Δομικά υλικά εσωτερικών χώρων και ο ρόλος τους στο σύνδρομο του άρρωστου κτηρίου

Της Έλλης Α. Καλοκαιρινού

Στα όνειρα δημιουργούμε καθετί το ιδανικό, σαν σκηνικό ταινίας. Μια όμορφη πραγματικότητα, τόσο ιδανική και τόσο αληθινή που μπορεί να υπάρξει μόνο στον κινηματογράφο. Ζούμε την πραγματικότητα μας απορροφημένοι μέσα στη εξιδανίκευση της φαντασίας της . (1)

Η αρχιτεκτονική είναι μια σύνθετη δραστηριότητα που οφείλει να ανταποκρίνεται στις συγκεκριμένες και συχνά δύσκολες συνθήκες της πραγματικότητας. Ο σχεδιασμός οφείλει να είναι ευέλικτος, σε κάθε συγκεκριμένο χρόνο και χώρο, όντας συνάμα ικανός να ξεπεράσει τα όρια της πραγματικότητας, αναζητώντας μια άλλη αρχιτεκτονική στους δρόμους της φαντασίας. Γιατί στην ουσία, αρχιτεκτονική είναι φαντασία και πραγματικότητα μαζί. Ένας διάλογος ο οποίος παίρνει σάρκα και οστά, σε ένα κτήριο το οποίο στέκει εκεί που το τοποθετεί ο δημιουργός του, φαντάζοντας έτοιμο να συνομιλήσει με το είναι του, αφήνοντας ένα όμορφο  ίχνος στο ταξίδι του χρόνου.

Πιο κτήριο θεωρείται όμως όμορφο; Η δημιουργία της ομορφιάς, που κάποτε αποτελούσε το βασικό καθήκον του αρχιτέκτονα, έχει σιωπηρά εξαλειφθεί από σοβαρές επαγγελματικές συζητήσεις και περιορισμούς από οικοδομικούς κανονισμούς, έχοντας καταλήξει απλά μια προσωπική προτεραιότητα. Ίσως, όμως η ομορφιά να μην είναι αυτό που βλέπουμε καθώς, αναμφισβήτητα, ο κάθε σχετικός χαρακτηρισμός είναι υποκειμενικός. Είναι πιθανόν η ομορφιά να πηγάζει από μέσα, όπως συνηθίζουμε να λέμε πολλές φορές μιλώντας για το χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Ναι λοιπόν, αυτό σκέφτομαι πως θα ισχύει και για κτήρια, αφού κάθε κτήριο αναπνέει και συνομιλεί με την περιβάλλουσα πραγματικότητα σε κάθε χρόνο και χώρο, ως αναπόσπαστο κομμάτι αυτής. Είναι προσωπική πεποίθηση ότι η ομορφιά των κτηρίων έρχεται μέσα από τον σκελετό του, το δέρμα του, τα υλικά του. Εάν αυτά είναι άρρωστα, αυτό βγαίνει προς τα έξω, καταβροχθίζοντας κάθε μοντέρνα ιδέα σχεδιασμού, αλλά και κάθε λειτουργική λύση.

Τον περισσότερο χρόνο της ζωής μας τον περνάμε σε εσωτερικούς χώρους. Ζούμε στο σπίτι μας και ζούμε το σπίτι μας. Η σχέση μας με αυτό είναι αμφίδρομη. Το σπίτι μας ζει και αυτό, χάρη σε εμάς, που το κατοικούμε. Το προσαρμόζουμε στις ανάγκες μας, αλλά και προσαρμοζόμαστε σε αυτό. Το σπίτι είναι για μας κάτι λιγότερο από ότι είναι το κέλυφος ενός σαλιγκαριού για το σαλιγκάρι, αλλά κάτι περισσότερο από ότι μια άψυχη τεχνική κατασκευή. 

Ανοίξτε κανένα παράθυρο να μπει λίγος καθαρός αέρας...

Πόσο περίεργα ηχεί αυτή η φράση στις ημέρες μας, όταν όλοι ξέρουμε πόσο ρυπασμένος είναι ο αέρας των δρόμων σε μια σύγχρονη πόλη. Αυτό που οι περισσότεροι  δε γνωρίζουμε, είναι ότι ο εσωτερικός αέρας, στα σπίτια που ζούμε ή στα γραφεία που δουλεύουμε είναι πιο βεβαρημένος. Και πράγματι, αν ανοίξουμε για λίγο το παράθυρο αισθανόμαστε αναζωογονημένοι και συχνά τα συμπτώματα δυσφορίας υποχωρούν. Είναι απίστευτο και όμως αληθινό. Ο εξωτερικός αέρας με τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, τους άκαυστους υδρογονάνθρακες, το μονοξείδιο του άνθρακα, το διοξείδιο του θείου, τα οξείδια του αζώτου, το όζον και τους άλλους φωτοχημικούς ρύπους είναι 10 έως 100 φορές λιγότερο ρυπασμένος από τον αέρα στο εσωτερικό ενός άρρωστου κτιρίου.

Το περιβάλλον στερείται έννοιας εάν δεν ορισθεί προηγουμένως το περιβαλλόμενο. Το δομημένο περιβάλλον, η πόλη, το κτήριο, είναι ένα φίλτρο που αλληλεπιδρά με το φυσικό, το οποίο περιβάλλει την ενότητα των στοιχείων της πραγματικότητας μας και αποσκοπεί στην επίτευξη της ισορροπίας του όλου οικοσυστήματος, του οποίου ο άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο μέλος. Γίνεται αντιληπτό ότι το κέλυφος κάθε στοιχείου του δομημένου περιβάλλοντος αλλοιώνει την αρχικά άμεση επαφή του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, εισάγοντας επιμέρους  φίλτρα. Απώτερος στόχος του συστήματος είναι η ισορροπία, και ειδικότερα για τον άνθρωπο, η άνεσή (2) του και η διαβίωσή του στον πλανήτη.

