Roussillon, τα μονοπάτια της ώχρας

Αεροφωτογραφία του οικισμού του Roussillon και του πάρκου στο χώρο των ορυχείων της ώχρας, πηγή Googlearth.

Το Roussillon είναι ένας οικισμός στο τμήμα Vaucluse της Προβηγκίας-Άλπεων-Κυανής Ακτής, στη νοτιοανατολική Γαλλία. Βρίσκεται εντός των συνόρων του Parc Naturel Régional du Luberon. Έχει αναπτυχθεί σε μια απότομη κορυφογραμμή κόκκινων βράχων όπως τα περισσότερα χωριά της περιοχής. Η ιδιαίτερη λαμπρότητα του Roussillon οφείλεται στη χρήση της ώχρας στον χρωματισμό του συνόλου των οικοδομημάτων του. Εντοπίζονται πάνω από δεκαπέντε αποχρώσεις της ώχρας στα κτίρια του οικισμού. Σε όλα τα σπίτια και τους δρόμους τα κόκκινα κίτρινα, καφέ και πορτοκαλί χρώματα συνδυάζονται δίνοντας νέες διαφορετικές αποχρώσεις. Έντονη είναι η αντίθεση του πράσινου των πεύκων και του γαλάζιου του ουρανού, τόσο με τα κτίρια του οικισμού όσο και με τα κόκκινα βράχια. Το σύνολο των χρωμάτων της ώχρας προήλθε από το παλιό λατομείο που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον οικισμό.

Τα κτίρια του οικισμού του Roussillon, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Ο μεσαιωνικός μύθος που περιγράφει τη δημιουργία των λόφων της ώχρας αναφέρεται στη νεαρή κυρία Sermonde, σύζυγο του Raymond της Αβινιόν. Η κυρία Sermonde, είχε παραμεληθεί από τον σύζυγό της ο οποίος ήταν πάρα πολύ απορροφημένος από το κυνήγι. Ερωτεύτηκε ένα νέο τροβαδούρο, τον Guillaume de Cabestan. Ο Raymond της Αβινιόν οργίστηκε από τον έρωτά τους και σχεδίασε μια σκληρή εκδίκηση. Σκότωσε τον τροβαδούρο και πρόσφερε την καρδιά του στην σύζυγό του κατά τη διάρκεια ενός γεύματος. Η κυρία Sermonde, αφού έμαθε τι είχε συμβεί, πήδηξε από τον γκρεμό, και το αίμα της καθώς χύθηκε χρωμάτισε τον λόφο για πάντα. Η επιστημονική ερμηνεία για την παρουσία της ώχρας στο Roussillon, αναφέρει ότι πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν η περιοχή του Luberon ήταν στο βυθό της θάλασσας. Το χρώμα της ώχρας (υποκίτρινο καστανό, σκούρο καστανό μέχρι μαύρο , κοκκινοκαστανό) προέρχεται από τον γκαιτίτη. Ο γκαιτίτης είναι άγνωστο γιατί προκαλεί τόσες πολλές διαφορετικές αποχρώσεις. Χρησιμοποιείται σαν μετάλλευμα σιδήρου και στη χρωματουργία. Το όνομά του προέρχεται από τον Γερμανό συγγραφέα Γκαίτε, ο οποίος είχε σημαντικές γνώσεις στη μεταλλειολογία.

