Πράσινη ανάπτυξη και απασχόληση

Ωστόσο, έντονα υπογράμμισε την επιτακτική ανάγκη να στραφεί η προσοχή στην κρίση απασχόλησης η έκκληση που απηύθυνε, στα τέλη Σεπτεμβρίου, στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ ο γγ του διεθνούς οργανισμού κ. Άνχελ Γκουρία.

Τον περασμένο χρόνο σταθήκαμε μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου προσπάθειας, αφιερωμένης στην 'ίαση' της χρηματοπιστωτικής κρίσης και την ενίσχυση της συνολικής ζήτησης . Η προσπάθεια αυτή απέφερε καρπούς. Θα πρέπει τώρα να γίνει μια παρόμοια προσπάθεια για την καταπολέμηση της κρίσης απασχόλησης στις χώρες μας", τόνισε ο γγ του ΟΟΣΑ.

Το μέσο ποσοστό ανεργίας στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ άγγιξε, τον Ιούλιο του 2009, το 8,5%, το υψηλότερο επίπεδο από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Δυο μήνες αργότερα, στις 17 Σεπτεμβρίου, μεγάλη αίσθηση προκάλεσε η προειδοποίηση του κ. Γκουρία για εκτίναξη του ποσοστού στο 10%, στα τέλη του 2010 (57 εκατομμύρια άνεργοι).

Ειδικά για τη χώρα μας, μελέτες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας και έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη κάνουν λόγο για δημιουργία δεκάδων χιλιάδων νέων "πράσινων" θέσεων εργασίας.

"Οι πραγματοποιούμενες επενδύσεις στην πράσινη οικονομία και επιχειρηματικότητα εκτός από το ότι συμβάλλουν στη διεύρυνση του μακρο-οικονομικού κύκλου, συμβάλλουν και στην αύξηση της απασχόλησης, των εισοδημάτων, του παραγόμενου προϊόντος και της δαπάνης", επεσήμανε ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ κ. Γιάννης Παναγόπουλος, παρουσιάζοντας την έρευνα που έχει ξεκινήσει στο ΙΝΕ/ΓΣΕΕ για την πράσινη ανάπτυξη και της συμβολή της στη διέξοδο από την κρίση και την αύξηση της απασχόλησης στην Ελλάδα.

Τι είναι η πράσινη απασχόληση;

Πολλές είναι οι απόπειρες για ορισμό της "πράσινης" θέσης εργασίας, σε ένα περιβάλλον στο οποίο καταδεικνύεται ότι δεν έχει γίνει κατανοητό το μέγεθος της επίπτωσης της διαρκώς επιδεινούμενης περιβαλλοντικής κρίσης στην οικονομική δραστηριότητα.

Στην έκθεση "Πράσινη ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας" που έδωσε, το Μάιο του 2009, στη δημοσιότητα το Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace, παρατίθεται ο ορισμός του Worldwatch Institute (2008), σύμφωνα με τον οποίο πράσινη απασχόληση είναι "οι δραστηριότητες εκείνες στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα, οι οποίες συμβάλλουν στη διατήρηση και αποκατάσταση του περιβάλλοντος".

Παραθέτει, ωστόσο, στη συνέχεια την παράμετρο που δίνει η Apollo Alliance, συμμαχία επιχειρήσεων, εργατικών ενώσεων και περιβαλλοντικών οργανώσεων στις ΗΠΑ: "πράσινες" είναι οι θέσεις εργασίας που έχουν "μακρόχρονη προοπτική, είναι καλοπληρωμένες και συμβάλλουν άμεσα στην προστασία του περιβάλλοντος".

Ευρύτερη είναι η διάσταση που δίνει από την πλευρά του ο ερευνητής στο ΙΝΕ/ΓΣΕΕ κ. Πέτρος Λινάρδος, ο οποίος συμμετέχει στην έρευνα για τις προοπτικές πράσινης απασχόλησης στη χώρα μας.

"Στο βαθμό που βάζουμε στόχους και χρονοδιαγράμματα στην εφαρμογή στρατηγικής άμβλυνσης της κλιματικής αλλαγής και αντιμετώπισής της, οι θέσεις εργασίας που συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία θεωρούνται θέσεις εργασίας που εντάσσονται σε αυτήν τη στρατηγική", δήλωσε ο κ. Λινάρδος στο Εθνικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ο ερευνητής στο ΙΝΕ/ΓΣΕΕ συμπεριλαμβάνει σε αυτές, παραδείγματος χάρη, και τις θέσεις εργασίας σε μεταφορές χαμηλότερων εκπομπών άνθρακα, οι οποίες εξακολουθούν, ωστόσο, να χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα.

Μεγάλες προσδοκίες

Σειρά μελετών, που άρχισαν από τον περασμένο Ιούνιο να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, καλλιεργούν μεγάλες προσδοκίες.