Συσχετισμός ανθρώπου και φυσικού οικοσυστήματος -Πηγή: Κορωναίος Α. , Σεργέντης Φ. , 2005, Δομικά  υλικά  και οικολογία, Εθνικό Μετσόβιο  Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εργαστήριο Τεχνικών Υλικών, Αθήνα, σ.13

Μια από τις πολλές διακρίσεις του περιβάλλοντος, εκτός του φυσικού και δομημένου, είναι αυτή σύμφωνα με την οποία το περιβάλλον διακρίνεται σε εσωτερικό και εξωτερικό. Το εξωτερικό είναι το περιβάλλον με τη γενική έννοια, η οποία αφορά το σύνολο των συνθηκών ή παραγόντων που επηρεάζουν έναν οργανισμό, που μπορεί να είναι βιοτικοί παράγοντες, όπως οι ζώντες οργανισμοί, ή/και αβιοτικοί, όπως το νερό, ο αέρας και το φως (3). Εσωτερικό είναι το περιβάλλον των τεχνητών κλειστών χώρων, των χώρων δηλαδή που δημιούργησε ο άνθρωπος για να ζει και να εργάζεται μέσα σε αυτούς. Το κτήριο αποτελεί ουσιαστικά ένα φίλτρο μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος ή εναλλακτικά μια δράση του ανθρώπου, με σκοπό την προστασία του. Αναπτύσσονται διάφορα κριτήρια που καθορίζουν την οικολογική συμπεριφορά του κτηρίου η οποία ορίζεται ως:

«η βελτιστοποίηση των θετικών δράσεων και η ελαχιστοποίηση των αρνητικών δράσεων που μπορεί να έχει ένα κτήριο έναντι του ανθρώπου και του φυσικού οικοσυστήματος» (4).

Δεδομένου ότι ο κάτοικος των αστικών κυρίως κέντρων βιώνει το 80% της ζωής του στο εσωτερικό των κτηρίων (5), είναι προφανής η επίδραση της ποιότητας του εσωτερικού κλίματος τόσο στην υγεία και την άνεση, όσο και την παραγωγικότητά του. Η δραματική υποβάθμιση του ατμοσφαιρικού προβλήματος, καθώς και χρήση υλικών και συσκευών μη φιλικών προς το περιβάλλον έχουν συντελέσει στην εμφάνιση σημαντικών, ποιοτικά και ποσοτικά, περιβαλλοντικών και ενεργειακών προβλημάτων στα κτίρια.

Ένα σπίτι, ή ένα κτήριο είναι άρρωστο, όταν «απλά» μας κάνει να αρρωσταίνουμε. Με άλλα λόγια, άρρωστα είναι τα κτήρια που δημιουργούν ένα νοσηρό (και νοσογόνο) περιβάλλον για αυτούς που τα κατοικούν ή που εργάζονται μέσα σε αυτά. Οι ρύποι, που προέρχονται από τα δομικά υλικά, τον κακό αερισμό και την ανθρώπινη δραστηριότητα, δημιουργούν ένα κοκτέιλ χημικών ουσιών που κατακλύζουν το εσωτερικό των κτηρίων και έχουν ως αποτέλεσμα την κακή ποιότητα αέρα στους χώρους.

Εικόνα 2: Σκίτσο του Γιάννη Καλαϊτζή – Πηγή: Ελευθεροτυπία
 

Σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας, η κακή ποιότητα του αέρα στους εσωτερικούς χώρους αποτελεί το τέταρτο σημαντικότερο είδος περιβαλλοντικής μόλυνσης (6). Όλο και περισσότεροι οικιακοί ρύποι αναγνωρίζονται ως υπεύθυνοι για πρόκληση βλάβης στην υγεία μας. Για παράδειγμα, τα ποσοστά εμφάνισης παιδικού άσθματος έχουν σχεδόν διπλασιαστεί (7) τα τελευταία χρόνια, γεγονός που αποδίδεται και στην έντονη παρουσία αλλεργιογόνων στο οικιακό περιβάλλον.

Οι επιπτώσεις είναι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Οι άμεσες συνέπειες μπορεί να οφείλονται στην επαναλαμβανόμενη έκθεση σε κάποιους παράγοντες. Σε αυτή την περίπτωση εμφανίζονται συμπτώματα, όπως ερεθισμός στα μάτια, τη μύτη και το φάρυγγα, πονοκέφαλοι, εύκολη κόπωση, καθώς και κάθε είδους αλλεργικές αντιδράσεις. Συνήθως, τα συμπτώματα υποχωρούν με την εξάλειψη του αιτιολογικού παράγοντα. Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις περιλαμβάνουν πλήθος παθήσεων, όπως καρδιο-αναπνευστικά νοσήματα, ακόμα και καρκίνο.

Ο όρος «σύνδρομο του άρρωστου κτηρίου» (8)  αποδίδεται για να εκφράσει την κακή κατάσταση της υγείας τουλάχιστον του 50% των ανθρώπων που βιώνουν το εσωτερικό περιβάλλον, η οποία χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα «ενοχλήματα» που αποδίδονται αποκλειστικά και μόνο στη ρύπανση του εσωτερικού αέρα του κτηρίου.

Εικόνα 3: Το άρρωστο κτήριο –Πηγή: Δρίβας Σ. , Ειδικός Ιατρός Εργασίας, Το Σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου, Αθήνα, 2004, στο δικτυακό τόπο: Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.) http://www.elinyae.gr

Η εσωτερική ρύπανση λοιπόν προκαλείται, σε μεγάλο βαθμό, από υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και τη διακόσμηση του σπιτιού, τα οποία εκλύουν αέρια ή σωματίδια. Τέτοιου είδους δομικά υλικά είναι τα διάφορα είδη πέτρας, τα τούβλα και τα συνδετικά υλικά, όπως ο ασβέστης και το τσιμέντο μαζί με τα κονιάματα που παράγονται από αυτά, καθώς και το ξύλο, το γυαλί και τα μέταλλα. Η αρχική άγνοια των επιπτώσεων στη σωματική και ψυχική υγεία, συνοδευόμενη από την τάση για εξοικονόμηση ενέργειας, χρημάτων και χρόνου κατασκευής οδήγησαν στη λανθασμένη εφαρμογή των κατασκευαστικών λύσεων και στην εσφαλμένη χρήση του κτιρίου με άμεσες επιπτώσεις στην υγεία των χρηστών(9) .

Η διαρκής αστικοποίηση και βιομηχανοποίηση των τελευταίων δεκαετιών έχουν προκαλέσει μια σημαντική μεταβολή του αστικού περιβάλλοντος, με ιδιαίτερες προεκτάσεις στον τομέα του κτηρίου. Τη θερινή περίοδο, παρατηρείται σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας. Τα δομικά υλικά προκαλούν την ύπαρξη χημικών ρυπαντών και ταυτόχρονα κακές βιολογικές παραμέτρους στο εσωτερικό των κτηρίων. Έτσι, έχουν μερίδιο ευθύνης για προβλήματα παθολογίας των ενοίκων(10) , τα οποία απαιτούν συγκεκριμένη αντιμετώπιση, καθώς έχει αναπτυχθεί η σχετική επιστημονική έρευνα για μεθόδους, τεχνικές και τεχνολογίες που εξασφαλίζουν βέλτιστο εσωτερικό περιβάλλον.

Ως σύνδρομο, στην ιατρική, χαρακτηρίζεται η ομάδα συμπτωμάτων που περιγράφουν μία ιδιαίτερη φυσική κατάσταση. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που καθορίζουν τη φυσική εξάρτηση του ατόμου με το περιβάλλον του, αν και με το σύνδρομο ασθενούς δόμησης τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα, μιας και τα συμπτώματα δεν είναι απαραίτητο να εμφανιστούν εντός του εργασιακού χώρου. Κάθε πρόσωπο που νοσεί από την εξάπλωση κάποιας νόσου δεν είναι απαραίτητο να εμφανίσει όλα τα συμπτώματα. Συνεπώς, δεν είναι δυνατό να νοσήσει κάθε εργαζόμενος που εργάζεται σε ένα ασθενές κτήριο, όπως και δεν αρρωσταίνει, για παράδειγμα, όλος ο πληθυσμός σε μία επιδημία γρίπης.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, το 30% των νέων ή επισκευαζόμενων κτηρίων παρουσιάζουν προβλήματα «εσωτερικής ρύπανσης».(11) Τα συμπτώματα του ασθενούς συνδρόμου δόμησης σχετίζονται με ένα ιδιαίτερο κτήριο και εμφανίζονται μόνο κατά την παραμονή σε αυτό. Κατά την αποχώρηση από αυτό, τα συμπτώματα περιορίζονται μέχρι την εξάλειψη τους. Τα κυριότερα που αναφέρονται κατά την παραμονή είναι η δύσπνοια, ο ξηρός βήχας, το βράχνιασμα, ο πονόλαιμος, το φτάρνισμα, ο ερεθισμός του δέρματος (εξανθήματα), οι πονοκέφαλοι, οι ζαλάδες, η ναυτία, η πνευματική κόπωση και σύγχυση, καθώς και η σωματική κόπωση ή ο λήθαργος.(12) Εκτός όμως από απλά συμπτώματα, παρατηρούνται και ασθένειες λόγω μακροχρόνιας παραμονής, όπως ιγμορίτιδες,  παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, παθήσεις του ήπατος και νεοπλασίες.

