Η «άλλη εικόνα» των Σποράδων- Τι προτείνει το ΤΕΕ για τη δόμηση στους οικισμούς

Την αναρχία, την πολεοδομική ασχήμια και τον "κανιβαλισμό" του αστικού τοπίου, στα νησιά των Σποράδων έρχεται να ανατρέψει μελέτη ομάδας εργασίας του ΤΕΕ. Σκοπός είναι να μετατραπεί σε Προεδρικό Διάταγμα , η πρόταση του ΤΕΕ για την προστασία και διατήρηση αυτού του σημαντικού συγκριτικού πλεονεκτήματος της Μαγνησίας, έπειτα από μια αναγνώριση του χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των κύριων οικισμών των Β. Σποράδων.

Η ανάγκη διαμόρφωσης ενός θεσμικού πλαισίου διατήρησης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, βασίζεται στο επιχείρημα ότι η ποιότητα του οικιστικού περιβάλλοντος αποτελεί σημαντικό παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης, δηλαδή μιας σύνθετης οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Οι τρεις βασικοί οικισμοί των Β. Σποράδων, αν και ανήκουν στην ίδια αρχιτεκτονική ομάδα, παρουσιάζουν ωστόσο σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Με το Προεδρικό Διάταγμα του 1978 οι οικισμοί Αλοννήσου και Σκοπέλου έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακοί. Για παράδειγμα, η αρχιτεκτονική της Σκοπέλου, χρονολογείται περίπου από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και κυρίως από τον 19ο μέχρι τον 20ο αιώνα. Συνεπώς, υπάρχει μια διαχρονική εξέλιξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς τριών αιώνων, γεγονός που δημιουργεί μια σημαντική πρόκληση διατήρησής τους, καθώς και μια πιο λεπτομερή μελέτηςτους.

Η κατεστραμμένη Σκιάθος
Στην περίπτωση της Σκιάθου, ο αρχιτεκτονικός παραδοσιακός χαρακτήρας έχει αλλοιωθεί σημαντικά με ελάχιστα αξιόλογα παραδείγματα σήμερα διότι τα περισσότερα έχουν κατεδαφιστεί ή έχουν υποστεί σημαντικές τροποποιήσεις / αλλαγές. Μοναδικό χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρχιτεκτονικής της περιοχής αποτελεί η κατοικία του Α. Παπαδιαμάντη.

Τα βασικότερα κοινά σημεία μεταξύ των τριών οικισμών αρχιτεκτονικά είναι ο αριθμός ορόφων, η δίκλινης στέγη, οι εξώστες και η εσωτερική διαρρύθμιση. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα σπίτια της Σκιάθου και της Αλοννήσου αναπτύσσονται κυρίως σε δυο ορόφους, ενώ τις Σκοπέλου σε τρεις ή και τέσσερις και γενικά διαφέρουν τόσο ως προς το ύφος όσο και την ποιότητα κατασκευής τους.

Τα τελευταία χρόνια λόγω της μεγάλης τουριστικής κίνησης που είχε σαν επακόλουθο την οικονομική ευμάρεια και την αλλοίωση του παραδοσιακού τρόπου ζωής, οι κάτοικοι του νησιού κατεδάφισαν πολλά παραδοσιακά κτίρια αντικαθιστώντας τα με νέα δίχως να διατηρήσουν φυσικά την τοπική φυσιογνωμία.

Λίγα μόνο σπίτια έχουν επιδιορθωθεί διατηρώντας τον αρχικό τους χαρακτήρα. Μερικά από αυτά ωστόσο είναι τελείως ερειπωμένα και περιμένουν την κατεδάφισή τους από φυσικά αίτια. Σε σύγκριση με τη Σκόπελο η Σκιάθος δεν διατήρησε παρά ελάχιστα παραδοσιακά στοιχεία. Παρ' όλα αυτά οι μικρές γειτονιές με τα μικρά σε έκταση οικοδομικά τετράγωνα, τα στενά δρομάκια, τις πλακοστρώσεις και τα υπόλοιπα μικρά και μεγάλα στοιχεία που διαμορφώνουν την εικόνα του οικισμού της Σκιάθου αναμφισβήτητα μαρτυρούν την ανάγκη της διατήρησης και ανάδειξης του.

Η Σκόπελος και η Αλόννησος θύματα της αναρχίας

Στον οικισμό της Σκοπέλου τα νέα σπίτια με σύγχρονα υλικά αλλοιώνουν την τοπική αρχιτεκτονική φυσιογνωμία και παρουσιάζουν τα στοιχεία μιας αρχιτεκτονικής αδιάφορης αστικής κατοικίας.

