Κατολισθήσεις στα Τέμπη. Πρώτες εκτιμήσεις.

Πρόκειται για προκαταρτικό πόρισμα της επιτροπής ειδικών επιστημόνων που συγκρότησε το ΤΕΕ σε συνεργασία με το Ε.Μ.Π προκειμένου να διερευνηθούν τα αίτια και οι συνθήκες που προκάλεσαν την φονική κατολίσθηση στην κοιλάδα των Τεμπών την 17η Δεκεμβρίου 2009. Παράλληλα το Παρατηρητήριο Οδικής Ασφάλειας ΤΕΕ, σε κείμενο του επισημαίνει προβλήματα στις παρακαμπτηρίους οδούς.

Δημοσιεύονται τα δυο κείμενα:

1. ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΕΕ

ΣΟΒΑΡΕΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΟΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ – ΟΔΟΙ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ

Ιστορικό
Λόγω του εντονότατου αναγλύφου και του σοβαρού κινδύνου αποκοπής της βόρειας με τη νότια Ελλάδα στη Σύμβαση Παραχώρησης προβλέπεται η σύνταξη “Ειδικής Μελέτης Οδικής Ασφάλειας” με βασικό στόχο:
- να επισημανθούν τα επικίνδυνα σημεία (Black Spots).
- να αποκατασταθούν με μέτρα “Χαμηλού κόστους” γρήγορα και αποτελεσματικά.
Προφανώς στα πλαίσια αυτά θα έπρεπε να είχαν εντοπιστεί “Οδοί Έκτακτης Ανάγκης” ή “Παρακαμπτήριοι Οδοί” στις οποίες να έχουν μελετηθεί και προχωρήσει σε υλοποίηση μέτρα βελτίωσης της Οδικής Ασφάλειας.
 
ΣΟΒΑΡΕΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΟΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ – ΟΔΟΙ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ

Ειδικότερα οι Παρακαμπτήριες Οδοί παρουσιάζουν
2. Μέσω Αγιάς και παράλιων Νομού Λάρισας για Ι.Χ. και οχήματα μέχρι 3,5 t προσθέτει 40-45 λεπτά. Τοπικοί παράγοντες εκφράζουν προβληματισμούς για την πιθανή επίπτωση στην ευστάθεια της οδού, αν ακολουθήσουν δυνατές βροχοπτώσεις. Η νέα διαδρομή είναι 90χλμ αντί 40χλμ σημερινή (μέσω Αγιόκαμπου).
3. Για Ι.Χ. και οχήματα μέχρι 3,5 t μέσω Ελασσόνας – Αγ.Δημητρίου και Κατερίνης, προσθήκη 45-50 λεπτά. Στη διαδρομή αυτή θα πρέπει οπωσδήποτε να ελεγχθούν τα υπάρχοντα γεφύρια και κρίσιμα σημεία για την ευστάθεια του εδάφους δεδομένου ότι και εδώ υπάρχουν ανησυχίες για ενδεχόμενες δυνατές βροχοπτώσεις. Η νέα διαδρομή είναι 110χλμ αντί 85χλμ σήμερα.
4. Η μεγαλύτερη παρακαμπτήρια διαδρομή είναι μέσω Ελασσόνας –Κοζάνης  - Εγνατίας – Κόμβου Κλειδιού για φορτηγά άνω των 3,5 t, η οποία προσθέτει στη διαδρομή περίπου 1 ώρα και έχει ποιοτικά τα καλύτερα χαρακτηριστικά (και Α/Δ). Η νέα διαδρομή είναι 215χλμ αντί 120 χλμ σήμερα. Συνεπώς η αναζήτηση και άλλων ασφαλέστερων και συντομότερων διαδρομών θα πρέπει να εξεταστεί.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΑΡΑΚΑΜΠΤΗΡΙΩΝ ΟΔΩΝ
Λόγω της μεγάλης περιπορείας που εκτελούν τα βαρέα οχήματα (φορτηγά) με την προσθήκη σημαντικού χρόνου διαδρομής στον βασικό άξονα της χώρας Βορρά-Νότου, οι επιπτώσεις στις εμπορευματικές μεταφορές και συνακόλουθα στην Εθνική Οικονομία είναι σημαντικές. Παράλληλα η Οδική Ασφάλεια των κινούμενων οχημάτων (και Ι.Χ.) γίνεται από οδούς με :