Οι ρύποι των εσωτερικών χώρων, οι οποίοι ευθύνονται για το κοκτέιλ ουσιών που κερνάμε τον εαυτό μας, έχουν επιπτώσεις άμεσες ή έμμεσες στην υγεία. Οι βλαπτικοί παράγοντες που ευθύνονται για την εσωτερική ρύπανση ενός άρρωστου κτιρίου είναι χημικοί, φυσικοί και βιολογικοί. Αναλυτικά, στους χημικούς παράγοντες κατατάσσεται καταρχήν η φορμαλδεΰδη (HCHO) η οποία αποτελεί πτητική οργανική ένωση και ευρέως χρησιμοποιούμενη χημική ουσία που βρίσκεται σε πολλά βιομηχανικά προϊόντα. Η παρουσία της φορμαλδεΰδης στους εσωτερικούς χώρους οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στη μεγάλη χρήση ρητινών που την εμπεριέχουν και από τις οποίες απελευθερώνεται. Τέτοιες ρητίνες χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μονωτικών υλικών, επίπλων από κόντρα πλακέ, νοβοπάν ή άλλα συνθετικά ξύλα, συνθετικών μοκετών, υφασμάτων επιπλώσεως και άλλα. Η φορμαλδεΰδη, μαζί με άλλες αλδεΰδες(13) , αποτελεί επίσης ένα από τα προϊόντα που απελευθερώνονται κατά την καύση των τσιγάρων. Επίσης, το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), το οποίο όταν εισέρχεται στον ανθρώπινο οργανισμό ενώνεται με την αιμοσφαιρίνη και εμποδίζει την κατανομή του οξυγόνου στα κύτταρα, εντοπίζεται στους εσωτερικούς χώρους των κτηρίων. Προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον δεδομένου ότι αποτελεί προϊόν αφενός μεν της οδικής κυκλοφορίας, αφετέρου δε της βιομηχανικής δραστηριότητας και των κεντρικών συστημάτων θέρμανσης, αλλά στους εσωτερικούς χώρους απελευθερώνεται κατά την καύση των τσιγάρων, καθώς επίσης και από τη χρήση μαγειρικών συσκευών αερίου. Ο αμίαντος αποτελεί τη συλλογική ονομασία ορισμένων ορυκτών ινώδους μορφής και κρυσταλλικής δομής. Χρησιμοποιήθηκε ευρέως τις προηγούμενες δεκαετίες σε δομικά υλικά (τσιμέντο), υλικά ηχομόνωσης, πυροπροστασίας καθώς και σε μηχανολογικές εγκαταστάσεις. Η χρήση του απαγορεύτηκε την δεκαετία του ΄70, αλλά αυτό δε συνεπάγεται την εξαφάνιση του υλικού. Η απελευθέρωση του στον εσωτερικό χώρο των κτηρίων οφείλεται στη σταδιακή γήρανση του υλικού, καθώς επίσης και στις παρεμβάσεις συντήρησης. Συμπληρωματικά, στην κατηγορία αυτών των παραγόντων συναντούμε τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ-ΝΟx), κάποιες τεχνητές ορυκτές ίνες οι οποίες χρησιμοποιούνται σαν θερμομονωτικά υλικά σε υποκατάσταση του αμιάντου, όπως ο πετροβάμβακας και ο  υαλοβάμβακας.  Τέλος, γίνεται λόγος για άλλες πτητικές οργανικές ουσίες, όπως το τριχλωροαιθυλένιο, το τριχλωροαιθάνιο, το τριχλωρομεθάνιο, ουσίες που εξαερώνονται με τη θερμοκρασία των εσωτερικών χώρων από διάφορα προϊόντα, όπως χρώματα, πλαστικά και κόλλες, στα οποία υπάρχουν ως διαλύτες, καθώς επίσης στερεά σωματίδια.

Στους φυσικούς παράγοντες κατατάσσεται το ραδόνιο, αέριο ραδιενεργό στοιχείο(14), όπου σε ίχνη αποτελεί συστατικό στοιχείο των βράχων και του εδάφους. Οι βιολογικοί παράγοντες οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη ρύπανση του εσωτερικού αέρα των κτηρίων είναι κυρίως τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες.

Πέραν από την επίδραση των υλικών του δομημένου περιβάλλοντος στην υγεία,  φθάνοντας στο τελικό στάδιο του κύκλου ζωής του κάθε κτίσματος, προκύπτει ένα μείζον ερώτημα: κατεδάφιση και υλικά απορρίμματα ή κατεδάφιση και επαναχρησιμοποίηση; Η ανακύκλωση είναι μία απόπειρα να μιμηθεί ο άνθρωπος τους κύκλους της φύσης, οι οποίοι γενικά αποτελούν θετικά παραδείγματα αποτελεσματικής λειτουργίας και σταθερότητας. Αν η φύση δεν έκανε ανακύκλωση και παρήγαγε σκουπίδια όπως παράγει ο άνθρωπος, δε θα υπήρχε σήμερα ζωή στον πλανήτη. Όσον αφορά στις υπάρχουσες κατασκευές τα υλικά που μπορούν να ανακυκλωθούν είναι:
• Δομικά στοιχεία από λίθους χωρίς κονίαμα (ξερολιθιά)
• Ορισμένα μονωτικά (εφόσον δεν έχουν υποστεί γήρανση και είναι σε καλή κατάσταση)
• Ξυλεία φέροντος οργανισμού
• Προϊόντα γύψου (γυψοσανίδες)
• Μέταλλα (αλουμίνιο, χάλυβας, χαλκός)
• Επανάχρηση δομικών στοιχείων, όπως πόρτες παράθυρα αλλά και είδη υγιεινής
και έπιπλα

Τούβλα, τσιμέντο και σκυρόδεμα είναι βέβαιο ότι δεν ανακυκλώνονται εύκολα, ούτε μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν σε νέες κατασκευές. Είναι δυνατή όμως η επεξεργασία τους και η επαναχρησιμοποίηση τους σαν υλικά διαμόρφωσης οριζόντιων επιφανειών και υλικών οδοποιίας. Η επαναχρησιμοποίηση οικοδομικών υλικών έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να μειώσει κατά 95% την ενσωματωμένη ενέργεια των υλικών η οποία διαφορετικά θα χανόταν.