Ο ιστορικός οικισμός της Αλοννήσου παρουσιάζει μια σειρά ιδιαίτερων κτιρίων που βρίσκονται σε σχετικά κακή κατάσταση (ερείπια), αλλά διατηρεί ορισμένα νεότερα κτίρια με επιτυχημένη εναρμόνιση με τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του οικισμού. Σε γενικές γραμμές η εικόνα του παραδοσιακού αρχιτεκτονικού ύφους του οικισμού είναι σαφής αλλά έχει υποστεί σημαντική εξασθένιση. Πολλές από τις παραδοσιακές κατοικίες έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές εξαιτίας των παλαιότερων σεισμών και επομένως παρουσιάζει σε συγκεκριμένα τμήματα του οικισμού μια εικόνα εγκατάλειψης. Τα νεότερα κτίρια που χωροθετούνται στον αρχικό οικιστικό πυρήνα, παρουσιάζουν μια σαφή αναφορά με τα τοπικά παραδοσιακά στοιχεία, ωστόσο, η τουριστική πίεση, έχει οδηγήσει σε μια αλλοίωση των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών στοιχείων τους. Αντιθέτως, νεότερα κτίρια πέραν του ιστορικού πυρήνα, παρουσιάζουν μια αν-αντιστοιχία των παραδοσιακών χαρακτηριστικών της περιοχής και η προσπάθεια εναρμόνισης τους με το παραδοσιακό ύφος του οικισμού συχνά οδηγεί σε απομιμήσεις διαφόρων στοιχείων.

Ο οικισμός αυτός δεν παρουσιάζει κανένα αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Απαγορεύσεις ρητές στη Χώρα της Σκοπέλου
Σύμφωνα με την πρόταση:
Απαγορεύεται η κατεδάφιση, καταστροφή ή αλλοίωση των παραδοσιακών κτιρίων του οικισμού, όπως επίσης και των επιμέρους αρχιτεκτονικών, καλλιτεχνικών και στατικών στοι­χείων αυτών.
Εργασίες επισκευής και αποκατάστασης παραδοσιακού κτιρίου.
Σκοπός της επισκευής και αποκατάστασης ενός παραδο­σιακού κτιρίου, είναι η διατήρηση της αρχιτεκτονικής μορφής και της στατικής δομής του κτιρίου, οι οποίες αναδεικνύονται μέσα από τις εργασίες συντήρησης του, όπως και η αναβίωση του για να στεγάσει σύγχρονες οικιστικές ανάγκες.
Επιβάλλεται η σαφής διάκριση των όγκων των κτιρίων, με μέγιστο ενιαίο όγκο 600 κμ, χωρίς να υπολογίζεται ο όγκος της στέγης.
Είδος στέγης
Τα κτίρια πρέπει να καλύπτονται υποχρεωτικά από μία τετρακλινής ή πολυκλινής στέγη, ενώ στα βοηθητικά κτίσματα είναι δυνατή η κατασκευή δικλινής ή μονοκλινής στέγης, ύστερα από την σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ. Σε όλες τις στέγες η κλίση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 30% καθώς και το μέγιστο ύψος 1,50 μ.. Μέσα στη στέγη του κτιρίου δεν επι­τρέπεται η δημιουργία ανοιγμάτων, ορόφου ή τμήματος ορόφου. Τμήματα του ίδιου κτιρίου δεν μπορούν να είναι στεγασμένα με διαφορετικές στέγες.

Οι στέγες πρέπει να καλύπτονται υποχρεωτικά με πλάκα (λίθινη) Πηλίου.
Διακοσμητικά στοιχεία των όψεων και αρχιτεκτονικές προεξοχές.
Επιτρέπονται τα διακοσμητικά στοιχεία στις όψεις και όχι οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (εκτός από τα παραδοσιακά σαχνισιά το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά του οποίου θα καθορίζονται από την ΕΠΑΕ, αλλά δεν θα υπερβαίνουν τα 50 εκ.).
Θέση εισόδων και ανοιγμάτων στις όψεις.

Αναλογίες διαστάσεων στις κύριες όψεις

Το μέγιστο μήκος όψης ενός κύριου κτιρίου δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο από 15,00 μ., ενώ του βοηθητικού 7,00 μ. Σε περίπτωση επαφής κύριου με βοηθητικό κτίριο ο πιο πάνω περιορισμός υπολογίζεται για την όψη του κα­θενός ξεχωριστά. Επίσης, το ελάχιστο μήκος οποιασδή­ποτε όψης ενός κύριου μόνο κτιρίου δεν μπορεί να είναι μικρότερο από 4,00 μ.
Το χρώμα της Χώρας Στα κτίρια με επίχρισμα πρέπει να χρησιμοποιούνται γήινα χρώματα, όπως για παράδειγμα διάφορες αποχρώσεις της ώχρας ή του μπεζ, ανοικτό κεραμιδί και να αποφεύγεται το άσπρο στο σύνολο της όψης. Επιβάλλεται το άσπρο στο χρωματισμό των επιχρισμένων πλαισίων των ανοιγμάτων ή των γείσων στη στέγη και πάνω από τα ανοίγματα, όταν αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στο κτίριο. Σε κάθε περίπτωση, ο χρωματισμός των όψεων απαιτεί την σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ.