Μελέτη που εκπονήθηκε για τη διεύθυνση ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στις αρχές Ιουνίου, κάνει λόγο για δημιουργία επιπλέον 410.000 θέσεων εργασίας αν επιτευχθεί ο στόχος που έχουν θέσει οι Βρυξέλλες για κάλυψη, το 2020, του ενός πέμπτου των ενεργειακών αναγκών στην ΕΕ από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (δημιουργία 2,8 εκατομμυρίων νέων θέσεων εργασίας, μείον τις θέσεις που θα χαθούν στις παραδοσιακές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και στη βιομηχανία, λόγω των υψηλότερων τιμών ενέργειας).

Περίπου τα δύο τρίτα των νέων θέσεων εργασίας προβλέπεται να δημιουργηθούν σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ενώ το ΑΕΠ της ΕΕ μπορεί να αυξηθεί κατά 0,11% με 0,14% (σενάριο αναφοράς) ή 0,23% με 0,24% (αν επιδιωχθεί ο στόχος για το 2020), σύμφωνα με τη μελέτη.

Η έκθεση που έδωσε τον ίδιο μήνα στη δημοσιότητα το WWF, με τίτλο "Χαμηλών εκπομπών άνθρακα θέσεις εργασίας στην Ευρώπη: σημερινές ευκαιρίες και μελλοντικές προοπτικές" ανεβάζει στα περίπου 3,4 εκατομμύρια τις άμεσες "πράσινες" θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη μέχρι σήμερα. Υπολογίζει, επίσης, ότι οι έμμεσες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν προσθέτουν άλλα 5 εκατομμύρια στον αριθμό των απασχολούμενων. Στην έκθεση σημειώνεται, εξάλλου, ότι αυτά τα στοιχεία δεν περιλαμβάνουν το δυναμικό αύξησης των θέσεων εργασίας από την εξοικονόμηση στα καύσιμα και στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας.

"Η στροφή από τον άνθρακα στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας δεν θα μας επιτρέψει μόνο να αποφύγουμε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ύψους 10 δισεκατομμυρίων μετρικών τόνων, αλλά θα δημιουργήσει, μέχρι το 2030, 2,7 εκατομμύρια περισσότερες θέσεις εργασίας από ό,τι αν ακολουθούσαμε το σενάριο αναφοράς", υποστηρίζεται στη μελέτη που δημοσιοποίησαν το Σεπτέμβριο η Greenpeace International και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (EREC).

Την περασμένη Τετάρτη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στη δημοσιότητα το "Στρατηγικό Σχέδιο Ενεργειακής Τεχνολογίας" (SET plan), στο πλαίσιο του οποίου προβλέπεται η διάθεση, την επόμενη δεκαετία, επιπλέον πόρων ύψους 50 δισ. ευρώ για την έρευνα στον τομέα της ενέργειας. Η έκθεση συνοδεύεται από εκτιμήσεις που κάνουν λόγο για δημιουργία, τα επόμενα 10 χρόνια, 250.000 θέσεων εργασίας στον τομέα της αιολικής ενέργειας, καθώς ο κλάδος στρέφεται όλο και περισσότερο στη λύση των υπεράκτιων εγκαταστάσεων. Επίσης, υπολογίζονται σε περισσότερες από 200.000 οι θέσεις εργασίας υψηλής τεχνικής εξειδίκευσης στην ηλιακή ενέργεια και για ανάλογο αριθμό σε μονάδες βιο-ενέργειας.

Πολλά υπόσχεται, τέλος, για τον κλάδο των οικοδομών η έκθεση "Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα" της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σύμφωνα με προσχέδιο της έκθεσης, "η Επιτροπή θα εγκαινιάσει μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία στις Οικοδομές, η οποία, υποστηριζόμενη από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, θα στοχεύσει στην προώθηση της ανακαίνισης, σε μεγάλη κλίμακα, 15 εκατομμυρίων κτιρίων, μέχρι το 2020", σε πιο φιλική προς το περιβάλλον κατεύθυνση.

Θέσεις δημιουργούνται, θέσεις χάνονται

Εύλογες είναι οι ανησυχίες για τις απώλειες θέσεων εργασίας από τον αναπροσανατολισμό της οικονομίας σε οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Το κατά πόσον η μαζική κρατική βοήθεια μπορεί να αποφέρει μεγάλο αριθμό "πράσινων" θέσεων εργασίας επιχείρησε να εξετάσει η "Μελέτη σχετικά με την επίδραση στην απασχόληση της κρατικής βοήθειας στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας" (Μάρτιος 2009), γνωστή ως "Εκθεση Καλθάδα", από το όνομα του διευθυντή της έρευνας και καθηγητή Οικονομικών , στο πανεπιστήμιο Βασιλεύς Χουάν Κάρλος, στη Μαδρίτη, κ. Γκαμπριέλ Καλθάδα Άλβαρεθ.

