Αναδεικνύοντας το έκθεμα: η σημασία του φωτισμού στο σύγχρονο εκθεσιακό περίπτερο

Πρώτη δημοσίευση: Greek Architects Μάρτιος 2007

Ο χώρος των σύγχρονων εμπορικών εκθέσεων είναι ίσως ο πιο γρήγορα μεταβαλλόμενος και απαιτητικός χώρος από άποψη αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Η εκθεσιακή αρχιτεκτονική λειτουργόντας σε ένα περιβάλλον έντονα ανταγωνιστικό, επιτυγχάνει να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ολοένα αυξανομενες ανάγκες οργανισμών, εταιρειών και φορέων για την αποτελεσματική προβολή και επικοινωνία τόσο των προιόντων και υπηρεσιών τους όσο και της εταιρικής τους εικόνας και ταυτότητας.
Ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των εμπορικών εκθέσεων επιδιώκει τη σύζευξη της αρχιτεκτονικής, του design, της τέχνης και της επικοινωνίας, για τη διαμόρφωση μιας προσεκτικά σχεδιασμένης εκθεσιακής πολιτικής, ενός ολοκληρωμένου τρόπου παρουσίασης προϊόντων και υπηρεσιών σε ευχάριστούς και ποιοτικούς χώρους προβολής. Επιιπλεόν αξιοποιεί τη δυναμική των νέων τεχνολογιών και τεχνικών προβολής που προέρχονται από χώρους με συσσωρευμένη εμπειρία όπως είναι τα εμπορικά καταστήματα και η βιομηχανία του θεάματος.

Η εφήμερη εκθεσιακή αρχιτεκτονική, ως πεδίο εφαρμογής πρωτοποριακών καινοτομιων και ιδεών σε σχετικά μικρή κλίμακα και ως πεδίο συνεχούς έρευνας και ανακαλύψεων, έχει να αντιμετωπίσει κάθε φορά μια σειρά μοναδικών προκλήσεων: οι χώροι θα πρέπει να κατασκευάζονται ταχύτατα, να είναι εύκολη η μεταφορά τους και συχνά να μπορούν να επανα-χρησιμοποιηθούν. Επιπλέον, πολλά εκθεσιακά περίπτερα κατασκευάζονται για να προσαρμοστούν σε ήδη υφιστάμενους χώρους και συνήθως λειτουργούν με μικρό προυπολογισμό. Κατά τη μικρή διάρκεια ζωής των εγκαταστάσεων αυτών, τις επισκέπτονται από μεγάλο αριθμό ανθρώπων, γεγονός που επιτρέπει στον αρχιτέκτονα να αξιολογήσει την αποτελεσμτικότητα  και λειτουργικότητα των προτάσεων του και κατά πόσο αυτές γίνονται αποδεκτές από το ευρύ κοινό. Ο εφήμερος χαρακτήρας τους επίσης σημαίνει ότι μπορεί πολύ εύκολα να ξεχαστούν έαν δεν είναι επιτυχημένες.

Μέσα στο απαιτητικό και πολύπλευρο αυτό πλαίσιο ο τεχνητός φωτισμός καλείται να παίξει ένα παρομοίως απαιτητικό ρόλο που δεν περιορίζεται στην ανάδειξη της φόρμας, της υφής και του χρώματος των εκθεμάτων αλλά επεκτείνεται στη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας στο σύνολο του εκθεσιακού χώρου.

Με βάση τη νέα αυτή ολιστική προσέγγιση, ο σχεδιασμός του φωτισμού καλείται όχι μόνο να προσφέρει αξιόπιστες λύσεις σε πρακτικά – λειτουργικά θέματα όπως είναι η εξασφάλιση άνετων συνθηκών ορατότητας, η κυκλοφορία και ο προσανατολισμός των επισκεπτών στο χώρο, η πιστή απόδοση των χρωμάτων των εκθεμάτων αλλά και να συμβάλλει ουσιαστικά τόσο στην αύξηση των πωλήσεων όσο και στην επικοινωνία της επιθυμητης εταιρικής εικόνας.

Ο φωτισμός θα πρέπει να λειτουργεί αρμονικά με την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση, ενώ κύριος  στόχος της μελέτης φωτισμού παραμένει να είναι ορατά τα αποτελέσματα του φωτισμού και όχι οι πηγές φωτός. Επιπλεόν η εγκατάσταση θα πρέπει να συναρμολογείται και συντηρείται εύκολα και να προσφέρει ευελιξία σε μελλοντικές αλλαγές στη διάταξη του χώρου. Παράλληλα, το οπτικό αποτέλεσμα του φωτισμού είναι εξίσου σημαντικό με τα μέσα που το υποστηρίζουν (φωτιστικά, φωτεινές πηγές, οπτικά εξαρτήματα κα) και ο εξοπλισμός που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να εκφράζει και να αναδεικνύει τη συγκεκριμένη εταιρική ταυτότητα της κάθε εταιρίας μέσα σε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο.
Στόχος είναι η δημιουργία ενός φωτεινού εμπορικού περίπτερου σε αντίθεση με το φωτισμένο, όπου ο κατάλληλα σχεδιασμένος φωτισμός αναδεικνύει το έκθεμα, διευκολύνει την επικοινωνία του μηνύματος του εκθέτη, ενισχύει την εταιρική του εικόνα μέσα σε ένα πλαίσιο όπου η ποιότητα του φωτός σε αντίθεση με την ποσότητα του, δημιουργεί αξιομνημόνευτες εμπειρίες και έχει θετική επίδραση στη ψυχολογία των επισκεπτών.

Νέες τάσεις στο φωτισμό εκθέσεων

Ο αριθμός των εκθεσιακών περιπτέρων με καλά σχεδιασμένο και ενδιαφέροντα φωτισμό συνεχώς αυξάνεται. Το γεγονός αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο:

Η αυξανόμενη αναγνώριση της σημασίας του έργου των εξειδικευμένων ανεξάρτητων, από εταιρείες παραγωγής και πώλησης προιόντων, μελετητών φωτισμού (lighting designers), που με την εμπειρία και τη γνώση τους, συνδυάζουν δημιουργικά τη τέχνη και τη σύγχρονη τεχνολογία του φωτισμού για την αισθητική ανάδειξη κάθε εκθεσιακού χώρου.  Προχωρώντας πέρα από την ‘φωτο-τεχνική’ μελέτη που είναι καθαρά ποσοτική, εξετάζει πρωτότυπους τρόπους για την αρμονική ενσωμάτωση του φωτισμού στην αρχιτεκτονική του έργου, την ανάδειξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα του χώρου και τη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας. Κύριος στόχος είναι πάντα η μέγιστη δυνατή λειτουργική και αισθητική ικανοποίηση όσων χρησιμοποιούν το χώρο.  

Οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία του φωτισμού σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην τεχνολογία των ηλεκτρονικών συστημάτων. Οι νέες αυτές τεχνολογίες έχουν τις καταβολές τους σε χώρους με συσσωρευμένη εμπειρία όπως το θέατρο, ο κινηματογράφος και η βιομηχανία του θεάματος και φέρνουν μαζί τους μια καινούργια αισθητική πρόταση. Σήμερα, οι δυνατότητες που η τεχνολογία προσφέρει, περιορίζονται μόνο από τη φαντασία των μελετητών φωτισμού και των αρχιτεκτόνων. Η χρήση νέων τεχνολογιών όπως οπτικές ίνες, εναλλαγές χρωμάτων, leds, οπτικές μεμβράνες, προβολές και η εφαρμογή θεατρικών τεχνικών στο φωτισμό εσωτερικών προσφέρει νέες ευκαιρίες για τη δημιουργία ποιοτικών χώρων που πράγουν την επικοινωνία. 

Η σημασία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας (τηλεόραση, κινηματογράφος) στη διαμόρφωση του σύγχρονου τρόπου ζωής στις μεγαλουπόλεις και στη διαμόρφωση, των νέων αισθητικών τάσεων και των νέων μηχανισμών οπτικής παρουσίασης. 

Σχεδιάζοντας το φωτισμό –  Σύστημα φωτισμού

Ο φωτισμός σε ένα εκθεσιακό περίπτερο μπορεί σε γενικές γραμμές να χωριστεί σε τέσσερα ξεχωριστά επίπεδα: το γενικό φωτισμό (ambient lighting), το φωτισμό ανάδειξης (accent lighting), τον τοπικό  φωτισμό εργασίας και το φωτισμό δημιουργίας ειδικών ή ‘’θεατρικών’ εφέ. Ο μελετητής φωτισμού ως σκηνοθέτης είναι υπεύθυνος και η δημιουργική του εργασία αξιολογείται, ως προς την επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ των επιμέρους αυτών στοιχείων, η οποία και θα δημιουργήσει το κατάλληλο αποτέλεσμα και ατμόσφαιρα. 

Γενικός φωτισμός

Ο γενικός φωτισμός επιτυγχάνεται τις περισσότερες φορές από μια σειρά συμμετρικά τοποθετημένων στην οροφή φωτιστικών που εξασφαλίζουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο διάχυτου και ομοιόμορφου φωτισμού στο σύνολο του χώρου. Στόχος είναι η εξασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών φωτισμού και ορατότητας για την ασφαλή και άνετη κίνηση των επισκεπτών στο χώρο, καθώς και σωστή χρωματική απόδοση. