Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια V

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

V. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

η οικολογική πόλη του Frank Lloyd Wright

Ο Frank Lloyd Wright πίστευε σταθερά ότι η πόλη είναι στην ουσία διεφθαρμένη, μία συνθήκη μισητή για τον άνθρωπο, που τον εγκατέστησε σε ένα αφύσικο περιβάλλον. Παρόλα αυτά πρότεινε μία λύση με το σχέδιο για τον «Κανονισμό του ουρανοξύστη». Λαμβάνοντας έξι με οκτώ μπλοκ τετραγώνων, με το συνηθισμένο τύπο κανάβου, που απαντά στις περισσότερες αμερικανικές πόλεις, σχεδίασε ψηλά κτίρια και ουρανοξύστες με τρόπο ώστε η χωροθέτηση και διάταξή τους (ύψος) να επιτρέπει στις ακτίνες του φωτός και τον αέρα να φτάνουν στους δρόμους και τα πεζοδρόμια. Τα ανώτερα επίπεδα των χαμηλών κτιρίων σχεδιάστηκαν με δέντρα και θάμνους, τα πεζοδρόμια τοποθετήθηκαν στο δεύτερο επίπεδο, διασχίζοντας τους δρόμους εναέρια εν είδη γέφυρας έτσι ώστε να απομονώσει τους πεζούς από την κίνηση και τη φασαρία των δρόμων. (εικ. 192-193)

 η πρωτοπορία του Ken Yeang

Η Μαλαισία αποτέλεσε το τόπο όπου πρωτοεμφανίστηκε ο «βιοκλιματικός ουρανοξύστης» με πρωτοπόρο τον Ken Yeang της ομάδας T.R. Hamzah και Yeang. Ο σχετικά μικροσκοπικός κυλινδρικός πύργος γραφείων (1989 - 92) στην Kuala Lumpur, Menara Mesiniaga (εικ. 194-196), ζωσμένος με βλάστηση, εφοδιασμένος με ανοικτές αυλές που οργανώνονται σε σπειροειδή μορφή περιμετρικά του κτιρίου, και σχεδιασμένος έτσι ώστε να εγκλωβίζει τα ψυχρά ρεύματα αέρα, εξελίχθηκε σε σύμβολο υψηλής οικολογικής αρχιτεκτονικής με τέτοιο τρόπο που δεν κατάφερε με το σχετικά μεγαλύτερο πολύ - λειτουργικό κτίριο (σχήματος Υ) MBF Tower (εικ. 197) στο Penang (1990 - 93). Εν μέρει το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι το κτίριο της Kuala Lumpur ερχόταν περισσότερο σε αρμονία με τις αισθητικές προσεγγίσεις των αρχιτεκτόνων της Δύσης, που εργάζονταν στην ίδια κατεύθυνση και αυτοί. Το project του Yeang για τον πύργο Hitechniaga (1994) προχώρησε αυτή τη σκέψη περαιτέρω (εικ. 198-199), αλλά η πραγματική εξακρίβωση για την επιτυχία του βρίσκεται στο γεγονός ότι στο σχέδιο για το Post and Telecom Tower (εικ. 200) των SOM (66 ορόφων) στην Κίνα (1996 - 2000), υιοθετήθηκε το ύφος του Yeang με τα αιωρούμενες αίθουσες σε σπειροειδή διάταξη περιμετρικά του κτιρίου σε μεγαλύτερη κλίμακα, παρόλο που υποθετικά είναι εμπνευσμένο από τη μορφή των κυμάτων ραδιοσυχνοτήτων. Αμέσως έγινε φανερό ότι αυτό το νέο οικολογικό στυλ χτύπησε τη κυρίαρχη τάση. Ουρανοξύστες με συστήματα φυσικού δροσισμού έγιναν τόσο συνηθισμένοι στην Άπω Ανατολή όσο η επεξεργασία διπλού κελύφους που εισήγαγαν οι Piano και Foster στην Ευρώπη.

 νέες τεχνολογίες και οικολογικοί ουρανοξύστες

Εξορισμού, οι ουρανοξύστες δεν είναι βασικά οικολογικοί. Η κατασκευή και λειτουργία οποιουδήποτε ψηλού κτιρίου μπορεί να επιτευχθεί με κόστος ασυνήθιστα υψηλό για ηλεκτρική ενέργεια και πρώτες ύλες. Από την άλλη μεριά, παρέχοντας υψηλή ποιότητα εργασιακού περιβάλλοντος με ικανοποιητικές συνδέσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς εξασφαλίζεται μεγάλη και αποτελεσματική εκμετάλλευση των χωρικών πηγών. Αφότου ήταν σχεδόν απίθανο να φανταστεί κανείς τις πυκνοδομημένες πόλεις χωρίς ψηλά κτίρια και ουρανοξύστες, η κρίση του πετρελαίου στο τέλος της δεκαετίας του 1970, οδήγησε στην επανεκτίμηση των μεθόδων αξιοποίησης της χρήσης ενέργειας στη λειτουργία των ουρανοξυστών.
Ο Norman Foster είχε ήδη οδηγηθεί σε ορισμένες σημαντικές λύσεις στο σχεδιασμό του για το κτίριο Hong Kong & Shanghai Bank: το κτίριο χρησιμοποιεί για δροσισμό το νερό της θάλασσας, που χρησιμοποιείται εξίσου και στους χώρους υγιεινής. Τα γεγονός αυτό έχει μειώσει σημαντικά την κατανάλωση του καθαρά πόσιμου νερού. Παράλληλα με αυτό, έχει αυξηθεί η εκμετάλλευση του φυσικού φωτισμού στους εσωτερικούς χώρους, πράγμα που βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας.
Η θεωρία του «πράσινου» ουρανοξύστη έχει σημαντικά διαμορφωθεί με το συγγραφικό έργο του Ken Yeang. Στις θεωρίες του προτείνει αλληλένδετα κριτήρια όσον αφορά στη χρήση της ενέργειας, υδάτινο στοιχείο και ηλιακή ενέργεια, και τα σχετίζει περαιτέρω στα τοπικά κλιματολογικά δεδομένα, τις χωρικές συνθήκες και τη λειτουργία του κτιρίου. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύνθετο σύστημα απαιτήσεων που διαμορφώνουν τον προγραμματισμό και το σχεδιασμό του ουρανοξύστη. Ο Norman Foster ακολούθησε παρόμοια οικολογική στρατηγική με το κτίριο Menara Mesiniaga, στο κτίριο Commerzbank στη Φρανκφούρτη, που κτίστηκε το 1997 (εικ. 201). Αυτό το κτίριο επίσης σχηματίζει μια σπειροειδή μορφή, όπως το κτίριο Menara Mesiniaga, με τους φωταγωγούς (ύψους 4 ορόφων) που επικοινωνούν στο εσωτερικό αίθριο, διαμορφώνοντας έτσι μια κατασκευή που επιτρέπει το φυσικό φως να εισέλθει σε όλους τους χώρους εργασίας. Την ίδια στιγμή, τα «θερμοκήπια» που εντάσσονται στην ίδια δομή, εξυπηρετούν ως ζώνες χαλάρωσης και αναψυχής για το προσωπικό του κτιρίου. Κάθε χώρος εργασίας διαθέτει δική του παροχή καθαρού αέρα· το κτίριο δροσίζεται από ένα σύστημα κλιματισμού οροφής που εκμεταλλεύεται την κυκλοφορία του νερού.

η δεκαετία του '80

Ορισμένα κτίρια της δεκαετίας του '80 είχαν εξελιχθεί με οικολογικές διαθέσεις στο σχεδιασμό. Ένα γνωστό παράδειγμα αποτελεί ο πύργος NEC στο Τόκιο του Nikken Sekkei (εικ. 202). Στεγάζοντας τα κεντρικά γραφεία αυτής της εταιρίας ηλεκτρονικών, το κτίριο αυτό σχεδιάστηκε να παραπέμπει σε παραδοσιακές μορφές ιαπωνικού πύργου, αλλά βέβαια σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Παρόλο που η λογική και το περιεχόμενο του κτιρίου σχετίζεται με τις τρέχουσες διαδεδομένες ιδέες σχεδιασμού της εποχής του, ταυτόχρονα αποτελεί πρόδρομο των «πράσινων» ουρανοξυστών της δεκαετίας του '90, δίνοντας έμφαση σε συστήματα διατήρησης ενέργειας με χαρακτηριστικά όπως: παράθυρα με δυνατότητα ροής αέρα, συστήματα ανάκτησης θερμότητας, απομάκρυνσης περιττής θερμότητας κατά τη διάρκεια της νύκτας, κλιματισμού χαμηλής κατανάλωσης και κυκλοφορίας νερού καθώς και συστήματα εξελιγμένης κτιριακής υποστήριξης. Εν συντομία, αποτελεί ένα «έξυπνο» κτίριο ανάλογο στην εικόνα υψηλής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και τηλεπικοινωνιών όπως είναι η NEC. Εξαιτίας των εκτεταμένων χαρακτηριστικών εξοικονόμησης ενέργειας, απονεμήθηκαν αρκετά βραβεία στο κτίριο αυτό.

οικολογική δόμηση

Στο Βερολίνο, η νέα εφαρμογή των Sauerbruch και Hutton «εμφύτευε» στοιχεία για το δροσισμό του κτιρίου σε συνδυασμό με μία διάταξη ηλιακής ενέργειας στο πολύ περιορισμένων δυνατοτήτων σχεδιασμό GSW Tower (1991-9) για την δημόσια οικιστική υπηρεσία της πόλης (εικ. 203). Παρόλα αυτά, η πολύ λεπτή και κυρτή επιφάνεια επελέγη τόσο για ιστορικούς όσο και για λόγους παθητικής ηλιακής ενέργειας· τοποθετήθηκε στην εξαφανισμένη πλέον γραμμή του παλιού τείχους του Βερολίνου όπου πραγματοποιείται ένας διάλογος μεταξύ ενός καλού δείγματος πύργου κατοικίας της πρώην ανατολικής Γερμανίας και των επιδεικτικά πλούσιων πύργων γραφείων της παλιάς Δύσης. Είναι συνεπώς τόσο μία ενδιάμεση διάταξη όσο και ένα σχόλιο στη στιγμή της ιστορίας: «κτίζοντας μετά το Τείχος».
Οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί άρχισαν να πειραματίζονται με την ιδέα της χρησιμοποίησης διατάξεων ηλιακού πλέγματος στις οροφές, που να βοηθούν στη μείωση της υπερβολικής κατανάλωσης ενέργειας τέτοιων μεγάλων κτιρίων· συμπτωματικά η τεχνολογία των φωτοβολταϊκών πάνελ είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο που να δίνει είτε ημιδιαφανής, είτε ακόμη και διαφανής επιφάνειες. Το γεγονός αυτό έφερε προκλητικά κοντά στην πραγματικότητα το όνειρο για τη δημιουργία ενός αυτοσυντηρούμενου ουρανοξύστη, που να χρησιμοποιεί το μεγάλο ύψος για να παράγει την απαραίτητη ενέργεια για δροσισμό και λειτουργίες από την εκμετάλλευση της ενέργειας του ανέμου και του ήλιου σε συνδυασμό. Ο Yeang δεν άργησε να ερευνήσει τις δυνατότητες των φωτοβολταϊκών εστιών· οι εστίες, ή τεχνητές κουκίδες, χρησιμεύουν τόσο στη παραγωγή ενέργειας όσο και στη σκίαση από τον ήλιο, και το 1995 υπολόγισε ότι το 60% των ενεργειακών αναγκών ενός κτιρίου μπορούσαν να εξοικονομηθούν με αυτό τον τρόπο. Αυτή η τεχνολογική ανάπτυξη είχε μία επιπρόσθετη συνέπεια: με δεδομένη την αυξανόμενη μόλυνση της ατμόσφαιρας στις περισσότερες πόλεις, γεγονός που καθιστά επιβλαβή τον φυσικό κλιματισμό, το σύστημα κλιματισμού με την ενέργεια του ίδιου του κτιρίου, επιλύει τα προβλήματα στο εσωτερικό του και ταυτόχρονα δεν επιβαρύνει το περιβάλλον.