Ενώ ο πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Μπαράκ Ομπάμα, προωθώντας το σχέδιό του για δημιουργία "πράσινων" θέσεων εργασίας στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, επικαλείτο το παράδειγμα της Ισπανίας για να τεκμηριώσει τα οφέλη που απορρέουν από την κρατική βοήθεια στις ΑΠΕ, η "Εκθεση Καλθάδα" ήλθε να υποστηρίξει ότι οι πρωτοβουλίες της ισπανικής κυβέρνησης στις ΑΠΕ κατέστρεψαν 2,2 θέσεις εργασίας για κάθε μία θέση εργασίας που δημιουργήθηκε.

Επιπλέον, ο περαιτέρω αυτοματισμός της παραγωγής σε ορισμένους κλάδους συρρικνώνει τις νέες "πράσινες" θέσεις εργασίας που δυνητικά θα δημιουργηθούν. Χαρακτηριστικά, ο πρόεδρος της αμερικανικής SunPower κ. Ντικ Σουάνσον, είπε, στο συνέδριο Intersolar, στο Σαν Φρανσίσκο, στα Ιουλίου, ότι αν και με τα σημερινά δεδομένα παγκόσμια εγκατεστημένη ισχύς 500 γιγαβάτ, ετησίως, από ηλιακή ενέργεια ισοδυναμεί με 4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, ο περαιτέρω αυτοματισμός της διαδικασίας παραγωγής θα μειώσει αυτές τις θέσεις εργασίας κατά 75%.

Στην πολεμική που ακολούθησε είδε, ωστόσο, το φως της δημοσιότητας σειρά εκθέσεων και μελετών που υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν υπερβαίνει σημαντικά τον αριθμό αυτών που θα χαθούν.

Προς τα τέλη του προηγούμενου μήνα, το Παγκόσμιο Δίκτυο για το Κλίμα (συμμαχία εννέα δεξαμενών εγκεφάλων με μεγάλη επιρροή) παρουσίασε τη μελέτη "Δημιουργώντας ευκαιρία". Στη μελέτη αυτή - αναφέρεται στα ευρήματα έρευνας σε εννιά χώρες και θα δημοσιοποιηθεί αυτόν το μήνα - σημειώνεται ότι "η δημιουργία αγορών για τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες απασχόλησης που θα υπερβαίνουν τις απώλειες θέσεων εργασίας στους κλάδους έντασης άνθρακα".

Στην έκθεση "Χαμηλών εκπομπών άνθρακα θέσεις εργασίας στην Ευρώπη: σημερινές ευκαιρίες και μελλοντικές προοπτικές", το WWF επισημαίνει ότι "ο αριθμός των θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν από τη στροφή σε μια πράσινη οικονομία θα επισκιάσει ενδεχομένως κατά πολύ τον αριθμό των θέσεων εργασίας που θα χαθούν".

Ζητούμενο, οι πολιτικές ήπιας μετάβασης

Την ανάγκη να εξασφαλίσει η νέα παγκόσμια συνθήκη για την κλιματική αλλαγή μια "δίκαιη μετάβαση" των εργαζομένων σε μια πιο πράσινη οικονομία, τόνισε ο γγ της International Trade Union Confederation (ITUC) κ. Γκάι Ράιντερ. Μιλώντας, τον περασμένο Αύγουστο, στο Όσλο, σε συνέδριο για το κλίμα, ο γγ της Συνομοσπονδίας, που εκπροσωπεί 168 εκατομμύρια εργαζομένους σε 155 χώρες είπε ότι η Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ για το Κλίμα στην Κοπεγχάγη το Δεκέμβριο "δεν μπορεί να αφορά, απλά και μόνον, το περιβάλλον, αποκλείοντας κοινωνικά ζητήματα και ζητήματα απασχόλησης".

Ο ίδιος υπενθύμισε ότι πολλές μελέτες του ΟΗΕ έχουν δείξει ότι ένα χαμηλών εκπομπών μέλλον πρέπει να γίνει εφικτό μέσω "πολιτικών που θα αυξήσουν την ποσότητα και την ποιότητα της απασχόλησης".

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι με τη στήριξη εργατικών συνδικάτων η Αργεντινή και πολλές αφρικανικές χώρες εισήγαγαν στο 200σέλιδο κείμενο διαπραγμάτευσης για μια συνθήκη στην Κοπεγχάγη που θα διαδεχθεί το Πρωτόκολλο του Κιότο, τη φράση "δίκαιη μετάβαση της εργατικής δύναμης".     Το γεγονός ότι έχει τεθεί εντός παρενθέσεως, στο κείμενο, η φράση "αυτό σημαίνει ότι η μετάβαση σε αυτό το χαμηλών εκπομπών μέλλον πρέπει να λάβει υπόψη τις διαστάσεις απασχόλησης και τις κοινωνικές διαστάσεις", καταδεικνύει τις αντιρρήσεις που προβάλλουν ορισμένες χώρες.

