , στη λειτουργικότητά τους, είναι εμφανή. Αυτά σε συνδυασμό με την έλλειψη δημόσιων ή και ιδιωτικών χώρων συνεύρεσης αποτελεί ένα κενό στην καθημερινότητα των κατοίκων.

Παρατηρώντας τα προαναφερθέντα ζητήματα, στη διπλωματική αυτή εργασία, καταλήγουμε πως ο οικισμός χρειάζεται κοινοτικούς χώρους συναθροίσεως των κατοίκων. Η σημερινή δραστηριότητα του δήμου καθώς και τον ιδιωτών το απαιτεί. Κλειστός χώρος θεάτρου και πολλαπλών δραστηριοτήτων, χώρος δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά, σύγχρονες αίθουσες εργαστηρίων για νέους.

Στην επιλογή της τοποθεσίας για την χωροθέτηση των λειτουργιών αυτών , βασικό ρόλο διαδραμάτισε το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του οικισμού της Σύμης, και το σήμα κατατεθέν της,      η εικόνα της κατά την είσοδο στο λιμάνι.

 

 

Καταφθάνοντας στο λιμάνι της Σύμης με το μοναδικό μέσο σήμερα, το πλοίο, η εναλλαγή εντυπωσιάζει. Το απότομο πέρασμα από τα απόκρημνα βράχια και την άγρια θάλασσα, στην εικόνα ενός εντυπωσιακού συνόλου. Η αμφιθεατρικότητα των γραφικών νεοκλασσικών σπιτιών στο λιμάνι, η κορυφογραμμή με τους μύλους που γεννιούνται από τον οικισμό και καταλήγουν στο Ποντικόκαστρο στο άκρο του χωριού, τα χρώματα, οι υψομετρικές. Ένα έντονο σύνολο.

 

 

Το θεσμικό πλαίσιο που καθορίζει τον τόπο σήμερα είναι η σύνθεση διαφόρων νομοθεσιών από το 1971 που πρωτο - χαρακτηρίζεται ως ιστορικός τόπος , μέχρι και το 2011.

Περνώντας κάποιος την πρώτη αυτή εικόνα , και εισερχόμενος στον οικισμό, επόμενο χαρακτηριστικό αποτελεί η Καλή στράτα, η μοναδική άλλοτε άνοδος από το λιμάνι στο χωριό. Περπατώντας κάποιος σε αυτή, αρχίζει να ανακαλύπτει το εσωτερικό του οικισμού, χάνεται στην πυκνότητά του, κουράζεται από την απότομη κλίση, και βρίσκει πού και πού οπτικές προς τη θάλασσα, τα απέναντι βουνά, και τον υπόλοιπο οικισμό ανάμεσα από τις παρειές των σπιτιών. Αυτή η άνοδος καταλήγει στην πλατεία του χωριού, και από εκεί ο πεζός έχει την επιλογή είτε να χαθεί στον παλαιό δαιδαλώδη οικισμό προς το Κάστρο και νότια αυτού, είτε να κατευθυνθεί προς το Ποντικόκαστρο, δηλαδή βορειοανατολικά. Η πορεία αυτή, από την Καλή στράτα μέχρι το Ποντικόκαστρο θεωρούμε πως είναι αρκετά σημαντική και στην τωρινή της κατάσταση ανεκμετάλλευτη.

 

 