Όλα τα κουφώματα των όψεων των κτιρίων επιβάλλεται να είναι ξύλινα:
τα εξώφυλλα πρέπει να είναι ταμπλαδωτά ή καρφωτά(σανιδωτά ή περσιδωτά): σε περιπτώσεις προσθηκών σε κύριο κτήριο θα κυριαρχεί παρόμοιος τύπος κουφώματος μετά από σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ.
Τα χρώματα στα κουφώματα θα είναι παραδοσιακά και κοινά για όλα τα κουφώματα του κτιρίου και τα επιμέρους στοιχεία τους. Τέτοια χρώματα, στο σύνολο του κτιρίου και χωρίς διαφοροποιήσεις, μπορεί να είναι: πράσινο ανοιχτό (λαδί), πράσινο σκούρο (κυπαρισσί), ανοικτό ή σκούρο κεραμιδί, ανοιχτό γκρι αναμεμειγμένο με μπλε και σκούρο θαλασσί, βυσσινί και κόκκινο. Τα κουφώ­ματα αποκλείεται να μένουν στο φυσικό χρώμα του ξύ­λου, οποιασδήποτε απόχρωσης. Ο μέγιστος αριθμός ορόφων των κτιρίων ορίζεται σε δύο, με μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος αυτών τα 7,50μ., μετρούμενο σε κάθε σημείο του κτιρίου από τη στάθμη του φυσικού ή διαμορφωμένου εδάφους.

Οι ίδιοι όροι ισχύουν και για την Αλόννησο

Ζώνη προστασίας
Καθορίζεται ζώνη προστασίας δύο χιλιομέτρων από τα όρια του οικισμού, όπως αυτά ορίζονται από τις κείμενες διατάξεις.

Χρήσεις γης
Ζ1. Μέσα στα όρια του οικισμού επιτρέπο­νται οι παρακάτω χρήσεις:
- Κατοικία
- Εμπορικά καταστήματα που εξυπηρετούν τις καθημερι­νές ανάγκες και καφενεία.
- Ταβέρνες και εστιατόρια
- Ξενώνες
- Τουριστικές εγκαταστάσεις
- Κοινωφελή κτίρια και κτίρια κοινωνικών εξυπηρετήσεων
- Ύστερα από έγκριση της ΕΠΑΕ, άλλες εγκαταστάσεις χαμηλής όχλησης.
Απαγορεύεται εντός της ζώνης των 500 μ. από τα όρια του οικισμού η ανέγερση βιομηχανικών και βιοτεχνικών ή άλ­λων εγκαταστάσεων μέσης και υψηλής όχλησης.
Απαγορεύεται η εγκατάσταση προκατασκευασμένων ή λυόμενων οικίσκων ή τροχοβιλών.
Η δημιουργία πολυκαταστημάτων και υπεραγορών επιτρέπεται εκτός του κεντρικού ιστού του οικισμού, δηλαδή περιφερειακά των ορίων του.
Σε περίπτωση κτιρίων εντός του οικοπέδου πλέον του ενός, επιβάλλεται η μορφολογική και ογκοπλαστική διαφοροποίηση έτσι ώστε τα κτίρια να αποφεύγουν μια ταυτόσημη ομοιομορφία.
Απαγορεύεται εντός της ζώνης των 500 μ. από τα όρια του οικισμού η ανέγερση βιομηχανικών και βιοτεχνικών ή άλ­λων εγκαταστάσεων μέσης και υψηλής όχλησης.
Απαγορεύεται η εγκατάσταση προκατασκευασμένων ή λυόμενων οικίσκων ή τροχοβιλών.
Η δημιουργία πολυκαταστημάτων και υπεραγορών επιτρέπεται εκτός του κεντρικού ιστού του οικισμού, δηλαδή περιφερειακά των ορίων του.Σε περίπτωση κτιρίων εντός του οικοπέδου πλέον του ενός, επιβάλλεται η μορφολογική και ογκοπλαστική διαφοροποίηση έτσι ώστε τα κτίρια να αποφεύγουν μια ταυτόσημη ομοιομορφία.

