Για μία Αρχιτεκτονική

 
Με τα χαμόσπιτά του, όπου συζούν αρμονικά ζώα και άνθρωποι· με τα βεργοπλεγμένα κιουτσέκια*, όπου αποθηκεύεται χειμωνοκαλόκαιρα το αραποσίτι · με το κονάκι** του μπέη ψηλό και αγέρωχο στη μέση και την μικρή και περιφρονημένην εκκλησούλα σε μιαν άκρη, έχει την φτωχικήν εκείνη και φοβισμένην έκφραση που έχουν όλα του κάμπου τα χωριά, τα δουλωμένα και τ' ανάξια υπάρξεως... Ανδρέας Καρκαβίτσας...  «Ο Ζητιάνος», 1897

«Ερείπια» πλίθινης κατακευής, η ένωση με τη φύση 

Γυρίζοντας με ποδήλατο από χωριό σε χωριό του κάμπου ξεδιπλώνεται  αργά δίπλα μου όλη η αγροτική ζωή της Θεσσαλίας. Το παρελθόν αν και φτιασιδωμένο ξεπροβάλλει  αποσπασματικά, ξαφνιάζοντας ,αποτελώντας σχεδόν παραφωνία στα σύγχρονα κτίρια  των χωριών .Η έντονη αίσθηση των δύο διαστάσεων της πεδιάδας, διακόπτεται  από μεμονωμένα ψηλά νεόδμητα σπίτια , από καμπαναριά και κονάκια.

Παρατηρώντας καλύτερα βλέπει κανείς σπίτια  ή αποθήκες συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής σαν επαναλαμβανόμενα μοτίβα, σε κάθε χωριό, ίχνη του παρελθόντος...πλινθόκτιστα χαμόσπιτα, στο χρώμα του χώματος για τις αποθήκες, ασβεστώμενα ή βαμμένα με χρώματα για τα σπίτια.Άλλα έχουν αφεθεί σε κάποιου είδους τιμωρία, με διαλυμένη στέγη να ξεπλένονται σιγά σιγά οι χωμάτινοι τους τοίχοι έως ότου επέλθει το τέλος και αντικατασταθούν από  «γυαλιστερά»  καινούρια κτίρια. Καμιά φορά αργεί τόσο πολύ να έρθει αυτό το τέλος που αναλαμβάνουν δράση οι μπουλντόζες να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα και να «καθαρίσει» πια ο τόπος...Είναι ανεπιθύμητα εδώ!

Από  τα καλοκαίρια των παιδικών χρόνων σε χωριό των Τρικάλων, εγγράφεται στην μνήμη και στη συνείδηση μου αυτή η αρχιτεκτονική της λάσπης. Η γειτονική στο σπίτι της γιαγιάς αποθήκη δηλώνει απροκάλυπτα τα υλικά  κατασκευής του : το χώμα,το άχυρο,την λίθινη βάση,τις περιμετρικές ξυλοδεσιές. Δεν μπορούσε παρά να έρθει η στιγμή μέσα από τις σπουδές στην Αρχιτεκτονική σχολή του Ε.Μ.Π., να αναρωτηθώ, τι είναι αυτές οι κατασκεύες και γιατί δεν αναφέρονται πουθενά στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ελλάδος ή της Θεσσαλίας ενώ τα συναντά κανείς  σε προσφυγικούς συνοικισμούς  στην Αθήνα, αλλά και αλλού στον ελλαδικό χώρο.

Ξεκινώντας μία έρευνα για τα χωμάτινα κτίρια του κάμπου της Θεσσαλίας στην αρχή, επεκτάθηκα και εκτός συνόρων .Για την Ελλάδα δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα, έλλειψη βιβλιογραφίας, έλλειψη ενδιαφέροντος γενικά.  Architectura non grata?

Η βιβλιογραφική έρευνα συνεχίστηκε σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς σιγά σιγά γίνεται αντιληπτό ότι η  αρχιτεκτονική της λάσπης ή του χώματος είναι η ανώνυμη αρχιτεκτονική όλης της γής.΄Η μήπως είναι η αρχιτεκτονική των φτωχών;

Το ταπεινό  του υλικού δεν συνιστά ταπεινή αρχιτεκτονική.

Απαθανατίζω  χαμόσπιτα και αποθήκες  με το φωτογραφικό φακό. Προσπαθώ να καταλάβω γιατί τόση απαξίωση.

Η δομή της αγροτικής ζωής του κάμπου ήταν μέχρι την δεκαετία του '60 σαφώς ορισμένη, έτσι και η αρχιτεκτονική της...Σπίτια από λάσπη για τους φτωχούς κολλίγους,πέτρινο σπίτι και αποθήκη για τον τσιφλικά του χωριού που ήταν ο εργοδότης, ο μεγαλογαιοκτήμονας,ο φεουδάρχης.Πράματα ξεκάθαρα. Κάπου υπήρχε και μία εκκλησία πέτρινη, λιτή, χωρίς πολλά πολλά..αλλά σίγουρα με την απλότητα της εξέφραζε την ταπεινοφροσύνη της χριστιανικής θρησκείας.

Τα χαμόσπιτα της λάσπης εγκαταλείφθηκαν  με την οικονομική ενίσχυση των αγροτών και χτίστηκαν σύγχρονα σπίτια με όλες τις ανέσεις...με τα κρύα σαλόνια,τα κλειστά παντζούρια, τους αποκομμένους από τη γή υπαίθριους χώρους  εκεί που δε φτάνει στάλα χώμα. Τα κτίρια από λάσπη απαξιώθηκαν όσο γινόταν, μένουν μόνο ελάχιστοι οι πολύ φτωχοί, κάποιοι αλλοδαποί, ή ζώα. Όσα έχουν αφεθεί σε φυσική διάλυση θάβονται πίσω από πυκνα αγριόχορτα έως ότου τίποτα να μη θυμίζει το τριτοκοσμικό και  φτωχό παρελθόν.Ρίχτηκαν όλα στο ποτάμι της λήθης.Γρήγορη λησμονιά για πετυχημένη αναγέννηση.[1]

«Οι δυνάμεις της ιστορική απουσίας έχουν κυριεύσει από καιρό την ελληνική επαρχία.»[2]

Τα σπίτια ανακυκλώνονται πλήρως,το  χώμα των τοίχων ενώνεται με την περιβάλλουσα φύση του οικοπέδου, κάποια σάπια ξύλα  σκορπισμένα  ίσως θυμίζουν ότι κάποτε κάτι υπήρξε κάτι εδώ.

Η άρνηση του παρελθόντος μας είναι η άρνηση του εαυτού μας.

Αποθήκη, Πατουλιά Τρικάλων,2008

 *κιουτσέκια=καλύβια, αποθήκες
**κονάκι= το μεγάλο σπίτι του χωριού που ανήκε στον μεγαλογαιοκτήμονα
[1],[2]Βαρδούλη Θ.,διπλ.εργασία « Στις φυλακές Τρικάλων»,  20

Όλες οι φωτογραφίες είναι από προσωπικό αρχείο....

Ρίζου Αθανασία, Αρχιτέκτων