Η διαδρομή χάνεται ανάμεσα από τα σπίτια, τις περιφραγμένες ιδιοκτησίες, τα παραμελημένα σοκάκια, τους εγκαταλελειμμένους μύλους. Ξαναβρίσκεται όταν διασταυρώνεται με τον βασικό και μοναδικό για τα αυτοκίνητα δρόμο, και από εκεί και πέρα ξεκαθαρίζει ως ένα μονοπάτι προς το Ποντικόκαστρο και προς την αντίπερα πλευρά του βουνού, την Αγια-Μαρίνα. Αξίζει να αναφέρουμε, ότι πρόκειται για μία περιοχή με 19 παλαιούς ανεμόμυλους, που χρονολογούνται κατ' εκτίμηση την περίοδο της Τουρκοκρατίας, εκ των οποίων, σήμερα βρίσκονται σε χρήση μόνο οι 6 και μάλιστα περιοδική. Θα μπορούσαμε να διαφοροποιήσουμε τοπογραφικά δύο βασικούς κλάδους της μυλοσειράς, οι οποίοι ξεχωρίζουν από τον αυτοκινητόδρομο που τη διασχίζει. Η περιοχή είναι κομβική. Βρισκόμαστε στο όριο του οικισμού, με τον πρώτο κλάδο να τοποθετείται μεν στην κορυφογραμμή του βουνού, αλλά να χάνεται μέσα στην εξέλιξη του οικισμού, και τον δεύτερο κλάδο να αναδύεται προς το Ποντικόκαστρο ελεύθερο πια από τον οικισμό. Το Ποντικόκαστρο, αποτελεί σημείο ενδιαφέροντος, καθώς πρόκειται για αρχαίο τύμβο, στην κορυφή του λόφου της Νουλιάς, και είναι ακόμα υπό διερεύνηση η χρονολόγησή του. Αποτελεί τοπόσημο τόσο για ολόκληρο τον οικισμό όσο και για την συγκεκριμένη περιοχή, τους «Μύλους».

 

 

Η πρόταση επέμβασης στον οικισμό, επικεντρώνεται στην ενεργοποίηση της πορείας δίπλα στους μύλους, στην επανένταξη της περιοχής στην ζωή του υπόλοιπου οικισμού και στην επανάχρηση του αξιόλογου κτιριακού αποθέματος των 19 μύλων, με την ταυτόχρονη κάλυψη της ανάγκης του οικισμού για κοινοτικούς χώρους.

Η σύλληψη της σύνθεσης βασίζεται στην ιδέα ότι το έδαφος στη περιοχή αναμοχλεύεται κατά μήκος της μυλοσειράς, τονίζοντας την διαδρομή και τους μύλους, και γεννώντας νέους όγκους ικανούς να καλύψουν τις σύγχρονες ανάγκες του οικισμού. Παράγοντες που επηρεάζουν τον σχεδιασμό είναι η πυκνότητα του οικισμού, οι παρειές των υπαρχόντων όγκων, το οδικό δίκτυο, οι χαράξεις των εν χρήσει μονοπατιών σήμερα, τα υπάρχοντα κενά, οι θεάσεις, το φως. Η επανάχρηση των μύλων και η άμεση σύνδεση τους με την διαδρομή και με τα κτίρια, και κατ' επέκταση με τους κατοίκους τους, το παιχνίδι των δύο συνιστωσών, διαδρομής και μυλοσειράς, η αγκαλιά που δημιουργούν τα νέα κτήρια προς τους μύλους με μια ταυτόχρονη όμως διαχωριστική χαράδρα είναι μερικά από τα σημεία της σύνθεσης. Οι όψεις των νέων κτιρίων, γεννούν και γεννώνται από τη διαδρομή, καθώς την ακολουθούν -ή την καθορίζουν- πάντα στο πλάι της, με τα κεραμικά τούβλα να ενοποιούν το νέο με το περιβάλλον του. Οι όγκοι φανερώνονται μόνο στην όψη, με το κεραμικό, στο φυτεμένο δώμα, και στο τοιχίο που τους αγκαλιάζει, δημιουργώντας ταυτόχρονα την απαραίτητη απόσταση από το παλαιό και καθοδηγούν το βλέμμα και το σώμα. Απαράβατος κανόνας στην επέμβαση, η κορυφογραμμή με τους μύλους να παραμείνει ίδια, και ο οικισμός να μην αναταραχτεί από τα νέα κτίρια, αλλά αντίθετα να ενοποιηθεί και να ολοκληρωθεί τόσο με τον σχεδιασμό της κίνησης, όσο και με την ίδια την λειτουργία που θα υποδεχτούν. Στον κλάδο που βρίσκεται έσω του οικισμού οργανώνονται κυρίως οι χώροι για τα παιδιά: δημιουργική απασχόληση παιδιών, εργαστήρια ζωγραφικής, χειροτεχνίας, και ένα υπαίθριο αμφιθέατρο. Κοντά στην «τομή» της πορείας και του αυτοκινητόδρομου, ανοίγουν οι μύλοι για τους ηλικιωμένους, ενώ προς τα έξω του οικισμού, στον άνω κλάδο τοποθετούνται οι πολυπληθέστερες λειτουργίες: αναγνωστήριο, κλειστό θέατρο, εκθεσιακός χώρος.