- πολύ χαμηλή γεωμετρία και στενή διατομή (στενό οδόστρωμα),
- έντονα προβλήματα χειμερινής συντήρησης  (αποχιονισμό, παγετό κ.λπ.) σε υψηλά υψόμετρα,
- μέτρια έως κακή κατάσταση οδοστώματος κατά τμήματα,
-ελλιπής ή άστοχη Κατακόρυφη και Οριζόντια Σήμανση,
- ελλείψεις στην Πληροφοριακή Σήμανση που έχει σαν συνέπεια οι οδηγοί να χάνονται μέσα σε δαιδαλώδεις μικρούς δρόμους κωμοπόλεων και οικισμών, οι οποίοι μειώνουν σημαντικά το επίπεδο της Οδικής Ασφάλειας. Οι επικείμενες εορτές πιθανόν να δημιουργήσουν ασφυκτικές συνθήκες στις οδούς αυτές λόγω αδυναμίας να φέρουν τέτοιου μεγέθους κυκλοφοριακά φορτία (πάνω από 25.000 οχήματα/ημέρα αμφίδρομα, εκτός εορτών) με υψηλή σύνθεση βαρέων οχημάτων που δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα Οδικής Ασφάλειας,
- μειωμένη ορατότητα στα άκρα της οδού λόγω έντονης αυτοφυίας και βλάστησης.

Επειδή εκτιμάται ότι ο χρόνος αποκατάστασης μπορεί να είναι μακρύς με επικείμενο τον χειμώνα, προτείνουμε άμεσα τα ακόλουθα:

- Να συναχθεί άμεσα μελέτη μέτρων LIFE ((L)ow (I)nvestment (F)ast (E)ffective) δηλαδή μέτρα χαμηλού κόστους άμεσα και αποτελεσματικά προκειμένου να εντοπιστούν τα επικίνδυνα σημεία (Black Spots) και να αρθούν οι επικινδυνότητες το ταχύτερο δυνατόν.
- Η έναρξη των Έργων αυτών να αρχίσει με την τμηματική ολοκλήρωση της μελέτης.

Η μελέτη μέτρων LIFE πρέπει να αντιμετωπίσει :

• Άμεση αποκατάσταση Κατακόρυφης Σήμανσης (ιδίως Πληροφοριακή Σήμανση).
• Βελτίωση Ισόπεδων Κόμβων με βελτίωση ορατότητας, Κατακόρυφης Σήμανσης, Ηλεκτροφωτισμού κ.λπ.
• Βελτίωση οδοστρώματος με χρονικό διάγραμμα αρχίζοντας από τα πολύ κακά σημεία βατότητας.
• Αξιολόγηση και πρόταση Έργων με αξιοποίηση μικρών οδών ή χωματόδρομων για παράκαμψη οικισμών πόλεων.
• Πλήρης έλεγχος Ηλεκτροφωτισμού δεδομένου ότι τα περισσότερα ατυχήματα προβλέπεται να γίνουν βράδυ κατά το πρώτο διάστημα.
• Σοβαρή ενίσχυση του Αποχιονισμού στα υψηλά υψόμετρα με διάθεση πολλαπλάσιου αριθμού αποχιονιστικών λόγω και των επικείμενων χειμερινών μηνών. Τονίζουμε ότι σε περίπτωση ισχυρού χιονιού και παγετού, οι παρακαμπτήριες οδοί θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα εφόσον δεν υπάρχει οργανωμένη επέμβαση με κατάλληλο εξοπλισμό, αναστροφές εκχιονιστικών μηχανημάτων κ.α.

Το Τ.Ε.Ε. θέλει  να υπογραμμίσει ότι απαιτείται άμεσος έλεγχος των λοιπών Οδικών Έργων Παραχώρησης.
Η αυστηρή εφαρμογή μέτρων ασφαλείας κατά την εξέλιξη των έργων αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση προκειμένου να μη θρηνήσουμε και άλλα θύματα.

2. ΤΕΜΠΗ

ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΤΕΕ

Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του ΤΕΕ επισκέφθηκε την περιοχή των Τεμπών (18-20 Δεκ. 2009) και καταλήγει σε ορισμένες πρώτες εκτιμήσεις βάσει της αυτοψίας και των πληροφοριών που συνέλεξε. Τονίζεται ότι η πρώτη αυτή εκτίμηση θα επανεξεταστεί αφού α) εξασφαλιστούν τα στοιχεία που τεκμηριώνουν τη ληφθείσα πληροφόρηση και β) συμπληρωθεί η πληροφόρηση αυτή με στοιχεία παλαιότερων μελετών διαφόρων φορέων.

