Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια VI

Το αφιέρωμα αυτό περιλαμβάνει μια γενική επισκόπηση του αρχιτεκτονικού κτιριακού τύπου των ψηλών κτιρίων, γνωστού ως ουρανοξύστης, από την εμφάνιση του το 1885 στο Σικάγο μέχρι σήμερα, τις αρχές του 21^ου αιώνα. Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

 

VΙ. Ουτοπική Προσέγγιση

«Όπως ακριβώς οι αρχαίοι καθοδηγούνταν από τη φύση για να εμπνευστούν στις τέχνες τους ... έτσι και εμείς πρέπει να εμπνευστούμε από το μηχανιστικό περιβάλλον που έχουμε δημιουργήσει».
Antonio Sant' Elia, Manifesto of Futurist Architecture, 1914

 

ουτοπικές πόλεις

Από τις αρχές του 20ου αιώνα και τις πρώτες προσπάθειες των αρχιτεκτόνων να καταπολεμήσουν τις δυσλειτουργίες της πόλης, έχουν προταθεί αναρίθμητες «θεραπείες» και οράματα για έναν ιδανικό κόσμο. Τα απραγματοποίητα όνειρα των ουτοπιστών αρχιτεκτόνων έχουν ορισμένα κοινά σημεία, ένα από τα οποία είναι η εμφάνιση ψηλών κτιρίων ουτοπικών διαστάσεων τόσο τεχνολογικά όσο και μορφολογικά. Τα κτίρια αυτά χρησιμοποιούνται στην εκάστοτε πρόταση είτε ως μέρος της συνολικής σύνθεσης, συσσωρεύοντας λειτουργίες και απελευθερώνοντας πολύτιμο χώρο, ή ως αυτόνομες πόλεις με ανεξάρτητη λειτουργία. 

 

το μανιφέστο του Αntonio Sant' Elia

Το 1914, ο αρχιτέκτονας Antonio Sant' Elia (1888-1916) εξέθεσε 16 σχέδια που συνόδευε το Μανιφέστο της Φουτουριστικής Αρχιτεκτονικής (εικ. 205-206). Στη διακήρυξη αυτή αναγγέλλει ότι η πόλη θα «υψηπετά στο χείλος της θυελλώδους αβύσσου: ο δρόμος δεν θα κείτεται πλέον υποταγμένος στο επίπεδο της επιφάνειας, αλλά θα βουτά πολλά επίπεδα μέσα στη γη, αγκαλιάζοντας την κυκλοφορία της μητροπολιτικής πόλης», και θα συνδέεται με αυτή μέσω διαδρόμων και κινούμενων πεζοδρομίων. Εμπνευσμένες από την δυναμικότητα και την απλότητα της μηχανής, οι νέες μονάδες ψηλών οικοδομημάτων θα κτίζονται με τα «παροδικά» υλικά της νέας εποχής, «οπλισμένο σκυρόδεμα, γυαλί, χαρτόνι, ύφασμα». Η φύση θα εξοριστεί, και κάθε χιλιοστό χώρου, πάνω και κάτω από τη γη, θα χρησιμοποιείται σε πολλαπλά επίπεδα κυκλοφορίας. Παρόλο που ο Sant' Elia δεν έκτισε κανένα κτίριο στην σύντομη καριέρα του, πέθανε σε ηλικία 28 ετών, η τολμηρή αισθητική του και οι ιδέες του επρόκειτο να επηρεάσει πολλούς, και ιδιαίτερα το Le Corbusier.

 

 

η Ville Radieuse του Le Corbusier

Στη Λαμπρή Πόλη, Ville Radieuse, ένα σχεδιασμό που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 1920-30, ο Le Corbusier είχε προτείνει ότι η ιδανική πόλη στην εποχή της μηχανής δεν θα ήταν συγκεντρωτική, αλλά θα αποτελούσε μία θεωρητικά απεριόριστη μονάδα, οργανωμένη σε ένα κατακόρυφο γεωμετρικά κάνναβο ουρανοξυστών. Αυτοί οι γυάλινοι πύργοι, όπως οι πυλωτές και οι άξονες πρόσβασης θα σηκώνονταν πάνω από το επίπεδο της επιφάνειας, απελευθερώνοντας το χώρο από κάτω, και εξασφαλίζοντας στο εξής «τις ευεργετικές συνθήκες του ήλιου, του ελεύθερου χώρου και του πρασίνου». Δε θα υπήρχε πλέον ταξικός διαχωρισμός: Η ελίτ και η εργατική τάξη θα έμεναν σε παρόμοια διαμερίσματα και θα μοιράζονταν τις ίδιες κοινοτικές, ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Κάτω από τον ουτοπικό σχεδιασμό του Le Corbusier για τη Ville Radieuse, όπως και σε άλλες υλοποιημένες αστικές πρωτοβουλίες του, ενυπήρχε η κυρίαρχη πεποίθηση ότι μέσα σε ένα καλά οργανωμένο περιβάλλον: άνθρωπος, φύση και μηχανή μπορούσαν να βιώσουν σε αρμονία, και ότι ο αρχιτέκτονας θα μπορούσε να δώσει υπόσταση σε αυτή τη νέα κοινωνία.

 

η ιδιαιτερότητα του Hugh Ferris

Παρόλο που ο Hugh Ferriss εκπαιδεύτηκε ως αρχιτέκτονας, δεν κατάφερε να κατασκευάσει ούτε ένα κτίριο. Στη θέση αυτού, αυτός ο επιδέξιος σχεδιαστής προσελήφθηκε από αρχιτεκτονικά γραφεία με μόνο σκοπό να «ζωντανεύει» τα σχέδιά τους. Ο Ferriss σχεδίαζε για να επικοινωνεί: συχνά υπερέβαλε στην κλίμακα του κτιρίου, ώστε να παράγει ιδιαίτερα εφέ, που τραβούσαν τους θεατές. Η πόλη, όπως σχεδιάστηκε στο δημιουργικό βιβλίο του «Η Μητρόπολη του Αύριο», κατορθώνει να αναπαραστήσει μυθικές κλίμακες. Η μεγαλύτερη επίδρασή του σημειώνεται κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 20, όταν φτιάχνει μία σειρά renderings πειραματικών σχεδίων, συμβατά με τις νέες οικοδομικές διατάξεις της Νέας Υόρκης (1916), που απαιτούσαν υποχώρηση των ουρανοξυστών κατακόρυφα, ώστε να φτάσει το φυσικό φως γύρω από τα ψηλά κτίρια (εικ. 209-218). Τα οράματα του Ferriss θα περιλαμβάνονταν στη μορφή της Νέας Υόρκης για τα επόμενα 30 χρόνια.

 

 

η Metropolis του Fritz Lang

Ο αρχιτέκτονας Fritz Lang είναι πασίγνωστος για τη βουβή κλασσική ταινία Metropolis,του 1926, που ενσωμάτωνε συγκλονιστικές σχεδιαστικές φόρμες ειδικά εφέ, στην αναπαράσταση της φουτουριστικής πόλης. Στην φρενήρη πόλη επιστημονικής φαντασίας του Lang, οι ευπαθείς μάζες θα ελέγχονταν από μηχανές και θα καθοδηγούνταν από την τεχνολογία.

 

η Broadacre City του Frank Lloyd Wright

Συνοψίζει ο Frank Lloyd Wright στην αντί - αστική προσέγγιση του σχεδίου Broadacre City (εικ. 219), που οραματίστηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 30. Ενώ η Radiant City του Le Corbusier απαιτούσε μία σειρά πυκνών, ελεύθερης διάταξης, πύργων, η πόλη του Wright αποτελούσε έναν απλωμένο, αγροτικό κάνναβο - χωρίς συγκεκριμένο κέντρο, οριζόντιας διάταξης και κοντά στη φύση - ένας σύγχρονος Κήπος της Εδέμ με άφθονο φως και αέρα για όλους. Απελευθερωμένοι από το τηλέφωνο και το όχημα, οι κάτοικοι του Broadacre θα εγκαθίσταντο μακριά από υπερφορτωμένα αστικά κέντρα. Στο μυαλό του Wright, οι κάτοικοι του Broadacre θα ζούσαν με αξιοπρέπεια με άλλους, και θα οδηγούσαν τους Αμερικανούς στο πραγματικό τους πεπρωμένο: μία κοινωνία ελεύθερων ατόμων μέσα σε μία αγροτική δημοκρατία.

 

 

η arcology του Paolo Soleri

Ομοίως, ο Paolo Soleri διατύπωσε μία φουτουριστική κοινότητα στα 1960, μία arcology(architecture - ecology), που θα συνδυάζει αρχιτεκτονική και οικολογία (εικ. 220). Τέτοιες πόλεις δε θα μολύνουν το περιβάλλον, και θα εξαρτώνται από την ενέργεια του ανέμου, του νερού και του ήλιου. Οι μεγάλες, πληθυσμιακές μάζες θα στεγάζονταν σε πολύ - επίπεδη πόλη, όπου οριζόντια, κατακόρυφα και διαγώνια συστήματα μεταφοράς θα εξυπηρετούσαν ανθρώπους και αγαθά από και προς τα κτίρια. Καθώς οι πόλεις θα αναπτύσσονταν κατακόρυφα και όχι οριζόντια, τα οχήματα θα εκτοπίζονταν και προστατεύοντας την επιφάνεια της πόλης. Αυτή η «αρχολογία» θα υφίστατο ως ένα σύμπλεγμα οικοσυστήματος, που να παρέχει όλες τις ανάγκες του ανθρώπου.

 

η πρόταση του Isozaki

Τις ιδέες των Ιαπώνων Μεταβολιστών (εικ. 221/226)- οι οποίες ήρθαν ως απάντηση στο συνωστισμό των ιαπωνικών πόλεων και πρότειναν διάφορες υπέρ- κατασκευές, που θα επέπλεαν πάνω από τις πόλεις ή τη θάλασσα - αποφάσισε να προωθήσει ο Arata Isozaki. Η γνωστή ειρωνεία και κομψότητα του Isozaki διαφαίνεται στο project "Clusters in the Air" (συμπλέγματα στον αέρα) (1960-62), πρόταση για μία σειρά ομάδων κατοικιών που θα κρέμονταν στον ουρανό πάνω από το Τόκιο (εικ. 225). Οι συγκεντρώσεις αυτές ξεκίνησαν ως κυβοειδή δένδρα: οι μονάδες κατοικίας, τα «φύλλα» αναπτύσσονται από τα «κλαδιά» που συνδέονται στο βασικό «κορμό». Καθώς τα «δένδρα» αναπτύσσονταν και εξαπλώνονταν, θα σχημάτιζαν ένα αλληλοσυνδεόμενο «δάσος», που θα επέκτεινε το διαθέσιμο χώρο για την κοινωνία από κάτω.

 

η μίξη των χρήσεων και

η πρωτοπορία του Frank Lloyd Wright

Τη δεκαετία του '90 υπήρξε ένα ασυνήθιστο ξέσπασμα στο κτίσιμο ουρανοξυστών, κυρίως στην Άπω Ανατολή. Όλο και περισσότερο γίνεται φυσιολογικό για αυτά τα κτίρια να έχουν ένα πλέγμα μικτών λειτουργιών - καταστήματα, γραφεία, κατοικία, ξενοδοχεία είναι τα συνηθισμένα συστατικά, μερικές φορές σε συνδυασμό με τηλεπικοινωνιακές λειτουργίες - κάθε μία απαιτώντας το δικό της χώρο υποδοχής στο σχετικό ύψος. Ενώ οι λειτουργίες μικτής χρήσης μπορούν να λειτουργήσουν σχεδόν σε κάθε ύψος, οι ουρανοξύστες μοιάζουν να λειτουργούν καλύτερα σε μεγάλη κλίμακα: οι διαφορετικές λειτουργίες στοιβάζονται αντί να ανακατεύονται. Ο Frank Lloyd Wright αξιώνει δίκαια τη θέση του πρωτοπόρου στον τομέα αυτό. Ασχολήθηκε με τους πύργους περιοδικά καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του και το 1933 είχε την ιδέα για ένα κτίσμα μισού μιλιού (half-mile building) το οποίο θα στέγαζε ολόκληρη την παγκόσμια έκθεση του Σικάγο. (εικ. 223) Η σκέψη του ήταν η εξής: «ένας τεράστιος ουρανοξύστης, δίπλα στον οποίο το Empire State Building θα μπορούσε να σταθεί ελεύθερα σε μία κεντρική εσωτερική αυλή... αντί για τις παλαιότερες υποβασταζόμενες εξέδρες των προηγούμενων εκθέσεων, οι ίδιες παλαιές εκτάσεις από κτίρια-σκηνικά με φτηνά υλικά, τυλιγμένα γύρω από μια στέρνα, με ένα σιντριβάνι ή ένα θεατρικό καταρράκτη στη μέση... αφήστε να υπάρξει, για μια μόνο φορά, μια γνήσια μοντέρνα κατασκευή.» Μετά την έκθεση, πρότεινε, ο πύργος μπορούσε να στεγάσει όλα τα διοικητικά τμήματα της πόλης του Σικάγο.

