ΑΡΡΩΣΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΑΡΡΩΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

     Ταξιδεύω. Πηγαίνω στην Αθήνα. Το τραίνο. Μια ζωή- ένα τραίνο. Είναι τόπος, μου φέρνει και μου παίρνει δικούς μου ανθρώπους, με εμφανίζει και με εξαφανίζει στους δικούς μου ανθρώπους. Και  είναι πραγματικότητα πως είναι η είσοδος για αυτό το παιχνίδι. Μόλις ανέβεις σε αυτό, αυτόματα δηλώνεις συμμετοχή και ρωτάς: «θα εμφανιστώ ή δεν θα εμφανιστώ;». Αγωνία , κρυφτό. Φως και σκοτάδι. Θα σου αποκαλύψει αυτό που περιμένεις ή όχι, θα σου φανερώσει ή όχι; Προσμονή...

     Ήρθα και κάθισα στη θέση μου. Απέναντι μου μια παρέα αθίγγανων, δυο αγόρια , ένα κορίτσι. Πρόκληση... Σίγουρα θα είχα να ακούσω πολλά. Ήταν το διαφορετικό, το παρθένο. Υπέθεσα πως σε αυτά τα μυαλά θα κυριαρχεί ακόμα, σαφής ο διαχωρισμός λογικό και παράλογο. Στο δικό μου μυαλό, αυτό πήρε τον τίτλο: «ασυμβίβαστοι». Λίγη ώρα αργότερα δικαιώθηκα, όταν άκουσα να λένε: «κοίτα που φτάσαμε να πληρώνουμε το νερό που πίνουμε...».
Τελικά, για μια ακόμα φορά το τραίνο, είχε κάτι να μου δώσει. Μου φανέρωσε ένα κομμάτι –μάλλον το σκληρό- από έναν «πολιτισμό» που η σημαία του είναι οι λέξεις «επιστήμη», «ορθολογισμός», «πρόοδος», και από τον οποίο, θα έλεγα ελάχιστα είχαν μπολιαστεί αυτά τα παιδιά.

     Είναι το καινούργιο εύρημα του ανθρώπου. Η επιστήμη. Σε καμία άλλη εποχή δεν υμνήθηκε τόσο. Οικοδομήθηκε σκαλί- σκαλί, χρόνια πολλά τώρα, για να έρθει σήμερα, σχεδόν τελειοποιημένη, να γεμίσει την ανθρωπότητα ελπίδες και υποσχέσεις για ένα πιο σίγουρο, πιο άνετο μέλλον. Δημιουργήθηκε από τους ανθρώπους και λατρεύτηκε από αυτούς. Στο όνομα της αναπτύσσονται επιχειρήματα δοκιμίων, ερμηνεύεται η πραγματικότητα και καταρρίπτονται μύθοι. Και για να θέλω να πω, πως είναι το μόνο κριτήριο για να γίνει πιστευτή και να υιοθετηθεί οποιαδήποτε θεωρία –« το αντικειμενικό».

Όλοι υπακούνε τυφλά στον νέο αυτό κατασκευασμένο θεό, την επιστήμη.
     Φανατικοί οπαδοί του, σκοτώνουμε το οτιδήποτε δεν είναι «λογικό», δεν είναι «σύμφωνο με την επιστήμη».

Ανάμεσα στο θαύμα και τη λογική, επιλέγουμε τη λογική.

     Έχει μπολιαστεί η συνείδηση μας από αυτή, για να λέω πως ζητάμε και την σφραγίδα! Στάμπα, για να επιβεβαιώνει τις ανασφάλειες μας, έχει καταντήσει η υπογραφή του «επιστήμονα», του δικηγόρου, του γιατρού, και αυτού του κακόμοιρου του αρχιτέκτονα. Κι αυτός ο τελευταίος θαρρείς πως υπάρχει για να κυκλοφορεί καμαρώνοντας για την «ανάγκη» που τον έχει η κοινωνία. Και για να συνωμοτούν όλοι μαζί, ως μέλη αυτού του «ιερατείου» και για να φτιάχνουν τους νόμους και τους κανόνες τους, έτσι που να μην μπορεί κανένας να ασκήσει το αυτονόητο δικαίωμα του, να χτίσει το σπίτι του, την εστία του, τον τόπο του, χωρίς να πάρει την «άδεια» από τους αφέντες- το σύστημα- το φουκαρά τον αρχιτέκτονα. Και για να θέλω να το τονίσω αυτό, το ότι δηλαδή ήρθε αυτός που έχει την γνώση, για να σταματήσει την φυσική συνέχεια αιώνων, όπου ο άνθρωπος (όπως και όλα τα άλλα ζώα σήμερα- ακόμα και τα πουλιά) έχτιζε μόνος του το σπίτι του, το προσάρμοζε στις ανάγκες του, τις χωρικές κάθε φορά, διάλεγε το μέρος αυτός. Και τώρα υποδουλωμένος, σκύβει το κεφάλι και ζητιανεύει –δίνοντας χρήματα- την «άδεια», από Αυτόν, για το πως θα χτίσει , αλλά και για το πως θα γκρεμίσει! Και για να λέω πως δεν επιτρέπεται η παραμικρή αλλαγή, η παραμικρή κίνηση, που θα ταρακουνήσει τα νερά του συστήματος και θα επιτρέψει σε κάποιον να ξεφύγει από τον έλεγχο, μιας «σύγχρονης και καλά οργανωμένης κοινωνίας». Έρμαιο στο «εγώ ξέρω, εσύ όχι».

