Υπάρχει και αυτή η κρίση…

Το καλοκαίρι του 2008 ξέσπασε στην Αμερική η λεγόμενη οικονομική κρίση, η οποία γρήγορα απέκτησε κοινωνικά χαρακτηριστικά και παγκόσμιο χαρακτήρα. Σύμφωνα με οικονομικούς αναλυτές η κρίση ήταν αναμενόμενη, αναπόφευκτη και σχεδόν απαραίτητη για την συνολική οικονομική ισορροπία. Ενώ κατά ορισμένους η ανάκαμψη της οικονομίας υπολογίζεται ότι θα ξεκινήσει το 2011,η  ανησυχία που προκαλείται από τέτοια γεγονότα που αποκαλούνται κρίσεις είναι έντονη και δύσκολα ξεπεράσιμη. Είναι όμως η οικονομική κρίση ότι χειρότερο μπορεί να μας συμβεί?

Παρατηρώντας τον πλανήτη γη από το διάστημα μπορούμε αμέσως να τον χαρακτηρίσουμε σαν γαλάζιο πλανήτη εξαιτίας του άφθονου νερού που τον καλύπτει. Αν μάλιστα μπορούσαμε να κατανείμουμε το νερό της γης ομοιόμορφα στην επιφάνεια της, αυτό θα είχε μέσο βάθος 2,7 km.

Θα περιμέναμε οπότε να υπάρχει αφθονία υδατικών πόρων  σε όλες τις χώρες και να μην τίθεται ζήτημα εξοικονόμησης του νερού. Η πραγματικότητα όμως είναι αρκετά διαφορετική…Στοιχεία από διάφορες περιοχές της γης μαρτυρούν αλλού φαινόμενα λειψυδρίας, αλλού εντάσεις μεταξύ κρατών για τη διεκδίκηση της χρήσης των υδατικών πόρων και αλλού το νερό  χαρακτηρίζεται σαν αγαθό σε ανεπάρκεια.

Παγκόσμια αποθέματα νερού. Πράσινο:άφθονο νερό, Κόκκινο: έλλειψη νερού
(Πηγή:4.bp.blogspot.com)

Προβλεπόμενη αύξηση της παγκόσμιας κατανάλωσης νερού μέχρι το 2100
(κατά Erhard-Cassegrain A.-Margat J., 1983).

Η μη ορθολογική διαχείριση των ολοένα και περιορισμένων υδατικών πόρων πιθανότατα θα επιφέρει τρομερές συνέπειες στην ανθρωπότητα στο άμεσο μέλλον. Κάθε μέρα περίπου 5.700 παιδιά χάνουν τη ζωή τους λόγω μη πρόσβασης σε υγιεινό νερό ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 35% περίπου του πληθυσμού της γης, ζει σε χώρες όπου τα αποθέματα του γλυκού νερού δεν επαρκούν για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες. Οι αριθμοί αυτοί αναμένεται να παρουσιάσουν τρομακτική αύξηση την επόμενη  25ετία, ενώ το 2025 τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν σε χώρες με έλλειψή ή σπανιότητα νερού.

Αλλά γιατί το νερό της γης σε ορισμένες περιοχές προσφέρεται σε αφθονία ενώ σε άλλες δεν επαρκεί για την ικανοποίηση ακόμη και των πιο βασικών αναγκών;

Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, το γλυκό νερό αποτελεί μόλις το 2.61% της συνολικής ποσότητας του νερού στη γη, καθώς το συντριπτικό 97.39% είναι αλμυρό θαλασσινό νερό το οποίο δεν είναι αξιοποιήσιμο, λόγω του υψηλού κόστους αφαλάτωσης.

Κατανομή του νερού στη φύση

Μορφές νερού (%)

Θαλασσινό νερό 97.39
Πάγος 2.01
Υπόγειο νερό 0.58
Λίμνες και ποταμοί 0.02
Ατμόσφαιρα 0.001
                                         

Χωρική και χρονική ανισοκατανομή

Το νερό, υπό τις διάφορες μορφές του, δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στην επιφάνεια της γης. Παρατηρείται έντονη χωρική ανισοκατανομή που εξαρτάται από τη συχνότητα, την ένταση των βροχοπτώσεων και το μέγεθος της εξατμισοδιαπνοής σε κάθε περιοχή. Έτσι, ενώ το μέσο ετήσιο βροχομετρικό ύψος σε ορισμένες περιοχές υπερβαίνει τα 500 cm σε κάποιες άλλες είναι μικρότερο από 10 cm. Κάτι αντίστοιχο ισχύει με τις εξατμίσεις, τα όρια των οποίων κυμαίνονται από 5 cm μέχρι και 350 cm.
 
Η κατανάλωση νερού για διάφορες χρήσεις εμφανίζει, σε παγκόσμια κλίμακα, αλματώδη αύξηση, ενώ η προσφορά του από τη φύση συνεχώς μειώνεται. Τα δεδομένα είναι ακόμη χειρότερα αν αναλογιστούμε ότι στην Ελλάδα, όπως άλλωστε και σε πολλές χώρες του κόσμου, η χρονική κατανομή προσφοράς και ζήτησης του νερού είναι αντίστροφες, δηλαδή, η ζήτηση του νερού είναι η μέγιστη (το καλοκαίρι), όταν η προσφορά του από τη φύση είναι ελάχιστη.