 

 

Δεν υπάρχει αμφιβολία για τη γραφική πραγματικότητα της 8μέτρης γραφικής αναπαράστασης του 'Mile-High Illinois' το 1956, ενός πύργου που αποδείχτηκε εξαιρετικά προφητικός. Παραμένοντας πιστός στην προηγούμενη ιδέα, ο Wright πρότεινε να τοποθετηθούν όλες οι κρατικές υπηρεσίες του Illinois μέσα στον πύργο, και ακόμα περισσότερες επιπλέον. Θα ήταν πάνω από 500 ορόφους ψηλός, περιλαμβάνοντας 100.000 ανθρώπους, 15.000 οχήματα και 100 ελικόπτερα. Θα εφοδιάζονταν με πυρηνική ενέργεια. Είχε επισημάνει: «Κανείς δεν μπορεί να αντέξει, οικονομικά, την κατασκευή του τώρα, αλλά στο μέλλον κανείς δε θα μπορεί να αντέξει να μην το κτίσει.» Αργότερα πρόσθεσε: «Το Mile-High θα αφομοίωνε, θα δικαίωνε και θα νομιμοποιούσε το κοινωνικό ένστικτο της ανθρωπότητας».

Ο Wright φαίνεται ότι σκεφτόταν ότι με το να συγκεντρώσει πολλούς ανθρώπους και δραστηριότητες μέσα στον πύργο Mile-High, θα μπορούσε να ελευθερωθεί η περιμετρική γη έτσι ώστε να φτάσει σε μια προγενέστερη μεγάλη ιδέα του - την πλατιά πόλη (Broadance City), την ημιαστική του απάντηση το 1930 στη Ville Contemponaire του Le Corbusier το 1922, στην οποία ο Wright πρότεινε ότι κάθε πολίτης θα είχε μια επιφάνεια γης για να καλλιεργήσει. (εικ. 224)

Το κατακόρυφο, με άλλα λόγια, θα παρήγαγε χώρο για το οριζόντιο, και αυτή ήταν μια καλοϋπολογισμένη θεωρία. Μέχρι τη δεκαετία του '90 είχε διαφανεί ότι, για να διατηρηθεί αρκετή αγροτική γη ώστε να υπάρχει τροφή για το γοργά εξελισσόμενο πληθυσμό του τρίτου κόσμου και της Άπω Ανατολής, αυτοί οι πληθυσμοί έπρεπε να συγκεντρωθούν σε πόλεις - και, για να στεγαστούν οι μάζες, αυτές οι πόλεις έπρεπε να χτιστούν πολύ ψηλά. Οι υπόλοιποι θα καλλιεργούσαν τις εκτάσεις γης, αλλά η ιδέα ήταν η ίδια: ο πύργος θα εξοικονομούσε την ελεύθερη γη.

 

οι σύγχρονες προσπάθειες

Μερικές από τις πρώτες δοκιμές πάνω στο νέο είδος μίξης χρήσεων στα ψηλά κτίρια, προερχόταν εντούτοις από αγγλο - αμερικανική συνεργασία. Το 1985, η αρχιτεκτονική ομάδα (με θεωρητικό κυρίως έργο) Future Systems, που περιλάμβανε τον Jan Kaplicky στο Λονδίνο και το David Nixon στο Los Angeles επινόησαν έναν αρθρωτό, επαναλαμβανόμενο και ενδεχομένως πολύ ψηλό, πολύ - λειτουργικό πύργο που ονόμασαν Coexistence (=συνύπαρξη). Ο Kaplicky και ο Nixon σκόπιμα τοποθέτησαν με φωτομοντάζ το σχέδιο τους, τόσο στον ορίζοντα της Νέας Υόρκης όσο και του Λονδίνου, με στόχο να δώσουν έμφαση στην παγκοσμιότητα του έργου τους. Αντίθετα οι ουτοπιστές αρχιτέκτονες που προηγήθηκαν στους ουρανοξύστες, και λίγο ενδιαφέρονταν για τη δυνατότητα πραγματοποίησης των προτάσεών τους, έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στη χωροθέτηση του πύργου, τις συνθετικές μεθόδους και συνέπεια του κτιρίου. Ως σημείο εκκίνησης, πήραν μία αναφορά των Ηνωμένων Εθνών, που προέβλεπε ότι μέχρι το 2000 ο μισός πληθυσμός της γης θα κατοικούσε σε αστικά κέντρα και ότι αρκετά από αυτά θα συνενώνονταν για δημιουργήσουν 18 με 20 μεγα-πόλεις. Οι Kaplicky και Nixon σχεδίασαν το Coexistence έτσι ώστε να συνδυάσουν την υψηλή δόμηση κατοίκησης τόσο με γραφεία όσο και με τον ανοικτό δημόσιο χώρο. Η ομάδα αυτή γνώριζε ότι η ανάμειξη γραφείων και κατοικίας δεν ήταν κάτι το καινούριο, τουλάχιστον όχι στις Ηνωμένες Πολιτείες, και αναγνώριζαν το πρότυπο του κτιρίου John Hancock Tower. Όμως ο τρόπος που τα δύο στοιχεία χρήσεων εκφράζονται διαφορετικά στο κτίριο αυτό και η δημιουργία του ανοικτού χώρου στον αέρα ήταν πολύ πρωτότυπος.

Η αισιόδοξη οπτική της ομάδας Future Systems για την τεχνολογία γίνεται φανερή στην περιγραφή του project τους: «Η σκέψη που προτείνεται...συνδυάζει ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων του ανθρώπου σε μία μόνο τεράστια «μητρική - κατασκευή» του μέλλοντος - μία δομή που ξεκίνησε από την πεποίθηση ότι ο κόσμος μπορούν να ζήσουν και να συνυπάρξουν αυτοσυντηρούμενες κοινότητες στον αέρα, να ανατρέφονται και να προστατεύονται από την κατασκευαστική τεχνολογία του 21^ου αιώνα». Τοποθέτησαν τη στέγαση σε μία σειρά σχήματος ντόνατς μονάδων, μέσα στο κέντρο της κατασκευής. Το κατώτερο μέρος κάθε μονάδας, που σχημάτιζε ένα ανεστραμμένο κώνο, περιλάμβανε τα γραφεία, ενώ το ανώτερο μέρος την κατοικία. Ενώ τα γραφεία καταλάμβαναν εξολοκλήρου το σχήμα που τους αναλογούσε, η κατοικία υποχωρούσε σε μία κυλινδρικού σχήματος ζώνη και άφηνε χώρο πρασίνου περιμετρικά. Έτσι ούτε η κατοικία, ούτε τα γραφεία δεν επιβάλλονται το ένα στο άλλο. Ένας μεγαλύτερος κώνος, που θα περιλάμβανε τη ψυχαγωγία, ξενοδοχεία και χώρους στάθμευσης, σχημάτιζε τη βάση της κατασκευής, ενώ εκπαίδευση και δημόσια γραφεία τοποθετούνταν στην κορυφή. Το αποτέλεσμα της στήλης από τμήματα πόλης θα ισχυροποιείτο με ένα εξωτερικό κυλινδρικό πλέγμα που θα έφτανε μέχρι το έδαφος σαν κεραία τηλεόρασης.

