Το Λιμάνι-Μουσείο του Douarnenez και η ελληνική πραγματικότητα

Χάρτης της Βρετάνης με την θέση του Douarnenez, πηγή Googlearth.

 

Η πόλη του Douarnenez βρίσκεται στην Γαλλική Βρετάνη. Εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα αλιείας της Γαλλίας. Η δραστηριότητα της αλιείας και της κονσερβοποιίας έδωσαν μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξή της. Ο πληθυσμός της από 1450 κατοίκους το 1793, αυξήθηκε σε 11450 το 1896. Μετά την εκβιομηχάνιση και την αύξηση του πληθυσμού, με την εκλογή του Sébastien Velly το 1921, αποκτά την πρώτη κομμουνιστική δημοτική αρχή της Γαλλίας. Εκείνη η περίοδος σημαδεύτηκε από μία από τις πιο δυναμικές απεργίες, αυτή των αλιέων σαρδέλας, που έθεσε τόσο μισθολογικά όσο και φεμινιστικά ζητήματα και είχε αντίκτυπο σε όλη τη Γαλλία. Σήμερα, τόσο η αλιεία όσο και η κονσερβοποιία, απασχολούν σημαντικό αλλά σαφώς μικρότερο αριθμό από τους κατοίκους της πόλης.

 

(Αριστερά) Το ξεκίνημα του αλιευτικού στόλου, πηγή φωτογραφικό αρχείο Josι Chapalain, (Δεξιά) Εσωτερικό κονσερβοποιίας, τμήμα κατασκευής κονσερβών, πηγή φωτογραφικό αρχείο Josι Chapalain.

Αεροφωτογραφία της πόλης του Douarnenez, πηγή Googlearth.

Η πόλη βρίσκεται στη βόρεια ακτή της Cornouaille, στον ομώνυμο κόλπο του Douarnenez. Το κέντρο της αναπτύχθηκε σε μία εξέχουσα στα ανατολικά της εξόδου του ποταμού Rhu. Στα ανατολικά της πόλης ήταν το λιμάνι του Rosmair. Για πάρα πολλά χρόνια ήταν το βασικό λιμάνι του αλιευτικού στόλου. Η έξοδος του ποταμού Rhu λόγω του φαινομένου της άμπωτης-παλίρροιας ήταν περιοδικά πλεύσιμη σε ένα τμήμα της. Χρησιμοποιούνταν η διαμορφωμένη ανατολική πλευρά του ως αποβάθρα για εμπορικά πλοία. Το λιμάνι του Rosmair για χρόνια ήταν το κέντρο της πόλης. Ο πολυπληθής αλιευτικός στόλος, ξεκινούσε και κατέληγε εδώ. Στην αποβάθρα βρίσκονταν τα κτίρια των κονσερβοποιιών και του παγοποιείου. Εδώ γίνονταν και οι επισκευές των ξύλινων αλιευτικών σκαφών. Η πόλη και το λιμάνι ήταν ένα ενιαίο πολεοδομικό σύνολο. Όλοι οι δρόμοι κατηφόριζαν σε αυτό. Τα περισσότερα κτίρια εκείνης της περιόδου έχουν διατηρηθεί. Σήμερα χρησιμοποιείται για τον ελλιμενισμό μικρών σκαφών αναψυχής και κατά μήκος της αποβάθρας λειτουργούν εστιατόρια.

 

(Αριστερά) Η εκβολή του ποταμού Rhu το 1904, πηγή φωτογραφικό αρχείο Josι Chapalain, (Δεξιά) Το παγοποιείο στην προκυμαία του λιμανιού Rosmair το 1925, πηγή φωτογραφικό αρχείο Josι Chapalain.

(Αριστερά) Ελλιμενισμός και συντήρηση του αλιευτικού στόλου στο λιμάνι Rosmair, πηγή φωτογραφικό αρχείο Josι Chapalain, (Δεξιά) Το λιμάνι Rosmair σήμερα, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

 

Αναγνωρίζοντας τη σημασία της τοπικής ναυπηγικής παράδοσης και την ανάγκη διάσωσής της ως τεκμήριο της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς, η δημοτική αρχή του Douarnenez ίδρυσε το 1985 το Ναυτικό Μουσείο της πόλης. Στα λιμάνια της Βρετάνης, περιοχή με μεγάλη ναυτική παράδοση έχουν διασωθεί πολλά παραδοσιακά σκάφη. Συχνά γίνονται εκστρατείες διάσωσης ενός σκάφους καθώς η διαδικασία αποκατάστασής τους είναι δαπανηρή. Το Μουσείο στεγάστηκε σε ένα πρώην κονσερβοποιείο σαρδέλας. Στο εσωτερικό του Μουσείου φιλοξενείται μια μεγάλη συλλογή από ξύλινα σκάφη, σκάφη αναψυχής, αλιευτικά και ένα πλήθος από ναυτικά αντικείμενα. Με χρήση φωτογραφικών, ηχητικών τεκμηρίων και μακετών παρουσιάζεται η ναυτική ιστορία τόσο της πόλης όσο και της Βρετάνης. Ένα τμήμα του Μουσείου είναι αφιερωμένο στην διαδικασία της μεταποίησης. Με τον αποκαταστημένο εξοπλισμό και άλλα στοιχεία τεκμηρίωσης, αναπαρίσταται το εσωτερικό μίας κονσερβοποιίας και παρουσιάζεται όλη η διαδικασία έως και τη φόρτωση στα φορτηγά διανομής.