Στην έκθεση του WWF σημειώνεται ότι "η απώλεια εργασίας είναι πραγματική για κάθε άτομο που επηρεάζεται άμεσα, καθώς και για τις οικογένειες και για τις κοινότητες. Ιδιαίτερα σε περιοχές που παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση ευάλωτων βιομηχανιών και έλλειψη διαφοροποίησης της οικονομίας". Οι συντάκτες της έκθεσης υπογραμμίζουν ότι "υπάρχει σαφής ανάγκη για ενεργές πολιτικές που βοηθούν τη μετάβαση μέσω επανεκπαίδευσης, απόκτησης δεξιοτήτων, στήριξης εισοδήματος και μέτρων κοινωνικής προστασίας". Καταλήγουν, δε, στη διαπίστωση ότι "αν και αποτελούν εδώ και καιρό αίτημα των εργατικών συνδικάτων, τέτοιες δίκαιες πολιτικές μετάβασης δεν έχουν προς το παρόν υλοποιηθεί".

Τι αναμένεται στην Ελλάδα

Είναι σαφής, πλέον, η πολιτική βούληση στη χώρα μας για τη χρησιμοποίηση του εργαλείου της πράσινης ανάπτυξης με στόχο την ανάκαμψη της οικονομίας και της αγοράς εργασίας.

Οι εκτιμήσεις για τις νέες "πράσινες" θέσεις εργασίας δεν λείπουν. Ήδη από τον περασμένο Μάιο, το Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace τοποθετούσε τη συνολική αύξηση της απασχόλησης ως το 2020 στις 256.000 με 403.500 νέες θέσεις εργασίας, συνυπολογίζοντας και τις έμμεσες θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται από τη στροφή στην πράσινη οικονομία.

Αποσαφήνιση του τοπίου αναμένεται, ωστόσο, μετά την ολοκλήρωση της έρευνας που βρίσκεται σε εξέλιξη στο ΙΝΕ/ΓΣΕΕ. Στα τέλη του 2009 με αρχές του 2010, το Ινστιτούτο θα δώσει στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης της έρευνας - θα ακολουθήσουν άλλες δύο - για τις προοπτικές της αγοράς εργασίας με τον αναπροσανατολισμό της οικονομίας σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η πρώτη φάση της έρευνας αφορά τους τομείς της ενέργειας, με ιδιαίτερη έμφαση στις ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας, των κατασκευών, με ιδιαίτερη έμφαση την οικοδομική δραστηριότητα, της διαχείρισης απορριμμάτων, τη γεωργίας (μόνον τα βιοκαύσιμα), της βιομηχανίας και του τουρισμού.

Μιλώντας για τις προοπτικές απασχόλησης, ο πρόεδρος της ΓΣΣΕ κ. Γιάννης Παναγόπουλος επέλεξε για παράδειγμα τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και έκανε λόγο για δημιουργία 12.000 νέων θέσεων εργασίας στην πορεία μετάβασης προς το 2020, χρονιά στην οποία η χώρα μας θα οφείλει να παράγει το 18% της συνολικής ενέργειας και το 34% της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ.

Επαγγέλματα υψηλής τεχνικής εξειδίκευσης και μάνατζμεντ, συνεπικουρούμενα από επαγγέλματα τεχνικών εφαρμογών, θα είναι τα επαγγέλματα που, σύμφωνα με τον κ. Παναγόπουλο, αναμένεται να δημιουργηθούν στην πράσινη οικονομία.

Τοποθέτησε, τέλος, ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ, τα επίπεδα των αμοιβών αυτών των επαγγελμάτων "γύρω ή πάνω από τον διάμεσο μισθό της χώρας μας σήμερα, δηλαδή 1250 ευρώ τον μήνα καθαρά", και προέβη στην εκτίμηση ότι οι ειδικότητες των ΤΕΙ και ΑΕΙ στην Ελλάδα "είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τις αναγκαίες ειδικότητες μεσαίας και υψηλής εκπαίδευσης για τα επαγγέλματα της πράσινης οικονομίας".

Πηγές: Reuters, Time, ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, "Green Economy and Green Jobs: Myth or Reality?" (May 2009) International Labour Organization, "Low Carbon Jobs for Europe: Current Opportunities and Future Prospects" (June 2009) WWF, "Πράσινη Ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας" Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace (Μάιος 2009), "Study of the effects on employment of public aid to renewable energy sources" (March 2009) Universidad Rey Juan Carlos

ΑΠΕ-ΜΠΕ -  Βασίλης Τσεκούρας