Ορθολογική διαχείριση υδατικών πόρων

πηγή:www.geo.auth.gr

Για πολλές δεκαετίες δυο ήταν οι κυρίαρχες θεωρίες για το μέλλον της ζωής στον πλανήτη: η άκρατη τεχνοκρατική που αντιμετώπιζε το περιβάλλον σαν μία συνιστώσα οικονομικής ανάπτυξης, και η οικολογική που υποστήριζε μία υπερβολικά φιλική στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Η παραδοχή της Βιώσιμης ή Αειφόρου Ανάπτυξης παρουσίασε ένα νέο μοντέλο, προσπαθώντας να συμβιβάσει τις δυο παραπάνω θεωρίες. Σύμφωνα με αυτό, η προσπάθεια για την κάλυψη των σημερινών αναγκών δεν πρέπει να υπονομεύει την αντίστοιχη προσπάθεια και των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να γίνεται εκμετάλλευση μόνο των ανανεώσιμων και όχι των μόνιμων αποθεμάτων του νερού, τα οποία χρειάστηκαν τεράστια χρονικά διαστήματα για να σχηματιστούν. Με τον όρο ανανεώσιμα αποθέματα νερού νοούνται εκείνα που λαμβάνουν μέρος στον υδρολογικό κύκλο και τα οποία αποτελούν ένα μικρό τμήμα των συνολικών αποθεμάτων του γλυκού νερού, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο την υδατική κατάσταση.

Όλα τα ανανεώσιμα υδατικά αποθέματα δεν είναι συγχρόνως και εκμεταλλεύσιμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα νερά των πλημμυρών όπου λόγω της μεγάλης ταχύτητας, παροχής και βάθους ροής, όχι μόνο δεν είναι εκμεταλλεύσιμα αλλά προκαλούν και σημαντικές καταστροφές. Με τη μορφή των πλημμυρών εκτιμάται ότι απορρέουν τα 2/3 των ανανεώσιμων αποθεμάτων.

Φαινόμενο του θερμοκηπίου

Στο άμεσο μέλλον εκτιμάται ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οδηγήσει σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης, με αποτέλεσμα την έξαρση καταστροφών από πλημμύρες. Έχει ήδη παρατηρηθεί ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί από την αρχή του αιώνα κατά 0.5 – 0.7 0C , ενώ πρόσφατες εκτιμήσεις από μοντέλα προσομοίωσης του παγκοσμίου κλίματος συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι ο διπλασιασμός της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων στην ατμόσφαιρα, θα οδηγήσουν σε αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας της γης κατά την διάρκεια των επόμενων 30 με 50 χρόνων, όπως ενδεικτικά φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.

Μεταβολή της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας από την περίοδο 1970-1990 μέχρι τη περίοδο2040-2060
(Πηγή: Canadian Centre for Climate Modeling and Analysis).

Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας θα επιφέρει συνακόλουθη αύξηση της επιφανειακής απορροής κατά 85% τους μήνες Ιανουάριο ως Μάρτιο και μείωση κατά 40% στο χρονικό διάστημα από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο.

Ρύπανση υδατικών πόρων

Αποτέλεσμα της αλόγιστης εκμετάλλευσης των υδατικών πόρων είναι τα ποσοτικά και ποιοτικά προβλήματα που εμφανίστηκαν σε πολλούς από αυτούς. Αστικά και βιομηχανικά λύματα διοχετεύονται ανεπεξέργαστα σε επιφανειακούς και υπόγειους υδατικούς πόρους μολύνοντας τους, ενώ κατάλοιπα γεωργικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων ρυπαίνουν υδροφορείς, λίμνες και ποτάμια μειώνοντας τη συνολική ποσότητα που προσφέρεται τελικώς για χρήση.

Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες η οικονομική ανάπτυξη διαμόρφωσε νέες συνθήκες στη χρήση των υδατικών πόρων. Για πολλά χρόνια ο άνθρωπος θεωρούσε λανθασμένα το νερό ως ανεξάντλητη πηγή. Σήμερα όμως εμφανίζονται οι ολέθριες συνέπειες αυτής της ασυνείδητης στάσης του ανθρώπου…Μίας στάσης που εκτός από την διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας θέτει αμφιβολίες και για την επιβίωση του.

Του Δημήτρη Μαλαματάρη

Πηγές αναφοράς:
1. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις στο μάθημα ‘Εισαγωγή Στη Διαχείριση Υδατικών Πόρων’, Καθηγητής Δημήτριος Κ. Τολίκας, Α.Π.Θ. , Έκδοση 2007-2008.
2. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις στο μάθημα ‘Διαχείριση Υδατικών Πόρων’, Καθηγητής Ιωάννης Α. Μυλόπουλος, Α.Π.Θ. , Έκδοση 2007-2008.
3. http://4.bp.blogspot.com/_aHLPLGPPHBw/R-RKovKzLII/AAAAAAAABQA/rCELLU5CzQ4/s1600-h/wassermange1.jpg
4. http://www.geo.auth.gr/763/ch8_files/p2.jpg
5. http://www.geo.auth.gr/763/ch8_files/p1.jpg