Η ώχρα είναι φυσική γαιώδης χρωστική ουσία (μικρής καθαρότητας σιδηρομετάλλευμα) με αποχρώσεις από το βαθύ κίτρινο έως το κοκκινωπό. Με το ίδιο όνομα χαρακτηρίζονται ορισμένα φυσικά κοκκινοχώματα, όπως το υπεροξείδιο του σιδήρου, της Αιθιοπίας, το αραβικό υδροξείδιο του σιδήρου (με χρώμα που τείνει περισσότερο προς το καφέ), το οξείδιο του σιδήρου (ή αιματίτης) της Σινώπης, πόλης στη Μαύρη θάλασσα. Στην προϊστορική εποχή οι χρωστικές ιδιότητες της ώχρας την κατέστησαν αντικείμενο μεγάλης εκμετάλλευσης. Κίτρινες και κόκκινες ώχρες χρησιμοποιήθηκαν για να χρωματίσουν τις αναπαραστάσεις ζώων που διακοσμούσαν τα τοιχώματα και τους θόλους ορισμένων σπηλαίων, οι οποίες ίσως προορίζονταν για τελετές μαγείας και εξευμενισμού. Η κόκκινη ώχρα βρήκε κατόπιν μια παράξενη εφαρμογή στις νεκρικές τελετές της ανώτερης παλαιολιθικής εποχής στην Ευρώπη : πριν θάψουν τους νεκρούς τους άλειφαν με ώχρα και πολλές φορές περιέχυναν γύρω από το σώμα τους άλλη κόκκινη ώχρα, η οποία συμβόλιζε πιθανώς το αίμα και τη ζωική δύναμη. Στην αρχαιότητα χρησιμοποίησαν την ώχρα ως χρωστική ουσία. Έφτιαχναν μ' αυτήν τις «σκιές» στα ζωγραφικά έργα τέχνης[1]. Τόσο την κίτρινη όσο και την κόκκινη ώχρα τις χρησιμοποιούσαν στα φάρμακα καθώς και στο δέσιμο των ξύλινων σκαριών (είχαν παρατηρήσει πως στην ναυπηγική τους εξασφάλιζε αδιαβροχοποίηση). Τα κοκκινοχώματα έχουν εξαιρετικά σταθερά χρώματα και είναι αρκετά ευχάριστα για τους θερμούς τόνους τους. Γι' αυτό τον λόγο χρησιμοποιήθηκαν, μαζί με συγκολλητικές ουσίες, για την κατασκευή παστέλ που χρησιμοποιήθηκαν από παλιά πολύ από τους ζωγράφους, είτε για τα προκαταρκτικά σχέδια τοιχογραφιών είτε για την εκτέλεση σχεδίων σε χαρτί. Από το δεύτερο μισό του 15ου αι. η ώχρα (που τότε ονομαζόταν σινώπεια) χρησιμοποιήθηκε για τον σχεδιασμό επάνω σε άσπρο ή χρωματιστό χαρτί, προετοιμασμένο κάποιες φορές με επάλειψη χρώματος τέμπερας. Περίφημα είναι τα σχέδια με ώχρα του Τζορτζιόνε, του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του Ποντόρμο. Το 18o αι. η ώχρα, συχνά συνδυασμένη με μαύρο, χρησιμοποιήθηκε πολύ από Γάλλους ζωγράφους σε λεπτά σχέδια κατασκευασμένα με τη βοήθεια σβηστηριού και σφομιλιού[2].

Οι κόκκινοι λόφοι στην περιοχή εξόρυξης της ώχρας, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Το εντυπωσιακό τοπίο των κόκκινων λόφων διαμορφώθηκε από τη συστηματική εξόρυξη της ώχρας. H εκμετάλλευσή τους ξεκίνησε το 1780, όταν κάποιος ονόματι Jean-Etienne Astier ανακάλυψε τυχαία ορισμένα κοιτάσματα. Από τότε μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., που κατασκευάστηκαν τα χημικά χρώματα, η περιοχή γνώρισε μεγάλη άνθηση με αποκορύφωμα το 1929, οπότε καταγράφηκε ετήσια παραγωγή 40.000 τόνων. Τον 18ο αιώνα καθώς αυξήθηκε η ζήτηση για τις χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην κλωστοϋφαντουργία δημιουργήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Roussillon πολλά λατομεία και εργοστάσια ώχρας. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα οι τεχνικές εξόρυξης εκσυγχρονίστηκαν. Την περίοδο αυτή άλλα περισσότερο επικερδή ορυχεία ώχρας έγιναν εκμεταλλεύσιμα. Αυτό οδήγησε σε μια σταδιακή παύση των εργασιών εξόρυξης από τα ορυχεία ώχρας μέσα και γύρω από το Roussillon. Τέλος με την εφεύρεση των συνθετικών χρωστικών η εξορυκτική δραστηριότητα εγκαταλείφθηκε οριστικά.