 

(Αριστερά) Ξύλινα σκάφη στο εσωτερικό του Ναυτικού Μουσείου του Douarnenez, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση, (Δεξιά) Μακέτα της πόλης του Douarnenez που εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο, διακρίνεται η έξοδος του ποταμού Rhu και η θέση του Λιμανιού-Μουσείου, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

 

Το 1993 δημιουργήθηκε στην έξοδο του ποταμού Rhu το Λιμάνι-Μουσείο της πόλης του Douarnenez σε συνέχεια του Ναυτικού Μουσείου. Ο στόχος πλέον ήταν η αποκατάσταση και η έκθεση εντός της θαλάσσης μεγαλύτερων σκαφών. Για να υλοποιηθεί το Μουσείο-Λιμάνι σφραγίστηκε η έξοδος του ποταμού.

 

(Αριστερά) Η έξοδος του ποταμού Rhu πριν από την διαμόρφωση του Λιμανιού-Μουσείου το 1992, πηγή photo gallery Googlearth, (Δεξιά) Αεροφωτογραφία με εντοπισμένο όριο της περιοχής του Λιμανιού-Μουσείου και τη θέση του Ναυτικού Μουσείου, πηγή Googlearth.

 

Το φράγμα που κατασκευάστηκε έχει πέρασμα για τα σκάφη και διατηρεί σταθερή τη στάθμη στο τμήμα που βρίσκεται το Λιμάνι-Μουσείο όπου είναι ελλιμενισμένα και τα σκάφη-εκθέματα. Η παλίρροια καθιστά πλεύσιμη όλη τη διαδρομή από τη θάλασσα έως και την έξοδο του ποταμού ενώ κατά την άμπωτη τα πλοία παραμένουν σε μία «δεξαμενή» με αρκετή ποσότητα νερού. Κατά μήκος της ανατολικής αποβάθρας κατασκευάστηκαν νέες ξύλινες εξέδρες. Σε ορισμένα σημεία, οι εξέδρες έχουν κάθετα προς την αποβάθρα τμήματα για την πρόσβαση σε όλα τα σκάφη που εκτίθενται. Σε μία σειρά συνοδευτικών περιπτέρων υπάρχει ποικίλο πληροφοριακό υλικό. Με τη λειτουργία του Λιμανιού-Μουσείου η πόλη του Douarnenez απέκτησε και μία δεύτερη περιοχή ενδιαφέροντος εκτός του παλιού λιμανιού του Rosmair. Η ανατολική όχθη κατά μήκος του Μουσείου-Λιμανιού διαμορφώθηκε και πλέον σε αυτή λειτουργεί ένας μεγάλος αριθμός καταστημάτων αναψυχής. Τα σκάφη του Λιμανιού-Μουσείου είναι «ζωντανά» εκθέματα. Είναι προσβάσιμα στο εσωτερικό τους, όλοι τους οι χώροι έχουν αποκατασταθεί και κατάλληλα σημανθεί. Η χρήση οπτικοακουστικών μέσων συμπληρώνει τη ξενάγηση. Ταυτόχρονα με την έκθεση των αποκατεστημένων σκαφών γίνεται και η αποκατάσταση άλλων ή η περιοδική συντήρησή τους. Το Λιμάνι-Μουσείο της πόλης του Douarnenez έχει γίνει ένας ανοιχτός χώρος ναυτικού πολιτισμού και προσελκύει ένα μεγάλο αριθμό επισκεπτών.

 

(Αριστερά Η νέα ξύλινη προβλήτα με τα σκάφη-εκθέματα του Λιμανιού-Μουσείου, 2007, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση, (Δεξιά) Τα σκάφη-εκθέματα του Λιμανιού-Μουσείου, 2007, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση.

(Αριστερά) Εσωτερικός χώρος αποκατεστημένου σκάφους που εκτίθεται στο Λιμάνι-Μουσείο, 2007, πηγή φωτογραφικό αρχείο Μ.Βότση, (Δεξιά) Ενημερωτικά έντυπα του Λιμανιού-Μουσείου, πηγή αρχείο Μ.Βότση.

 

Η πόλη της σαρδέλας έγινε πλέον η πόλη της ναυτικής παράδοσης της Γαλλίας. Κάθε δύο χρόνια στα τέλη του Ιουλίου φιλοξενείται η Συνάντηση των Ναυτικών. Τις μέρες αυτές καταφθάνει στο Douarnenez ένας μεγάλος αριθμός ιστιοφόρων σκαφών.

 

Η Συνάντηση των Ναυτικών, ελλιμενισμός παραδοσιακών σκαφών προς επίδειξη στο Λιμάνι-Μουσείο τις ημέρες που διαρκεί η ναυτική γιορτή, πηγή photo gallery Googlearth.

 

Είναι σημαντικό να τονιστεί η διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της διατήρησης των παραδοσιακών σκαφών στη Γαλλία σε σχέση με ότι συνέβη στη χώρα μας από τη δεκαετία του ΄90. Μέσω του Κοινοτικού Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας συνεχίζεται η διάλυση και καταστροφή των παραδοσιακών ξύλινων σκαφών με χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2013 ή και το 2015. Από το 1991 που εφαρμόζεται το πρόγραμμα αυτό, έχουν διαλυθεί περίπου 10.000 τέτοια σκάφη και διαφαίνεται ότι στα επόμενα δέκα χρόνια θα έχουν απομείνει ελάχιστα που να θυμίζουν τη μεγάλη ελληνική ναυτική παράδοση. Η οριστική παύση της αλιευτικής δραστηριότητας, σύμφωνα με το Κοινοτικό πρόγραμμα, συντελείται με την κατάθεση της αλιευτικής άδειας και την καταστροφή του αλιευτικού σκάφους ή τη μεταφορά του σε τρίτη χώρα ή τη χρησιμοποίησή του για άλλους σκοπούς, εκτός αλιείας. Ωστόσο, όλοι σχεδόν οι αλιείς προτιμούν την καταστροφή του σκάφους, παρά τις άλλες δύο επιλογές, γιατί έτσι εισπράττουν διπλάσιο ποσό οικονομικής ενίσχυσης.

Η χάρτα της Βενετίας καταρτίστηκε το 1964 ως μια δήλωση αρχών για τη συντήρηση και την αποκατάσταση μνημείων και μνημειακών συνόλων, μαζί με τη Χάρτα των Αθηνών επικεντρώνονται στα μνημεία και τα σύνολα μνημείων που βρίσκονται στη ξηρά. Η ναυτική κληρονομιά δεν καλυπτόταν παρά τη στενή της συνάφεια. Έτσι, στο 4ο Συνέδριο της European Maritime Heritage, που πραγματοποιήθηκε στη Βαρκελώνη το 2001, αποφασίστηκε η προσαρμογή της Χάρτας της Βενετίας στη ναυτική κληρονομιά της Ευρώπης, δημιουργώντας τη «Χάρτα της Βαρκελώνης». Σκοπός της νέας Χάρτας είναι η συντήρηση και αποκατάσταση παραδοσιακών πλοίων που βρίσκονται εν ενεργεία, και η διασφάλισή τους είτε ως έργα τέχνης, είτε ως ιστορικά τεκμήρια, είτε για τη διατήρηση παραδοσιακών δεξιοτήτων στο μέλλον. Σε αρκετές περιοχές της χώρας μας λειτουργούν ναυτικά Μουσεία. Στο Φάληρο εκτίθενται κάποια σημαντικά πλοία της ναυτικής ιστορίας του τόπου μας ενώ στην περιοχή του Περάματος προβλέπεται η δημιουργία ενός ναυτικού Μουσείου με ταυτόχρονη αποκατάσταση τεσσάρων παραδοσιακών σκαφών. Πουθενά όμως έως τώρα δεν έχουμε κάτι αντίστοιχο του Λιμανιού-Μουσείου του Douarnenez. Στα πλαίσια διπλωματικής εργασίας που παρουσιάστηκε στο Ε.Μ.Π. με θέμα : «Πολεοδομική παρέμβαση στην Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης» το 1995 προτάθηκε η δημιουργία ενός Λιμανιού-Μουσείου. Η Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης ήταν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα αγκυροβόλιο ιστιοφόρων πλοίων. Στη Μυτιλήνη, στο Αϊβαλί και στον Τσεσμέ υπήρχε μεγάλη παράδοση στην ξυλοναυπηγική. Το τσερνίκι ήταν το χαρακτηριστικό σκαρί των νησιών του ανατολικού αιγαίου και των μικρασιατικών παραλίων. Στο Πλωμάρι κατασκευάζονταν τσερνικοπεράματα, ενώ στη Χίο χρησιμοποιούσαν αρματωμένα καραβόσκαρα, τις μπομπάρδες. Η πρόταση περιελάμβανε ένα νέο λιμενοβραχίονα στην εξωτερική πλευρά του αρχαίου. Επτά συμπαγείς βάσεις συνενώνονταν με ξύλινες γέφυρες. Από τις βάσεις ξεκινούσαν κάθετα ξύλινες προβλήτες. Η πρόβλεψη ήταν για 15 με 18 ξύλινα σκάφη. Ο μικρός ταρσανάς που λειτουργούσε στα βόρεια του κάτω κάστρου θα εντασσόταν στην λειτουργία του μουσείου. Εκεί θα γίνονταν οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης των σκαφών. Το τμήμα του κάτω κάστρου, που λειτουργεί ως αποθήκη της αρχαιολογικής υπηρεσίας, θα διαμορφωνόταν στο κλειστό τμήμα του μουσείου (αίθουσα προβολών, μικρά εκθέματα, εργαλεία κλπ.).

