Ένταξη : η κατοίκηση του τόπου

Η πορεία της αρχιτεκτονικής έχει αναδείξει πολλά παραδείγματα ανθρώπινων κατασκευών οι οποίες, είτε ακούσια - στο παρελθόν -, είτε εκούσια - στους πιο πρόσφατους καιρούς -, χαρακτηρίζονται από την περίφημη πλέον φράση: «ένταξη στο τοπίο τους». Για την ερμηνεία του όρου «ένταξη» έχουν αφιερωθεί αρκετές προσπάθειες οι οποίες ωστόσο, συγκεντρώνονται σε ένα μάλλον μορφοκρατικό επίπεδο για την επίλυση του προβληματισμού. Άλλες πάλι όμως, προχωρούν σε μια πιο ουσιαστική προσέγγιση συνδέοντας μοιραία την ένταξη με την «κατοίκηση».

Ποιός είναι όμως εκείνος ο τρόπος που ο άνθρωπος κατοικεί το τοπίο;

Ως απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα θα μπορούσαμε να παραθέσουμε την εμπειρία του περπατήματος. Πράγματι, το περπάτημα εμπεριέχει την διαδικασία της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, αφού γίνεται η πρώτη ασυνείδητη παρέμβαση του ανθρώπου στο τοπίο. Εδώ, η κίνηση προς του ανθρώπινου σώματος στο τοπίο αποτελεί μια στοιχειωδώς αρχιτεκτονική πράξη, καθώς χαράσσεται η προσωπική εντύπωσή του, η οποία οδηγεί σε μία πρωτόλεια κατοίκηση του χώρου, μετατρέποντάς τον σε τόπο. Η τελευταία θα εκφραστεί αργότερα συναρτήσει ενός συστήματος συμβολισμών, σε μονοπάτια, μνημεία και κτίρια.

Ταυτόχρονα, η ίδια αυτή διαδικασία της κίνησης ανάγεται στην αιτία της μεταβολής του τοπίου σε σχέση με τον χρόνο, στον οποίο η ίδια πραγματώνεται.  Έτσι λοιπόν, το τοπίο φανερώνεται και ξεδιπλώνει τα εγγενή χαρακτηριστικά του, επιτρέποντας στον χρήστη του, πλέον, να αποκωδικοποιήσει τις ποιότητές του. Ύστερα από αυτήν την ταυτοποίηση αποκαθίσταται μια βιωματική σχέση, η οποία επιτρέπει, με τη σειρά της, την οικειοποίηση του.

Εφόσον λοιπόν, μέσω της κίνησης, έχει γνωστοποιηθεί και κατοικηθεί το τοπίο, σε πρώτο επίπεδο, τότε σε ένα δεύτερο εισάγεται το κυρίως πρόβλημα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, ο οποίος οφείλει να είναι συνεπής με τις προσταγές της ήδη αποκτηθείσας βιωματικής σχέσης, ανθρώπου - τόπου. Ουσιαστικά, ο αρχιτέκτονας καλείται να δημιουργήσει ένα ανθρωπογενές τέχνημα, σε ένα ανθρωποποιημένο, οικειοποιημένο τοπίο. Αυτή είναι μια παραδοχή η οποία αποτελεί ήδη ένα οξύμωρο σχήμα: από το ένα σκέλος η προσθήκη ενός κτίσματος μοιραία θα προκαλέσει το πλήγωμα της φύσης, ενώ από το άλλο, το ίδιο το κτίσμα θα οργανώσει τα αποσπάσματα του τοπίου σε αρχιτεκτονική δομή. Η παλινδρομική κίνηση από το ένα σκέλος στο άλλο, προς μια αναζήτηση ισορροπίας στο σχεδιασμό, αποτελεί και τη μόνιμη, ευχάριστα επώδυνη πρόκληση της αρχιτεκτονικής.

Σε πρακτικό επίπεδο, το προκείμενο σκεπτικό μεταφράζεται ως η αναζήτηση εκείνου του συνόλου γραμμών, που η πρόσθεσή του να μην ταράσσει το τοπίο, να μην φλυαρεί, αλλά να είναι ταπεινό. Με άλλα λόγια, στόχος είναι η γνώση της ταυτότητας της σύνθεσης σε σχέση με τον τοπιακό της χώρο, αλλά και σε σχέση με την ίδια της την οντότητα, ως δημιούργημα.

Στέλιος Τσαπάρας

Η φωτογραφία είναι απο το προσωπικό αρχείο του υπογράφοντα