Σήμερα αναπτύσσεται πλήθος νέων υλικών µε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ιδιότητες. Τα υλικά αυτά συμβάλουν µε διαφορετικό τρόπο στις λειτουργίες του κτηρίου. Γίνεται λόγος από ερευνητές για ένα νέο είδος επιχρίσματος τοιχοποιίας το οποίο περιέχει πλαστικά σφαιρίδια γεμάτα µε μίγμα ρητίνης παραφίνης και λειτουργεί ως «κλιματιστικό» σύστημα. Οι ρητίνες αυτές λιώνουν όταν η θερμοκρασία ξεπερνά τους 24°C. Με αυτό τον τρόπο, η μετάβαση από την στερεά στην υγρή κατάσταση απορροφά θερμότητα και ψύχει τον εσωτερικό αέρα του κτηρίου(15) . Επίσης, βαφές που περιέχουν πολυμερές πυριτίου, σφαιρικά νανοσωματίδια διοξειδίου του τιτανίου καθώς και ανθρακικό ασβέστιο, χρησιμοποιούνται για την εξωτερική κάλυψη των κτηρίων απορροφώντας τα καυσαέρια και λειτουργούν κατασταλτικά στην ανάπτυξη νέφους και ρύπανσης της ατμόσφαιρας. Τα σωματίδια αυτά απορροφούν την ηλιακή ακτινοβολία και μετατρέπουν τα οξείδια του αζώτου σε νιτρικό οξύ. «Το οξύ στην συνέχεια είτε θα αποβληθεί από την βροχή, είτε θα αδρανοποιηθεί από τα σωματίδια αλκαλικού ασβεστίου, παράγοντας ποσότητες “ακίνδυνου” διοξειδίου του άνθρακα, νερού και νιτρικού οξέος, που επίσης θα απομακρυνθούν από την βροχή. Κατ’ εκτίμηση, μετά από πέντε χρόνια, οι ποσότητες του ανθρακικού άλατος θα έχουν εξαντληθεί.» (16)

Δυστυχώς, έρευνες δεν αναφέρονται ακόμα σε άλλες ιδιότητες όπως η τοξικότητά τους, ο χρόνος ζωής τους, ή η ικανότητα βιοδιάσπασής τους, ώστε να μπορούν να ενσωματωθούν στο χρονοδιάγραμμα κάθε κατασκευής. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, ουσίες  που παράγονται, κατασκευάζονται ή εμπεριέχονται σε κάποιο δομικό προϊόν,  σε κάποια από τις φάσεις του κύκλου ζωής να διαφύγουν προς το εσωτερικό περιβάλλον.

Σημαντικό κίνδυνο αποτελεί η ύπαρξη ραδιενέργειας μέσα στο κτήριο. Συνηθισμένη μορφή φυσικής ραδιενέργειας στο εσωτερικό περιβάλλον είναι το ραδόνιο. Το εν λόγω εδαφικό αέριο παράγεται στο έδαφος που προήλθε από τη αποσάθρωση - διάβρωση ουρανιούχων πετρωμάτων και διαχέεται φυσικά δια μέσου ρωγμών και ανοιγμάτων στα διαπερατά εδάφη, καθώς επίσης από οικοδομικά υλικά. Υψηλές συγκεντρώσεις παρατηρούνται στους μη αεριζόμενους υπόγειους χώρους. 

Εικόνα 4: Είσοδος ραδονίου στις κατοικίες – Πηγή: www.texnikos.gr/blog_image/radon.jpg

Κοινά υλικά όπως το ξύλο, τα τούβλα και το τσιμέντο εκλύουν σχετικά μικρές ποσότητες ραδονίου. Υπάρχουν, ωστόσο, υλικά όπως ο γρανίτης και ορισμένα είδη πέτρας και γύψου που είναι ιδιαίτερα ραδιενεργά. Μόλις το ραδόνιο εισέλθει στην ατμόσφαιρα αραιώνεται και διασκορπίζεται. Καθώς όμως η πίεση στο εσωτερικό του κτηρίου είναι χαμηλότερη από εκείνη στο εξωτερικό του, ο αέρας εισέρχεται μέσα από ρωγμές στα θεμέλια ή τους τοίχους, από υπόγεια, υδρορροές και άλλα ανοίγματα. Στη συνέχεια, με τη θέρμανση του εσωτερικού αέρα, το ραδόνιο μεταφέρεται στα υψηλότερα πατώματα. Σε όλες τις περιπτώσεις η ρύπανση από ραδιενέργεια ελαττώνεται με καλό αερισμό του χώρου.

Ουσιαστικά υπάρχουν δύο τρόποι αποφυγής του ραδονίου στο χώρο της οικοδομής, η αεριζόμενη θεμελίωση και  η χρήση ειδικών στεγανοποιητικών μεμβρανών. Κάθε κτήριο πρέπει να καθαρίζεται διεξοδικά, διότι το ραδιενεργό αέριο προσκολλάται στους κόκκους της σκόνης και καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη η απομάκρυνσή του από το χώρο. Υπάρχει πλήθος κατασκευαστικών λύσεων για νέες οικοδομές οι οποίες εμποδίζουν την είσοδο ραδονίου και επιτρέπουν την αντιμετώπιση των προβλημάτων, τα οποία θα μπορούσαν να εμφανισθούν στο μέλλον.
Τέλος, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ' όψη η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου. Τα παραδοσιακά υλικά δεν περιείχαν τοξικές ουσίες, αφού προέρχονταν από τη φύση χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία. Ο παραδοσιακός μάστορας, δεν είχε την πολυτέλεια της σπατάλης ενέργειας, έτσι οι κατασκευαστικές του λύσεις, ήταν απλές στη σύλληψη και σαφώς πιο οικολογικές.