1. Η διακινδύνευση κατά τη διέλευση από την κοιλάδα των Τεμπών υπήρχε ήδη από παλιά. Πρόκειται για ένα υψηλό σχεδόν κατακόρυφο πρανές αποτελούμενο από διερρηγμένο βράχο, στη βάση του οποίου διέρχεται η Εθνική Οδός. Η αναπόφευκτη επικινδυνότητα ως αποτέλεσμα φυσικών διεργασιών είχε ήδη επισημανθεί στο παρελθόν σε διάφορες τεχνικές εκθέσεις-μελέτες. Πράγματι, πτώσεις λίθων, βράχων κλπ έχουν συμβεί επανειλημμένα κατά το παρελθόν. Η ιδιαιτερότητα της πρόσφατης κατάπτωσης είναι ότι αφορούσε έναν ιδιαίτερα μεγάλο όγκο από μεγάλο ύψος και ότι προκάλεσε την απώλεια ανθρώπινης ζωής.

2. Ο μεγάλος ασβεστολιθικός ογκόλιθος αποκολλήθηκε από την υπόλοιπη μάζα και μαζί με εδαφικό αργιλικό υλικό κινήθηκε προς τα κατάντη. Στη συνέχεια ο ογκόλιθος ανετράπη, θραύσθηκε και παρέσυρε και άλλα τεμάχη, τελικώς δε το υλικό που μετακινήθηκε ακολούθησε δύο διαδρομές για να καταλήξει επί της Οδού. Το συνολικό ύψος της πτώσης είναι περί τα εβδομήντα μέτρα.

3. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι ιδιαίτερα υψηλές και παρατεταμένες βροχοπτώσεις όλου του προηγηθέντος διαστήματος που μάλιστα ακολούθησαν περίοδο ξηρασίας.

4. Βάσει των πληροφοριών που έχουν παρασχεθεί (και οι οποίες θα ελεχθούν), οι μετρήσεις των δονήσεων του βράχου σε απόσταση 150 μέτρων περίπου από τη θέση των εκρήξεων για τη διάνοιξη της σήραγγας έδωσαν πολύ μικρές (ασήμαντες) τιμές. Στην συγκεκριμένη θέση των εκρήξεων η απόσταση από την κατάπτωση είναι μερικές εκατοντάδες μέτρα, δηλαδή είναι μεγάλη για να προκληθούν κραδασμοί που θα επηρέαζαν το πέτρωμα. Υπό την προϋπόθεση ότι θα επαληθευτούν οι πληροφορίες αυτές, εκτιμάμε ότι δεν πρέπει να έπαιξαν ρόλο στην κατάπτωση οι εκρήξεις για της διάνοιξη της σήραγγας. Επιβάλλεται πάντως ο έλεγχος της ζώνης επιρροής και της έντασης των δονήσεων από τις εκρήξεις για να εξασφαλιστεί ότι δεν θα επηρεάσουν κατ’ ελάχιστον την υπάρχουσα επισφαλή ισορροπία σε θέσεις όπου η σήραγγα θα πλησιάσει τα πρανή της οδού.

5. Κατά μήκος της οδού στην κοιλάδα των Τεμπών υπάρχουν πλείστες περιοχές με επικρεμάμενους βράχους. Άλλωστε η όλη κοιλάδα έχει προκύψει από σειρά παράλληλων ρηγμάτων και η βραχομάζα είναι ιδιαίτερα καταπονημένη με έντονο κερματισμό, πολλά συστήματα ασυνεχειών αλλά συχνά και με σημαντική αποσάθρωση στα χείλη των ασυνεχειών. Είναι σαφές ότι σε όλες αυτές τις περιοχές η διέλευση ενέχει σχετικά αυξημένους κινδύνους.  Το “ξεσκάρωμα”, δηλαδή η καθαίρεση βραχωδών τεμαχών που παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα πτώσης, είναι ένα πρώτο μέτρο προς τη σωστή κατεύθυνση, αρκεί βεβαίως να γίνεται από εξειδικευμένο συνεργείο και με τρόπους που δεν θα προκαλούν πρόσθετη χαλάρωση άλλων βραχωδών τεμαχών.
Εκτιμάται επίσης ότι η υλοποίηση των ήδη προβλεπομένων (εξ’ όσων γνωρίζουμε) μέτρων με δικτυώματα αναχαίτισης και μάλιστα με ενίσχυση αυτών των μέτρων -τόσο ως προς την έκταση και τη θέση τους όσο και ως προς την ικανότητά θα συμβάλει στη μείωση του κινδύνου.
Τα ίδια μέτρα θα πρέπει να εφαρμοστούν κατά προτεραιότητα, ενισχυμένα ειδικά στην περιοχή της αστοχίας, όπου η συγκεκριμένη κατάπτωση έχει δημιουργήσει συνθήκες περαιτέρω διατάραξης του βράχου. Η επιτροπή εκτιμά ότι τα μέτρα αυτά είναι δυνατόν να υλοποιηθούν σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