 

(Αριστερά) Φωτογραφία μακέτας της περιοχής της Επάνω Σκάλας Μυτιλήνη, διακρίνεται ο αρχαίος λιμενοβραχίονας, υπάρχουσα κατάσταση, 1995, πηγή διπλωματική εργασία Μ.Βότση, (Δεξιά) Φωτογραφία μακέτας της περιοχής της Επάνω Σκάλας Μυτιλήνη, διακρίνεται ο νέος λιμενοβραχίονας για τις ανάγκες ελλιμενισμού των σκαφών-εκθεμάτων, πρόταση, 1995, πηγή διπλωματική εργασία Μ.Βότση.

Κάτοψη της περιοχής του προτεινόμενου Λιμανιού-Μουσείου με το τμήμα του κάτω Κάστρου και την θέση επισκευής των σκαφών, πρόταση, 1995, πηγή διπλωματική εργασία Μ.Βότση.

 

του Μανώλη Βότση
Αρχιτέκτων Μηχανικός

Ο Μανώλης Βότσης είναι πτυχιούχος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π. (1995). Από το 1993 έως και το 1999 εργάστηκε στα μελετητικά γραφεία : Δ&Λ Ποτηρόπουλου, Studio75 Στέφανου Πάντου, Πέτρου Κουφόπουλου. Είναι από τα ιδρυτικά μέλη του γραφείου ΚΟΜ37-Αρχιτέκτονες που δημιουργήθηκε το 2000. Έχει συμμετάσχει και διακριθεί σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.

 

Πηγές
- ιστότοπος www.mairie-douarnenez.fr, Δήμος Douarnenez
- ιστότοπος http://www.port-musee.org, Λιμάνι-Μουσείο Douarnenez
- ιστότοπος fr.wikipedia.org
- ιστότοπος http://jose.chapalain.free.fr, Φωτογραφικό αρχείο Gιnιalogie de Josι Chapalain
- ιστότοπος http://aegeanwoodenwalls.blogspot.gr, 05-01-08, H καταστροφή των παραδοσιακών σκαφών, Κ.Δαμιανίδης
- ιστότοπος http://www.naftotopos.gr
- ιστότοπος http://www.european-maritime-heritage.org, Χάρτα της Βαρκελώνης με θέμα την συντήρηση και αποκατάσταση παραδοσιακών πλοίων που βρίσκονται εν ενεργεία
- Καθημερινή, 19-12-1993, Μουσεία Λιμάνια, Κ.Δαμιανίδης
- Πολεοδομική παρέμβαση στην Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης, 1995, Διπλωματική εργασία, Μ.Βότσης
- Ελευθεροτυπία, 21-10-94, Ο τελευταίος μάστορας, Σ.Μπαλάσκας
- Λαγού Μαλλί, νουβέλα, Γ.Μακριδάκης
- Σκάφη παραδοσιακής ναυπηγικής, Κ.Δαμιανίδης
- ιστότοπος www.faneromeni.gr, Αποκατάσταση του περάματος Φανερωμένη
- Πρόσκληση για υποβολή προτάσεων στο επιχειρησιακό πρόγραμμα «Οικονομικής και Κοινωνικής Αναζωογόνησης Περάματος»
ΜΕΤΡΟ 1.1. : «Δημιουργία υποδομών πολιτιστικού και εκπαιδευτικού τουρισμού και αναψυχής για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς»
ΔΡΑΣΗ 1.1.1. : «Καταφύγιο Παραδοσιακών και Ιστορικών Σκαφών»
ΠΡΑΞΗ : «Αποκατάσταση και συντήρηση τεσσάρων παραδοσιακών σκαφών» , 05.05.2005