Η απόκλιση δεν είναι μεγάλη στην Άπω Ανατολή με την πρόταση για το κτίριο του Norman Foster γνωστό ως Millennium Tower του 1989. Αυτό το project δεν σχεδιάστηκε για το Λονδίνο, αλλά για μία περιοχή κοντά στο Τόκιο, με πρόθεση όχι να είναι το ψηλότερο στην Ευρώπη αλλά στον κόσμο, φτάνοντας το διπλάσιο ύψος από εκείνο του Sears Tower. Με πρόθεση να στεγάσει 50,000 άτομα (κατοικία και εργασία), το κτίριο Millennium Tower (εικ. 227), σχεδιασμένο για την Εταιρία Obayashi, επρόκειτο να λειτουργήσει σε αντιστοιχία με το λίγο προγενέστερο Coexistence. Σε μεγάλο βαθμό η λογική του κινείται στην ίδια κατεύθυνση: δηλαδή ενός κεντρικού πυρήνα, με τις μάζες στέγασης να διαχωρίζονται από ζώνες πρασίνου στον «αέρα», και μία κατασκευή, με πλέξη σαν καλάθι, εξωτερικά που συμβάλλει στην ακαμψία του οικοδομήματος. Εντούτοις έμοιαζε εντελώς διαφορετικό, με στοιχεία όπως ένα αναλογικά ισχνό κωνικό σχήμα και ένα ελεύθερα διαμορφωμένο εξωτερικό περίβλημα, που αντανακλούν τα σημαντικότερα κατασκευαστικά μέσα της μηχανικής. Εκεί όπου το κτίριο Coexistence μπορούσε θεωρητικά να εκτείνεται ατελείωτα προς τα πάνω, επαναλαμβάνοντας τη δομή του καθ΄ύψος, γεγονός ανεφάρμοστο εξαιτίας των δυνατών ανέμων, το κτίριο Millennium Tower περιόρισε σε ελάχιστο δυνατό βαθμό τη διαμόρφωση του ύψους του ανάλογα με μέγεθος της βάσης του. Η εκλέπτυνση της κατασκευής καθ΄ύψος, ήταν μια κομψή απάντηση στο πρόβλημα της ανεμοφόρτισης, προσφέροντας ελάχιστη αντίσταση όσο ψηλότερο ανέβαινε κανείς. Το σχεδιασμένο project είχε προγραμματιστεί να φτάσει τα 840 μέτρα ύψος, αν και χαμηλότερο από το project του Wright για το κτίριο One Mile High, έτεινε αποφασιστικά να το πλησιάσει.

 

προς τη δημιουργία των vertical cities

Θα καταλήξουν τελικά όλοι οι κτιριακοί τύποι, στο τέλος, σε ξεχωριστά διαμερίσματα μέσα σε μεγαλουπόλεις τεράστιων πύργων; Πολλοί προλέγουν ότι η οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη του κόσμου είναι τέτοια, που η μόνη λύση για την ανθρωπότητα είναι να συγκεντρωθεί σε μεγάλες πόλεις, χτίζοντας όλο και ψηλότερα έτσι ώστε να εξοικονομήσει ελεύθερη γη για παραγωγή τροφής και ελπίζοντας στην μακροπρόθεσμη άφιξη του αειφόρου οικολογικού πύργου (eco-scraper). Υπάρχουν μάλιστα πολλές ενδείξεις που να υποστηρίζουν αυτή τη θέση. Η ανάπτυξη του Τόκυο - το παράδειγμα μιας μεγαλούπολης άβολα προσαρμοσμένης σε πολύ περιορισμένο χώρο - έχει εγείρει μια σειρά από ιδέες για υπερ-πύργους (supertowers), χτισμένους ακόμα και μέσα στη θάλασσα. Το λιμάνι του Τόκυο έχει αποτελέσει το αντικείμενο για πολλά φανταστικά κτιριακά projects από τις αρχές του 1960. Αλλά η τελευταία ομάδα προτάσεων - από το Future Port City (εικ. 228) του Shin Takamatsu το 1990, ένα νησί με αεροδρόμιο, μέχρι το 'Soft Landing Island' του Nikken Sekkei το 1994, μια ατόλη από υπέρ-κτίρια, μέσω του Millennium Tower του Norman Foster στο Τόκυο το 1989 με ένα λιμάνι στη βάση του - είναι βασισμένη γύρω από την ανάγκη να δημιουργηθούν ολόκληρες πόλεις σε πολυώροφη μορφή, μακριά από την υπάρχουσα στεριά.

Τέτοιες σκέψεις αποτελούσαν κάποτε επιστημονική φαντασία, αλλά πλέον είναι απολύτως δυνατά από κατασκευαστική άποψη: αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι το να χρηματοδοτηθούν είναι ευκολότερο από το να καταλάβουν οι πολιτικοί την ανάγκη τους.