6. Τονίζεται ότι αυτά τα μέτρα δεν θα μπορούσαν να συγκρατήσουν το συγκεκριμένο ογκόλιθο, λαμβανομένης μάλιστα υπόψη της ορμής του, λόγω ύψους εκκίνησης. Εδώ επισημαίνεται ότι τα μέτρα αυτά αλλά ενδεχομένως και άλλα που θα μπορούσαν να προταθούν (π.χ. ηλώσεις, αγκυρώσεις, τοιχία, πλέγματα συγκράτησης κλπ) μειώνουν τους κινδύνους αλλά δεν μπορούν να τους εξαλείψουν.

7. Μέχρις ότου ολοκληρωθεί η κατασκευή των σηράγγων του ΠΑΘΕ, που παρακάμπτουν την κοιλάδα των Τεμπών η όποια διέλευση θα εμπεριέχει πάντα διακινδύνευση, αλλά πάντως, εφόσον ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας θα είναι μικρότερη από τη σημερινή.

8. Εκτιμάται ότι αξίζει να εξεταστεί η πρόταση μέλους της Επιτροπής για χρήση της όδευσης του παλαιού σιδηροδρομικού δικτύου με ταχεία εκτέλεση περιορισμένων έργων. Μια τέτοια προσωρινή λύση θα μπορούσε να προσφέρει στην κίνηση μία λωρίδα εκτός περιοχής καταπτώσεων και σύντομη σύνδεση με τον ΠΑΘΕ (παράκαμψη της τάξεως των 4-5χλμ) και τεχνικά μπορεί να υλοποιηθεί εντός μηνός.

9. Μετά την ολοκλήρωση των σηράγγων η υπερτοπική κίνηση των οχημάτων δεν θα αντιμετωπίζει πρόβλημα. Η τοπική- τουριστική κίνηση μέσα στην κοιλάδα θα εξακολουθεί να παρουσιάζει -μειωμένους ασφαλώς- κινδύνους. Πρέπει να εξεταστεί από την πολιτεία αν μπορεί να συνδυαστεί η αύξηση της ασφάλειας με τη διατήρηση του φυσικού κάλλους της περιοχής μέσω της κατασκευής πρόσθετων μόνιμων προστατευτικών έργων όπως π.χ. κεκλιμένων, ιδιαίτερα ισχυρών στεγάστρων.

10. Προτείνεται η δημιουργία “Φακέλλου” στο ΤΕΕ όπου θα συγκεντρωθούν όλα τα κατά καιρούς στοιχεία όπως παλαιότερες ή νεώτερες μελέτες, στοιχεία βροχομετρικά, στοιχεία δονήσεων και σεισμικά. Με τη συγκέντρωση και μελέτη αυτών των στοιχείων θα είναι δυνατόν να γίνουν καλλίτερες εκτιμήσεις, αυτός ο Φάκελλος θα αποτελέσει χρήσιμο υλικό.
Τέλος, θεωρείται σκόπιμο να προταθεί στο Υπ. ΥΠΜΕΔΙ να αναθέσει με τη διαδικασία του κατεπείγοντος μελέτη εξέτασης και βελτίωσης νέων ή των υπαρχουσών εναλλακτικών διαδρομών.

Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων του ΤΕΕ

Γιώργος Γκαζέτας
Καθηγητής Εδαφομηχανικής ΕΜΠ Σπύρος Καβουνίδης
Δρ. Πολιτικός Μηχανικός - Εδαφομηχανικός

Παύλος Μαρίνος
Καθηγητής Τεχνικής Γεωλογίας ΕΜΠ

Δημήτρης Ρόζος
Επικ. Καθηγητής Τεχνικής Γεωλογίας ΕΜΠ Γιώργος Τσιαμπάος
Αναπλ. Καθηγητής Τεχνικής Γεωλογίας ΕΜΠ

Αθήνα, 21/12/2009