Βυζαντινά κεραμίδια στη Σκιάθο

Επιβάλλεται η σαφής διάκριση των όγκων των κτιρίων, με μέγιστο ενιαίο όγκο 600 κμ, χωρίς να υπολογίζεται ο όγκος της στέγης.
Ογκοπλαστικά χαρακτηριστικά των κτισμάτων.
Η διάταξη των όγκων των κτιρίων επιβάλλεται να προσαρμόζεται στα παραδοσιακά πρότυπα του περιβάλλοντος, ως προς την σύνθεση, την κλίμακα και τις αναλογίες των επιμέρους όγκων ύστερα από την σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ.
Είδος στέγης
Τα κτίρια πρέπει να καλύπτονται υποχρεωτικά από μία τετρακλινής ή πολυκλινής στέγη, ενώ στα βοηθητικά κτίσματα είναι δυνατή η κατασκευή δικλινής ή μονοκλινής στέγης, ύστερα από την σύμφωνη γνώμη της ΕΠΑΕ. Σε όλες τις στέγες η κλίση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 30% καθώς και το μέγιστο ύψος 1,50 μ.
Οι στέγες πρέπει να καλύπτονται υποχρεωτικά με βυζαντινά κεραμίδια.

Το μέγιστο μήκος όψης ενός κύριου κτιρίου δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο από 15,00 μ., ενώ του βοηθητικού 7,00 μ. Σε περίπτωση επαφής κύριου με βοηθητικό κτίριο ο πιο πάνω περιορισμός υπολογίζεται για την όψη του κα­θενός ξεχωριστά. Επίσης, το ελάχιστο μήκος οποιασδή­ποτε όψης ενός κύριου μόνο κτιρίου δεν μπορεί να είναι μικρότερο από 4,00 μ.
Χρωματισμοί όψεων
Στα κτίρια με επίχρισμα πρέπει να χρησιμοποιούνται γήινα χρώματα, όπως για παράδειγμα διάφορες αποχρώσεις της ώχρας ή μπεζ και να αποφεύγεται το άσπρο στο σύνολο της όψης. Επιβάλλεται το άσπρο στο χρωματισμό των επιχρισμένων πλαισίων των ανοιγμάτων ή των γείσων στη στέγη. Όλα τα κουφώματα των όψεων των κτιρίων επιβάλλεται να είναι ξύλινα ή αλουμινίου σε χρώμα και υφή ξύλου.

Τα χρώματα στα κουφώματα θα είναι παραδοσιακά και κοινά για όλα τα κουφώματα του κτιρίου και τα επιμέρους στοιχεία τους. Τέτοια χρώματα, στο σύνολο του κτιρίου χωρίς διαφοροποιήσεις, μπορεί να είναι: πράσινο ανοιχτό (λαδί), πράσινο σκούρο (κυπαρισσί), ανοικτό ή σκούρο κεραμιδί, ανοιχτό γκρι αναμεμειγμένο με μπλε και σκούρο θαλασσί, βυσσινί και χονδροκόκκινο. Τα κουφώ­ματα αποκλείεται να μένουν στο φυσικό χρώμα του ξύ­λου, οποιασδήποτε απόχρωσης.
Καθορίζεται ζώνη προστασίας δύο χιλιομέτρων από τα όρια του οικισμού,. Οι αρμόδιες υπηρεσίες και όργανα διατυπώνουν σύμφωνη γνώμη για τη χορήγηση οιασδήποτε άδειας οικοδομής στη ζώνη αυτή και το αρμόδιο πολεοδομικό γραφείο Σκοπέλου ελέγχει κατά τις φάσεις εκτέλεσης των οικοδομι­κών εργασιών (ανέγερση, επισκευή, προσθήκη, κατεδά­φιση κλπ), την τήρηση των όρων της εκδοθείσης οικοδο­μικής άδειας.
Μέσα στα όρια του οικισμού επιτρέπο­νται οι παρακάτω χρήσεις:
- Κατοικία
- Εμπορικά καταστήματα που εξυπηρετούν τις καθημερι­νές ανάγκες και καφενεία.
- Ταβέρνες και εστιατόρια
- Ξενώνες
- Τουριστικές εγκαταστάσεις
- Κοινωφελή κτίρια και κτίρια κοινωνικών εξυπηρετήσεων
- Ύστερα από έγκριση της ΕΠΑΕ, άλλες εγκαταστάσεις χαμηλής όχλησης.
Απαγορεύεται εντός της ζώνης των 500 μ. από τα όρια του οικισμού η ανέγερση βιομηχανικών και βιοτεχνικών ή άλ­λων εγκαταστάσεων μέσης και υψηλής όχλησης.
Απαγορεύεται η εγκατάσταση προκατασκευασμένων ή λυόμενων οικίσκων ή τροχοβιλών.