Πόση αυθαιρεσία χωράει η αρχιτεκτονική;

Έτσι λοιπόν, μου είναι αδιανόητο να υποθέσω ότι αυτή η εναγώνια προσπάθεια δεν ενσωματώνει το στοιχείο της πλάνης. Ωστόσο, θεωρώ πως, όχι μόνο δεν είναι κατακριτέα μια τέτοια πρακτική, αλλά είναι και άκρως αποδεκτή, αφού από τη μια, με αυτόν τον τρόπο, αναδεικνύεται -και ίσως ορίζεται- η ανθρώπινη φύση, και από την άλλη, η ίδια η ιστορία διδάσκει ότι καμία αλήθεια δεν κατακτήθηκε χωρίς προηγουμένως η ανθρωπότητα να έχει πλανηθεί αρκετές φορές.

Με την ασφάλεια των πιο πάνω σκέψεων, οδηγούμαι σε μια περι-πλάνηση σχετικά με την δυνατότητα εφαρμογής της αρχιτεκτονικής από τους ανθρώπους που αυτοαποκαλούνται Αρχιτέκτονες. Κατά την άποψή μου, οι αρχιτέκτονες χωρίζονται γενικά σε δύο κατηγορίες: από τη μια, οι «συνήθεις», οι οποίοι υπάρχουν μόνο σαν απόθεμα, χρήσιμο για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης αρχιτεκτονικής, στις νόρμες που έχουν διδαχτεί, και από την άλλη, οι «ιδιαίτεροι» οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα, αν όχι το χάρισμα, να κομίζουν κάτι νέο στο περιβάλλον τους. Παραδέχομαι ότι ο διαχωρισμός αυτός είναι κάπως αυθαίρετος και ότι υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις ανάμεσα στις δυο ομάδες. Όμως,  τα βασικά χαρακτηριστικά των παραπάνω άκρων είναι αρκετά έντονα. Ωστόσο, στέκομαι μόνο στη γενικότητα της ιδέας.

Ως προς την πρώτη κατηγορία, το δυναμικό του αποθέματος αποτελείται συνήθως από ανθρώπους, οι οποίοι είναι φύσει συντηρητικοί και πειθαρχημένοι, ενώ έχουν ανεπτυγμένη την αίσθηση του καθήκοντος. Επιπλέον, η έννοια της υπακοής παίζει για αυτούς σημαντικό ρόλο, χωρίς να υπάρχει τίποτε το ταπεινωτικό σε αυτήν την παραδοχή. Από την άλλη πλευρά, συναντάμε ανθρώπους οι οποίοι έχουν ροπές προς την αντίρρηση, ενώ παρουσιάζουν παραβατικές τάσεις και τάσεις αποκαθήλωσης και αμφισβήτησης. Ουσιαστικά, προσπαθούν, ανάλογα βέβαια και με τις δυνατότητές τους,  να υπερπηδήσουν το παρόν αναζητώντας κάτι καινούργιο που θα είναι καλύτερο. Κατά κάποιον τρόπο, αναγκάζονται από τη φύση της ιδιοσυγκρασίας τους να πηγαίνουν κόντρα στο «νόμο» που επικρατεί, γκρεμίζοντας κεκτημένες συνθήκες, με μια μεθοδολογία μάλιστα η οποία τις περισσότερες φορές φαίνεται από αυθαίρετη έως και εγκληματική.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επικεντρώσω το ενδιαφέρον μου. Κατά την άποψή μου, εφόσον ένας από αυτούς τους «ιδιαίτερους» είναι φορέας μιας σκέψης που μπορεί να αλλοιώσει την αρχιτεκτονική προς μια ολοκλήρωση, κατά την ερμηνεία της και κατά την εφαρμογή της συνεπακόλουθα, τότε έχει το δικαίωμα να επιτρέψει στη συνείδησή του να «εγκληματήσει» σε βάρος κοινώς αποδεκτών πρακτικών και να πάει κόντρα σε αποκρυσταλλωμένους ηθικούς κώδικες περί των στεγανών της αρχιτεκτονικής. Φυσικά, αυτό το δικαίωμα δεν είναι... επίσημο, είναι «προσωπικό» θα λέγαμε, και οφείλει να υφίσταται μόνο στην περίπτωση που θα το απαιτούσε η πραγματοποίηση αυτής της σκέψης. Δεν προκύπτει βεβαίως, ότι ο «ιδιαίτερος» αυτός αρχιτέκτονας θα είχε το δικαίωμα να αυθαιρετεί κατά συρροήν, αδιάλειπτα και αδιάκριτα. Εάν ωστόσο, η προσφορά της ιδέας προϋπόθετε την αυθαιρεσία, τότε αυτός ο ίδιος θα είχε το δικαίωμα να αποφασίσει ενσυνείδητα να το κάνει, σε σχέση βέβαια με την ιδέα του και το βάθος του περιεχομένου της. Με άλλα λόγια, αν οι καινοφανείς ιδέες και προσεγγίσεις της αρχιτεκτονικής δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν παρά μονάχα όταν θα θυσιάζονταν μέρος της καθιδρυμένης και κατεστημένης λογικής -η οποία θα αποτελούσε εμπόδιο για την έκφραση του νέου - τότε ο «ιδιαίτερος» αρχιτέκτονας έχει δικαίωμα και το μοιραίο καθήκον να αδιαφορήσει για την τελευταία- ακόμα και αν είναι αποκατεστημένη ως ιερή στη συνείδηση της κοινωνίας-, προκειμένου να προσφέρει στην ανθρωπότητα την ανακάλυψή του.

Συνεπώς, όλοι όσοι ανήκουν στην δεύτερη κατηγορία, ακόμα και αν δεν είναι «μεγάλοι», αλλά μόλις που ξεχωρίζουν από τα συνήθη επίπεδα, είναι από τη φύση τους καταναγκασμένοι να «εγκληματούν» δια μέσω της αυθαιρεσίας. Ως εκ τούτου, αυτό το δικαίωμα, είναι φυσικό να μην τους το αναγνωρίζει σχεδόν ποτέ η μάζα, η οποία τις περισσότερες φορές απωθεί τέτοιου είδους κινήσεις στο χωνευτήρι της καταδίκης. Βεβαίως, η αντίδραση αυτή απλώς εκπληρώνει το συντηρητικό της προορισμό. Ωστόσο, η ίδια αυτή πρώτη κατηγορία, με το πέρασμα του χρόνου επαναπροσδιορίζει τη στάση της, αναστέλλει την εντύπωση της και ενσωματώνει την μέχρι πρότινος «επικίνδυνη» ιδέα στη συνείδησή της.

Φαίνεται λοιπόν, ότι οι μεν «συνήθεις» αρχιτέκτονες είναι κυρίαρχοι του παρόντος, ενώ οι δε «ιδιαίτεροι» είναι κυρίαρχοι του μέλλοντος. Οι πρώτοι φροντίζουν να συντηρούν και να εφαρμόζουν την αρχιτεκτονική και οι δεύτεροι να την κινούν και να την οδηγούν σε νέες περιοχές. Και οι δυο πλευρές φυσικά, έχουν κάθε δικαίωμα και επιβάλλεται να υπάρχουν, χωρίς άδειες και απαγορεύσεις.

ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΣΑΠΑΡΑΣ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