Συσκευασμένες χρωματικές ουσίες για ζωγραφική χρήση, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Κοντά στο Roussillon βρίσκονται τα αποκαταστημένα κτίρια του πρώην εργοστασίου «Usine Mathieu». Το όνομά του το πήρε από την οικογένεια που το είχε στην κατοχή της την περίοδο 1870-1901. Στο εσωτερικό των κτιρίων αναπαρίστανται τα διάφορα στάδια της επεξεργασίας της πρώτης ύλης (η εξάλειψη της άμμου, η ξήρανση της καθαρής ώχρας, η διευθέτηση σε λεκάνες, η κοπή της σε πλίνθους και τέλος η σύνθλιψη, το φιλτράρισμα και η συσκευασία). Το κέντρο εφαρμογών της ώχρας είναι ένας αληθινός θησαυρός για τους λάτρεις των βαφών και χρωστικών ουσιών. Μέσα στα κτίρια του κέντρου δεν εκτίθενται μόνο τα εργαλεία και τα υλικά αλλά γίνονται και τα μαθήματα τεχνικών για τη χρησιμοποίηση των χρωστικών ουσιών. Τα μαθήματα παρακολουθούνται από καλλιτέχνες, τεχνίτες, και λοιπούς συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου.

Διαμορφωμένες διαδρομές και χώροι θέασης στην περιοχή του πάρκου, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Χώρος στάσης με καθιστικό σε ελεύθερη χάραξη και δάπεδο από σανίδες λευκής ξυλείας , πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Τα μονοπάτια της ΄Ώχρας είναι ένα φυσικό πάρκο στην περιοχή των απότομων βράχων της ώχρας δίπλα στον οικισμό του Roussillon. Η είσοδος του πάρκου βρίσκεται σε ένα μικρό λόφο απέναντι από τον οικισμό. Η διαδρομή είναι κυκλική, δια μέσω ενός σκιερού δάσους. Μετά την είσοδο στον χώρο του πάρκου αρχίζει σταδιακή κατάβαση μέσω σαφώς οροθετημένης διαδρομής. Σε χαμηλότερο επίπεδο ένας μεγάλος αριθμός μονοπατιών διασχίζει ανοιχτά ξέφωτα και σκιασμένα τμήματα του πάρκου. Όλα τα μονοπάτια έχουν επίστρωση με χαρακτηριστική ψιλή άμμο. Η διαμόρφωση του χώρου είναι ήπια και υποστηρικτική στο υπάρχον τοπίο. Σε αρκετά σημεία στην διαδρομή έχουν γίνει έργα διευκόλυνσης και προστασίας της προσβασιμότητας. Νέες γέφυρες, σημεία στάσης και θέασης, μικρές ράμπες, ενίσχυση των αναβαθμών και κιγκλιδώματα ασφαλείας εξασφαλίζουν την πρόσβαση στο μεγαλύτερο τμήμα του πάρκου για τους περισσότερους επισκέπτες του. Η διαδρομή οδηγεί στο λατομείο. Με αφετηρία το λατομείο ξεκινάει ένα μονοπάτι που συνεχίζει για δεκαπέντε χιλιόμετρα έως το λατομείο του Colorado de Rustrel. Στο λατομείο του Colorado de Rustrel υπάρχει ένα εξίσου εντυπωσιακό φυσικό τοπίο. Ιδιαίτερη φροντίδα δίδεται στη συντήρηση του φυσικού τοπίου. Σε αρκετά σημεία εξελίσσεται η αποκατάσταση της χαμηλής βλάστησης του πάρκου. Στα σημεία αυτά μικρά ξύλινα εμπόδια λειτουργούν αποτρεπτικά για τους επισκέπτες, διασφαλίζοντας την προστασία του προς αποκατάσταση τμήματος και ορίζοντας την επιθυμητή διαδρομή. Σημαντικά στοιχεία της διαμόρφωσης είναι τα στοιχεία της μικροκλίμακας. Τα καθιστικά συμπληρώνονται με πινακίδες σήμανσης και επεξήγησης . Οι καμπύλες και γενικά οι μη κανονικές χαράξεις αφορούν τόσο τις οριοθετημένες διαδρομές όσο και τις μικρότερες ή μεγαλύτερες κατασκευές (γέφυρες, πλατώματα, καθιστικά, κιγκλιδώματα). Τα βασικά υλικά που χρησιμοποιούνται είναι το ξύλο και το μέταλλο. Μεταλλικά φύλλα έχουν χρησιμοποιηθεί σε αρκετές κατασκευές. Η οξείδωση των μεταλλικών στοιχείων τους δίνει όλες τις αποχρώσεις της ώχρας και συνδράμει στην βέλτιστη ένταξή τους στο υπάρχον φυσικό τοπίο. Το ίδιο ισχύει και για την χρήση της λευκής ξυλείας. Μόνο οι αρμοί των επιφανειών που διαστρώνονται με ξύλινες σανίδες διαφοροποιούν χρωματικά και αντιληπτικά την περιοχή παρέμβασης από το φυσικό τοπίο.