Η εξάπλωση του παγκόσμιου sick building syndrome και η διαπίστωση της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην παρουσία υλικών, πιθανώς βλαβερών για την υγεία του ανθρώπου, στους χώρους κατοικίας και στην εμφάνιση παθολογικών καταστάσεων στους εργαζομένους, είναι το καμπανάκι του κινδύνου για μια κατασκευαστική τεχνολογία η οποία έσκυψε περισσότερο στα ζητήματα της παραγωγής, ξεχνώντας τον τελικό σκοπό των εργασιών της, την ανθρώπινη άνεση.

Οι «ειδικοί»(17)  παραθέτουν  ως πράσινα ενδεικτικά τα εξής υλικά:
• Ωμή άργιλος (άριστο δομικό υλικό, όσον αφορά τη μηχανική ανοχή, τη θερμική μόνωση και τη δυνατότητα "αναπνοής" των εξωτερικών τοίχων).
• Ωστενιτικός χάλυβας (αμαγνητικός, ανοξείδωτος, περιορίζοντας τη ραδιενέργεια).
• Κόλλα από καουτσούκ (φυσικό προϊόν, μη τοξικό, αρκετά σταθερό, που διατηρεί τις συγκολλητικές του ιδιότητες στον χρόνο).
• Κέτσες από καρύδα (ηχομονωτικό υλικό σε επενδύσεις οροφών, όπου συμβάλλει σημαντικά στην απόσβεση των ταλαντώσεων και στην εξασθένιση της μετάδοσης των θορύβων).
• Ασβέστης (σταθερή ανταλλαγή αέρα).
• Ξύλο (αντέχει στη φωτιά, όταν έχουμε το κατάλληλο πάχος).
• Ξύλο εμποτισμένο με μαγνήσιο (ηλεκτρικά ουδέτερο και μη ραδιενεργό, καλή θερμική, ακουστική μόνωση, ικανότητα αναπνοής, χαμηλή υγροσκοπικότητα (18)).
• Κερί από μέλισσες (φινίρισμα για την προστασία των ξύλινων δαπέδων).
• Πλέγμα γιούτας (ιδανικό για εσωτερικά μονωτικά επιχρίσματα για την αποφυγή ρηγματώσεων).
• Φελλός (μονωτικό και ηχοαπορροφητικό υλικό).

Η σημαντικότερη ενεργειακή πηγή, αρκετές φορές, είναι η εξοικονόμηση, αρκεί να γίνεται με ολοκληρωμένη αντίληψη των πραγμάτων. Η προσπάθεια εξοικονόμησης ενέργειας στα κτήρια µε τον περιορισμό της διείσδυσης του αέρα (μείωση των φορτίων) φλερτάρει συχνά µε το σφράγισμα των κτηρίων, με συνέπεια, στην περίπτωση που υπάρχει εγκατάσταση κλιματισμού, αυτά να λειτουργούν µε το ελάχιστο ποσοστό φρέσκου, εξωτερικού αέρα. Αυτοί οι παράγοντες, σε συνδυασμό µε τις αυξημένες εκπομπές από εσωτερικούς ρύπους ή ακόμη και από το ίδιο το σύστημα κεντρικού κλιματισμού, έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των ρύπων και την επιβάρυνση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα, έτσι επί της ουσίας, συμβάλλουν στο σύνδρομο, αντί να εξοικονομούν ενέργεια.

Όταν κάποιος περιγράφει το άσχημο κλίμα που επικρατεί, για παράδειγμα, στο χώρο εργασίας του, δεν έχει αντίληψη των ευρύτερων επιπτώσεων. Ας μην ξεχνάμε την οικονομική ζημιά που μπορεί να υποστεί ένας εργοδότης ο οποίος δεν νοιάζεται για το εσωτερικό περιβάλλον των εργαζομένων. Εάν ο αέρας και η ποιότητα του χώρου δεν είναι αυτή που απαιτείται, τότε θα υπάρχει χαμηλή παραγωγικότητα, μειωμένη λειτουργικότητα και υποβαθμισμένη αποδοτικότητα των ανθρώπων που βιώνουν τον χώρο.

Το περιβάλλον είναι η βάση της ζωής και των οικονομικών, πολιτισμικών, τεχνολογικών, κοινωνικών δραστηριοτήτων, που καθιστούν δυνατές την ανάπτυξη και την ευημερία. Γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να το προστατέψουμε. Σε ατομικό επίπεδο υπάρχουν πολλά που μπορούμε και οφείλουμε να κάνουμε για να μειώσουμε το δικό μας περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Ένα ίχνος, το οποίο μεταφράζεται διαρκώς διαφορετικά σε κάθε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, επηρεάζοντας την πραγματικότητα την οποία ορίζουμε με πολλαπλούς τρόπους, δημιουργώντας πολυδιάστατες σχέσεις, αλληλεξαρτήσεις και αλληλεπιδράσεις με ίχνη, αλλά και ενότητες στοιχείων, δηλαδή συνόλων που αποτελούν το όλον.

Σε μια εποχή οικολογικής κρίσης από την οποία δοκιμάζεται ο πλανήτης και οι άνθρωποι που τον κατοικούν, αρκεί για κάποιους να γνωρίζουν τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής ή θα πρέπει να χρησιμοποιούν κατά την κατασκευή οικολογικά και φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον υλικά;

Τα κτήρια αποτελούν τον μεγαλύτερο καταναλωτή ενέργειας στην Ευρώπη, καλύπτοντας το 40% του συνολικού ενεργειακού ισοζυγίου της(19) . Παράλληλα, ο κτηριακός χώρος, σαν πλήρες στοιχείο του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος επηρεάζεται από τα σύγχρονα προβλήματά του και συντελεί στην διαμόρφωσή τους. Η ένταση των προβλημάτων του εξωτερικού περιβάλλοντος έχει διαμορφώσει ένα πλαίσιο προβλημάτων για το κτήριο, όπου τα προβλήματα ποιότητας του εσωτερικού κλίματος και περιβάλλοντος, καθώς και τα ποσοτικά προβλήματα κατανάλωσης και εξοικονόμησης ενέργειας, συμπλέουν και απαιτούν προοδευτική κοινή αντίληψη αντιμετώπισης. Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητες και τους στόχους μας ως όλον. Η ευρύτερη εφαρμογή τους αποτελεί αίτημα για ένα καλύτερο κτηριακό περιβάλλον, εντός του οποίου βέβαια διαβιώνουμε το 80% περίπου της όλης μα ζωής.

Η ολιστική προσέγγιση και κατανόηση της πραγματικότητας παράλληλα με την ολοκληρωμένη λήψη αποφάσεων αποτελούν εφόδια για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προβλημάτων. Τα τελευταία χρόνια, με τη θεώρηση και της περιβαλλοντολογικής και οικολογικής συνιστώσας, η ανάγκη επιλογής, όσο το δυνατόν βέλτιστης, πολιτικής απόφασης έχει καταστήσει την πολυκριτηριακή ανάλυση βασικό εργαλείο υποστήριξης της λήψης αποφάσεων. Η χρησιμότητα της είναι αναμφισβήτητη, παρόλο που δε μπορεί να είναι αντικειμενική, ακόμα και όταν χρησιμοποιείται από διεπιστημονικές ομάδες.

Η κατάλληλη λήψη αποφάσεων λοιπόν, όσον αφορά στα υλικά ενός σπιτιού, είναι που αποτελεί ένα αναπτυξιακό λιθάρι στην κατασκευή της βάσης του σκελετού της αξιοβίωτης ολοκληρωμένης ανάπτυξης. Θα μπορούσαμε λοιπόν να χαράξουμε μια διαχρονική πορεία προς την «ταυτόχρονα οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική και τεχνική/τεχνολογική ανάπτυξη, η οποία θα τελείται πάντα σε διαλεκτική αρμονία και με σεβασμό στον άνθρωπο και το "ολικό" του περιβάλλον, φυσικό και πολιτισμικό, μέσα στο οποίο αυτός και οι συλλογικότητές του οφείλουν να εντάσσονται ειρηνικά και δημιουργικά ως αναπόσπαστα μέρη του και όχι ως κυρίαρχοι, ιδιοκτήτες και εκμεταλλευτές του» .(20)

Έλλη Α. Καλοκαιρινού - Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1.Τουρνικιώτης Π., 2006, Αρχιτεκτονική στη Σύγχρονη Εποχή, Futura, Αθήνα, σ.21
2.Η άνεση μπορεί να ορισθεί ως η αίσθηση της απόλυτης φυσικής και πνευματικής ευημερίας όλων των ατόμων που βρίσκονται σε ένα χώρο.
3.Σφακιανάκης Μ., 2003, Το Εσωτερικό Περιβάλλον: Οι πηγές Ρύπανσης του και η Διαχείριση τους, Εκδόσεις Ιων, Αθήνα, σ. 18
4.Κορωναίος Α. , Σεργέντης Φ. , 2005, Δομικά  υλικά  και οικολογία, Εθνικό Μετσόβιο  Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εργαστήριο Τεχνικών Υλικών, Αθήνα, σ.13
5.Σανταμούρης Μ., Ενέργεια και Κτήριο (Ενεργειακή κατανάλωση κτιρίων και οι νέες τεχνικές για τη μείωσή της) στο: http://www.buildings.gr/greek/aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm (11/12/2009)
6.Μίχος Κ., Η ποιότητα ζωής…κατ΄οίκον, στο: http://health.in.gr/news/article.asp?lngArticleID=39745 (04/07/2002)
7.Μίχος Κ., οπ.απ.
8.Δρίβας Σ. , Ειδικός Ιατρός Εργασίας, 2004, Το Σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου, Αθήνα, στο δικτυακό τόπο: Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.) http://www.elinyae.gr
9.Οικολογική Δόμηση, Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Ερευνών (Δ.Ι.Π.Ε.), Ιούνιος, 2000, στο: Οικο-Ενημέρωση http://www.oikoen.gr/
10.17ο Συνέδριο ΠΑΝΔΟΙΚΟ, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Διεπιστημονιό Ινστιτούτο Ερευνών (Δ.Ι.Π.Ε.), Μυτιλήνη, Οκτώβριος, 2005.
11.Καρλατηρά Π., Το σύνδρομο του «άρρωστου κτηρίου» στο: http://www.tovima.gr/ (29/04/2001) 
12.Δρίβας Σ. , οπ.απ., και στο:  http://diocles.civil.duth.gr/links/home/periodiko/issue19/is19ar05.pdf (12/11/2009)
13.Δημητρίου Αν. [Δρ.], 2000, Το βιβλίο του Εκπαιδευτικού, Αγωγή Υγείας και Περιβάλλοντος, Έκθεση και Προστασία από τις Επικίνδυνες Ουσίες, Θεσσαλονίκη, σ.22
14.Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, Ραδόνιο, Αθήνα, 2005
15.Κορωναίος Α. , Σεργέντης Φ. , Δομικά  υλικά  και οικολογία, Εθνικό Μετσόβιο  Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εργαστήριο Τεχνικών Υλικών, Αθήνα, 2005,σ.63
16.Κορωναίος Α., Οπ.π.
17.Τα «πράσινα» υλικά αναλύονται στο: Τσιπήρας Θ. & Κ., Οικολογική Αρχιτεκτονική, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2005, σ.241-242
18.Τσιπήρας Θ. & Κ., οπ.π., 2005, σ.242
19.Σανταμούρης Μ., Ενέργεια και Κτήριο (Ενεργειακή κατανάλωση κτηρίων και οι νέες τεχνικές για τη μείωση της) στο: http://www.spitia.gr/greek/aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm (20/09/2009)
20.Ρόκος Δ., Πολιτικές Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, από τις Θεωρίες στην Πράξη, 2003, στο: http://www.survey.ntua.gr (10/12/2009)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ:
• Δημητρίου Αν. [Δρ.], 2000, «Το βιβλίο του Εκπαιδευτικού, Αγωγή Υγείας και Περιβάλλοντος, Έκθεση και Προστασία από τις επικίνδυνες ουσίες», Θεσσαλονίκη
• Ζήμαλης Ε.Ι., «Το Σύνδρομο των Ασθενών Κτιρίων: Ιατρική της Εργασίας», τόμος 3, τεύχος 3.
• Καλοκαιρινός Α. Κ. [Δρ.], «Σημειώσεις Αμίαντος και Έλεγχος Ποιότητας Υλικών από Αμίαντο», Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Χημείας, Αθήνα 2007.
• Κορωναίος Α. , Σεργέντης Φ. , «Δομικά  υλικά  και οικολογία», Εθνικό Μετσόβιο  Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εργαστήριο Τεχνικών Υλικών, Αθήνα, 2005.
• Λυκούδη Ε. [Δρ.], «Εκρηξιγενή - Μεταμορφωμένα - Ιζηματογενή πετρώματα. Πετρολογικός κύκλος», Αθήνα 2005. • Σφακιανάκης Μ., Το Εσωτερικό Περιβάλλον: Οι πηγές Ρύπανσης του και η Διαχείριση τους, Εκδόσεις Ιων, Αθήνα, 2003.
• Τουρνικιώτης Π., Αρχιτεκτονική στη Σύγχρονη Εποχή, Futura, Αθήνα, 2006.
• Τσιπήρας Θ. & Κ., Οικολογική Αρχιτεκτονική, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2005. 
• Francesco Dal Co., Tadao Ando: Complete Works, Εκδόσεις Phaidon Press Limted, Λονδίνο, 2000.

ΆΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ:
• Μπαμπινιώτης, Γ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, 1998.
• 7ο Συνέδριο ΠΑΝΔΟΙΚΟ, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Διεπιστημονιό Ινστιτούτο Ερευνών (Δ.Ι.Π.Ε.), Μυτιλήνη, Οκτώβριος, 2005

ΆΡΘΡΑ ΣΕ ΔΙΚΤΥΑΚΟ ΤΟΠΟ:
• Chao H. J., The work Environment and Workers Health in Four Large Office Buildings, 2003 στο: www.ehponline.org/members/2003/5697/5697/html (τελευταία επίσκεψη 21/12/07)
• Δρίβας Σ. , Ειδικός Ιατρός Εργασίας, Το Σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου, Αθήνα, 2004, στο δικτυακό τόπο: Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.) http://www.elinyae.gr
• Καραμανώλη Ε.,  Άρρωστο Κτίριο στο Παίδων, Καθημερινή, 2006 στο: http://www.kathimerini.gr/ (τελευταία επίσκεψη 21/12/07)
• Καρλατηρά Π., Το σύνδρομο του «άρρωστου κτηρίου» στο: http://www.tovima.gr/ (29/04/2001) 
• Κασσέτας Α., Ανακύκλωση του Γυαλιού, 2007, στο: http://users.sch.gr/kassetas/scripta100glass16.htm
• Μπαλάρας Κ.Α., Ποιότητα Αέρα και Άρρωστα Κτίρια, 2000, στο Ελληνικό Παράρτημα, Μάρτιος, 2000, http://www.ashrae.gr
• Οικολογική Δόμηση, Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Ερευνών (Δ.Ι.Π.Ε.), Ιούνιος, 2000, στο: Οικο-Ενημέρωση http://www.oikoen.gr (11/12/2009)
• Observer (Εφημερίδα), Ασθενές κτίριο, ακόμα πιο ασθενή κέρδη, 2005 στο: http://www.hellenicfengshui.com/fengshui/sbs.html
• Ρόκος Δ., Πολιτικές Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, από τις Θεωρίες στην Πράξη, 2003, στο: http://www.survey.ntua.gr
• Τσιπήρας Κ. και Θ., Μηχανικοί Βιοκλιματικής Αρχιτεκτονικής και Δόμησης, http://www.tsipiras.gr
• Σανταμούρης Μ., Ενέργεια και Κτήριο (Ενεργειακή κατανάλωση κτιρίων και οι νέες τεχνικές για τη μείωσή της) στο: http://www.buildings.gr/greek/aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm (11/12/2009)
• Σανταμούρης Μ., Ενέργεια και Κτήριο (Ενεργειακή κατανάλωση κτηρίων και οι νέες τεχνικές για τη μείωση της) στο: http://www.spitia.gr/greek/aiforos/exikonomisi/m_santamouris.htm (20/09/2009)