     Η γνώση. Γνώση συσσωρευμένη από αιώνες, υπήρχε στην καθημερινότητα του απλού, αγράμματου ανθρώπου, κάποτε. Στα χρόνια που πέρασαν πολεμήθηκε ως αβάσιμη, καμιά φορά και ως κακοδαιμονική. Και σήμερα το δόγμα της επιστήμης την ξερνάει πίσω – ως δώρο θα σου πει – μόνο που πρέπει να το πληρώσεις... Και αν κάνεις το λάθος να τη χρησιμοποιήσεις από μόνος σου, γίνεσαι παράνομος στην κυριολεξία, θα σε κυνηγήσουν...

     Την αρχιτεκτονική την αγαπάμε και γι’ αυτό και την σπουδάζουμε. Και για να θέλω να πω, πως έχει και αυτή και εμείς αξιοπρέπεια που πρέπει να τη σεβόμαστε. Για να πονάμε όταν την βλέπουμε να ξεφτιλίζεται και να αποποιείται τον ρόλο της (να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου ως εργαλείο χρήσιμο, για να καλύψει ζωτικές χωρικές ανάγκες) και να αποκτά έναν άλλον, ξένο, του αφέντη και του υπερόπτη. Για να γελάμε σαρκαστικά, αν δεν μπορούμε και να κλαίμε, όταν γίνεται βορά στο ανελέητο life style και στο έκφυλο design- παράγωγα μιας κακώς νοούμενης φαντασίας.

     Και σαν να ξεχνάνε πολλοί από αυτούς που υπηρετούν τον καινούργιο ρόλο αυτής της μεταλλαγμένης αρχιτεκτονικής, τις πέντε λέξεις του Σολωμού: «με λογισμό και μ’ όνειρο», και από κάποια επιλεκτική μνήμη να κρατάνε μόνο τον λογισμό. Και για να λέω πως τη λογική την έχουν, όμως αυτός που δεν έχει και «όνειρο», δεν έχει και καρδιά, και άρα δεν έχει την αστείρευτη πηγή της δημιουργικότητας. Και το όνειρο- το όραμα, δεν είναι φαντασία, παρά γεννιέται αυθεντικό και μόνο. Και είναι αυτά που το διαφοροποιούν από την φαντασία- μια διαδικασία μίμησης.

«Με λογισμό και μ’ όνειρο» και όχι με λογισμό και με φαντασία.

     Αυτό ήταν το παρελθόν της Αρχιτεκτονικής, αυτό να είναι και το παρόν, αυτό και το μέλλον. Μακριά από τον κατασκευασμένο κόσμο τους. Αφού η αρχιτεκτονική είναι τέχνη στην εφαρμογή της, καλύτερα μονάχη. Και όταν γίνεται επιστήμη στην ερμηνεία της, καλώς να γίνεται, αρκεί να μην υπερκαλύπτει αυτός ο χαρακτήρας της, τον άλλον, τον πρώτο.

Γιατί πάνω από όλα την Αρχιτεκτονική την χρειαζόμαστε στην πράξη, να την πιάνουμε, να την νιώθουμε στο μάτι, στο χέρι και στο βήμα...

ΤΣΑΠΑΡΑΣ  ΣΤΕΛΙΟΣ

Ευχαριστώ τον αρχιτέκτονα Γιώργο Σακαλή για την πολύτιμη βοήθειά του στη διαμόρφωση αυτών των ιδεών.