Καθιστικό και πινακίδα ενημέρωσης, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Αποκατάσταση της χαμηλής βλάστησης σε τμήμα του πάρκου, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Μεταλλική γέφυρα με στηθαία από οξειδωμένα φύλλα λαμαρίνας, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

Το πάρκο των μονοπατιών της ΄Ωχρας μαζί με το αποκαταστημένο εργοστάσιο «Usine Mathieu» έχουν μετατρέψει το Roussillon σε ένα σημαντικό τόπο επίσκεψης. Με την ανάπτυξη του τουρισμού έχει αντιμετωπιστεί η οικονομική ύφεση της περιόδου που ακολούθησε το σταμάτημα της εξόρυξης, επεξεργασίας και εμπορίας της ώχρας. Το Roussillon έχει ενταχθεί στον κατάλογο με τα πιο όμορφα χωριά του Γαλλικού οργανισμού τουρισμού.

του Μανώλη Βότση
Αρχιτέκτων Μηχανικός

Ο Μανώλης Βότσης είναι πτυχιούχος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. (1995). Από το 1993 έως και το 1999 εργάστηκε στα μελετητικά γραφεία : Δ&Λ Ποτηρόπουλου, Studio75 Στέφανου Πάντου, Πέτρου Κουφόπουλου. Είναι από τα ιδρυτικά μέλη του γραφείου ΚΟΜ37-Αρχιτέκτονες που δημιουργήθηκε το 2000. Έχει συμμετάσχει και διακριθεί σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.

Παραπομπές
[1] Ο ιστορικός Πλίνιος αναφέρει ότι χρησιμοποιούσαν την ορυκτή ώχρα στη ζωγραφική.
[2] σφομίλι : (ζωγρ.) μικρός κύλινδρος από χαρτί ή από δέρμα, οξύς στα δύο άκρα του, με τον οποίο ο καλλιτέχνης απλώνει επάνω στο σχέδιο ξηρά χρώματα, για να αποδώσει τις φωτοσκιάσεις.

Πηγές
- ιστότοπος http://www.beyond.fr/villages/roussillon
- ιστότοπος http://www.avignon-et-provence.com
- ιστότοπος http://www.theluberon.com
- ιστότοπος http://en.wikipedia.org
- ιστότοπος http://www.provenceguide.co.uk
- Ορυχεία του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Δ.Μαυροκορδάτου, Λ.Μενδώνη, Μ.Μπαλοδήμου, Ν.Μπελαβίλας, Λ.Παπαστεφανάκη , Α.Φραγκίσκος