Αστική δημοκρατία και αυτοκρατορία της αγοράς: Δοκίμιο για κριτική και διαβούλευση

Έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από το βροχερό φθινοπωρινό πρωινό της πρώτης πανεπιστημιακής μου παράδοσης στους τριτοετείς φοιτητές του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης. Συγκρίνοντας τα συστήματα εξουσίας στη χώρα μας, τότε και τώρα, μπορεί ο πολίτης να ισχυριστεί κατ’ αρχάς ότι σήμερα είμαστε πολύ καλύτερα: Πράγματι, εδραιώθηκε η δημοκρατία1, αναβαθμίστηκε ο πολιτικός πολιτισμός.

Ζώντας όμως σήμερα και με τις δύο διαφορετικές γενιές, με τους τότε και με τους τωρινούς φοιτητές και εργαζομένους στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, διαπιστώνω ότι βιώνουν από κοινού, εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες, μία δραματική κοινωνικοοικονομική αλλαγή προς το χειρότερο:

• Οι τότε φοιτητές και στη συνέχεια εργαζόμενοι αποδέχονται σήμερα ότι είχαν αγωνιστεί επί ίσοις όροις μέσα από το καλό δημόσιο σχολείο, ότι πίστευαν σε κάποιες αρχές, σε ένα καλύτερο μέλλον και ότι πράγματι είδαν τους κόπους τους να δικαιώνονται στην αρένα της ζωής. Σήμερα, αρκετοί από αυτούς, ήδη πενηντάρηδες και εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, διαπιστώνουν ότι κατά την τελευταία εικοσαετία ο αριθμός των ανέργων στην ηλικία τους έχει υπερδιπλασιαστεί, βλέπουν την επιδείνωση των εργασιακών δεδομένων και ζουν με την αβεβαιότητα για το μέλλον τους.
• Οι σημερινοί μαθητές και φοιτητές αισθάνονται παγιδευμένοι ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη: Σε ένα παρόν χωρίς τη γενναιόδωρη προσφορά της πολιτείας στο δημόσιο σχολείο, το μόνο που διασφαλίζει τη δημοκρατική μας ισότητα. Σε ένα εργασιακό μέλλον χωρίς αρχές, αξίες και το χειρότερο, χωρίς στοιχειώδεις εγγυήσεις αξιοπρεπούς επιβίωσης στη σημερινή «αγορά»: Βλέποντας τη στενότητα και τις συνθήκες δουλειάς των γνωστών τους που αποφοίτησαν πρόσφατα, χαρακτηρίζουν την αγορά «ανελέητη ζούγκλα».

• «Όσο πιο νέοι τόσο χειρότερα», αποκαλύπτει, η πρόσφατη μεγάλη δημοσκόπηση του ΤΕΕ: Στο 23% φτάνει το ποσοστό ανεργίας των νέων αποφοίτων των Πολυτεχνείων μας. Εξαντλήθηκαν με δύσκολες σπουδές, επί 6 και πλέον χρόνια κατά μέσο όρο, για να γίνουν διπλωματούχοι μηχανικοί και σήμερα ένας στους τέσσερις ζει την οικονομική και ψυχολογική εξαθλίωση της ανεργίας.