η κυριαρχία του Norman Foster

Το κτίριο Commerzbank στη Φρανκφούρτη αποτέλεσε την υπέρβαση και πρωτοτυπία ως ο πρώτος αποδεδειγμένα «οικολογικός» ουρανοξύστης, που εκμεταλλεύεται τον φυσικό φωτισμό και αξιοποιεί τη θέα, οργανωμένος σε μονάδες ή «χωριά» που διαμόρφωσαν τον εσωτερικό χώρο. Το κτίριο αυτό, επίσης σηματοδοτεί μία πιο ήπια προσέγγιση της μορφής, εγγύτερα στο πνεύμα μινιμαλισμού του Mies van der Rohe από το προγενέστερο κτίριο Hong Kong and Shanghai Bank, παρόλο που επιδεικνύει μία ασυνήθιστα προοδευτική διάθεση απέναντι στη διαμόρφωση των δημόσιων χώρων. Τόσο με αυτό το κτίριο όσο και με το μεταγενέστερο Swiss Reinsurance Headquarters και το σχέδιο για το World Trade Center, ο Foster ανέπτυξε μία περισσότερο ευανάγνωστη και λιγότερο ρητορική κατασκευή. Ο «λοξός» κάναβος με τις σαφώς δηλωμένες διαγώνιους, και τις οριζόντιες γραμμές που σκόπιμα εξαφανίζονται σε δεύτερο επίπεδο, και στα δύο κτίρια, διατείνει μία έλξη και ταυτόχρονη άπωση της παράδοσης του Mies. Άλλωστε το μοτίβο ακμών στην κατασκευή είναι μόνο τμήμα της τριγωνικής δομής του. Τόσο στο κτίριο Swiss Re Headquarters, όσο και στο project για το World Trade Center, αυτές οι λευκές γραμμές εξυπηρετούν αποτελεσματικά ως εξάρσεις της κατασκευής, καταρρίπτοντας τη φαινομενική καθαρότητα των μορφών. Τα δε οριζόντια στοιχεία των ορόφων, παρόλο που αποτελούν δομικά κομμάτια της κατασκευής, υποχωρούν οπτικά πίσω από τον τριγωνικό κάναβο.
Το κτίριο Swiss Re Headquarters έχει ακτινωτή κάτοψη με κυκλική περίμετρο, ενώ σε όψη φαρδαίνει όσο αυξάνεται σε ύψος, πριν ελαττωθεί σταδιακά κοντά στην κορυφή του. Σαν αποτέλεσμα το κτίριο φαίνεται πιο λεπτό από ένα αντίστοιχο ορθογωνικό ισοδύναμου μεγέθους, οι αντανακλάσεις ελαττώνονται, η διαπερατότητα βελτιώνεται, καθώς και η αναδίπλωση κοντά στη βάση μεγιστοποιεί το δημόσιο χώρο στο ισόγειο. Ένα διαγώνιο δομικό σύστημα στηρίζει το κτίριο στην περίμετρο του, αφήνοντας τα δάπεδα των ορόφων χωρίς κολόνες και δημιουργώντας ένα στιλβωμένο περίβλημα, το οποίο ανοίγει το κτίριο στο φως της ημέρας. Καθένας από τους ‘ορόφους-πιάτα' περιστρέφεται αρμονικά σε σχέση με τον υποκείμενο και υπερκείμενο όροφο του, επιτρέποντας τους χώρους ανάμεσα στα ακτινωτά ‘δάκτυλα' κάθε ορόφου να συνδυαστούν μεταξύ τους και να δημιουργήσουν σπειροειδείς διαύλους φωτός. Κοινωνικά οι χώροι αυτοί μειώνουν την κλίμακα του κτιρίου, ενώ περιβαλλοντολογικά βοηθούν στη ρύθμιση του εσωτερικού κλίματος, καθώς γίνονται οι ‘πνεύμονες' του (εικ. 204). Ο φυσικός αέρας εισέρχεται σε κάθε όροφο μέσω σχισμών στην επικάλυψη, ενώ ο χρησιμοποιημένος αέρας ανακυκλώνεται, εφοδιάζοντας το κτίριο με θέρμανση ή διοχετεύεται στο εξωτερικό. Η σπειροειδής μορφή δημιουργεί διαφορετικές πιέσεις, οι οποίες βοηθούν σημαντικά τη φυσική ροή του αέρα. Μέσω του φυσικού εξαερισμού, μέχρι και 40% του έτους, ένα μεγάλο μέρος των μηχανικών συστημάτων ανεφοδιασμού ψύξης και εξαερισμού μπορεί να σβηστεί, μειώνοντας τις εκπομπές κατανάλωσης ενέργειας και διοξειδίου του άνθρακα.