Με την αφοσίωση και την πολλή δουλειά για έναν παραγωγικό στόχο, εκπαιδευτικό ή τεχνολογικό για την περίπτωσή μου, υπερεκτιμάς το δέντρο που φυτρώνει και χάνεις την εικόνα του δάσους. Αυτή η μυωπία είναι άλλωστε και ατομικό τίμημα της συμμετοχής στο όποιο σύστημα εξουσίας. Πιστεύω, π.χ., ότι ο αγώνας και η αγωνία της νεότερης Ελλάδας για την κατάκτηση μιας καλής θέσης στον πολιτισμένο κόσμο –για την οποία ακόμη αγωνίζεται– είναι συνυφασμένα με την έγκαιρη και άρτια αξιοποίηση των αναγκαίων για την εξυπηρέτηση του πολίτη δημόσιων επενδύσεων. Οι υποδομές της παιδείας, της υγείας, των συγκοινωνιών και επικοινωνιών, σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα έργα προστασίας του περιβάλλοντος παραμένουν πιστά στην υπηρεσία και του φτωχότερου Έλληνα και το ιστορικό αυτό γεγονός έχει ακόμα μεγαλύτερη αξία κατά τις οικονομικές κρίσεις όπως η παρούσα που πλήττει και την Ελλάδα. Αναγνωρίζω όμως ότι και η μικρή μας χώρα έχει ενταχθεί στο πυκνό και σκοτεινό δάσος της αυτοκρατορίας της αγοράς, το μέλλον των παιδιών μας καταδυναστεύεται από την ανασφάλεια, την υπερκατανάλωση σκουπιδιών, το λάθος τρόπο ζωής.
Στο βιβλίο μου για την Ελληνική Παιδεία έγραψα «Και εμείς οι απλοί άνθρωποι, οφείλουμε στο τέλος να απολογηθούμε όχι τόσο για όσα πράξαμε όσο και κυρίως για την ένοχη σιωπή μας στα καταστροφικά και τα άδικα που είδαμε στη διάρκεια της δικής μας γενιάς».
Είδα τα πολλά λάθη και τα άδικα που συρρικνώνουν τις δυνατότητες προκοπής των νέων παιδιών της πλειοψηφικής μικρομεσαίας Ελλάδας. H κυριαρχία της χυδαίας συνιστώσας της αγοράς και η συνακόλουθη υποβάθμιση της ουσίας των 4 «αστικών»2 δημοκρατιών και του μέλλοντος της νέας γενιάς αποτελούν, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μια δυσάρεστη ιστορική εξέλιξη. Κάποιο μερίδιο ευθύνης έχουμε ίσως λίγο-πολύ όλοι, είναι όμως βέβαιο ότι η ευθύνη υπάρχει και μάλιστα αυξημένη για όσους είχαμε σημαντικές θέσεις στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Έχω δε την ένοχη αίσθηση ότι ορισμένοι από τη γενιά μου καταναλώσαμε και από το μέλλον της σημερινής νέας γενιάς.
Γι’ αυτό και ανακοίνωσα δημόσια τον περασμένο Σεπτέμβρη ότι αποστασιοποιούμαι από τα όποια κέντρα εξουσίας και διαθέτω το ενεργό υπόλοιπο της ζωής μου στην αυτοκριτική της αστικής τάξης στην οποία ανήκω, στην αναζήτηση δομικών λαθών και καθημερινών παραλείψεων. Το οφείλω στους φοιτητές μου, σημερινούς διακεκριμένους μηχανικούς και δασκάλους, στο γραφείο, το εργοτάξιο ή το πανεπιστήμιο και στους άξιους συναδέλφους και συνεργάτες μου, για τη σημαντική και συνεχιζόμενη προσφορά τους στα δημόσια αγαθά της παιδείας και των έργων υποδομής, που με τίμησαν με την εμπιστοσύνη τους.

Θέτω λοιπόν υπ’ όψη συναδέλφων, συνεργατών και κάθε ενδιαφερομένου, για κριτική και διαβούλευση, το παρόν πρώτο δοκίμιο, τα εισαγωγικά δεδομένα, στο γενικό θέμα «Αστική Δημοκρατία και Αυτοκρατορία της Αγοράς», που βρήκατε ήδη στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.itia.ntua.gr/el/docinfo/938 του Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ζητώντας την κατανόηση για λάθη και παραλείψεις μου, παραμένω στη διάθεση όλων για σχόλια και προτάσεις στο προσωπικό μου email: thxanth@central.ntua.gr

Πίστεψα στη συλλογική δουλειά και η ζωή με δικαίωσε: Η εντύπωση που καλλιεργούν μερικοί ότι τους οφείλεται το έργο που διοίκησαν, συνήθως αφ’ υψηλού, είναι κλασικό δείγμα αλαζονείας αλλά και απληστίας ως προς την ουσία της συμμετοχής τους. Δηλώνω εκ πείρας ότι το όποιο ασήμαντο έργο μου πιστώθηκε οφείλεται στην κοινή προσπάθεια της ομάδας των άμεσων συνεργατών μου και πολλών άλλων αφανών ηρώων της καθημερινής μας δουλειάς. Στη συλλογική μας δουλειά ελπίζω και πάλι, γνωρίζοντας βέβαια ότι ο χρόνος όλων σας είναι κατά κύριο λόγο δεσμευμένος από τη δύσκολη μάχη της καθημερινής επαγγελματικής επιβίωσης.

Δείτε ολόκληρο το δοκίμιο ΕΔΩ (pdf 480 kb)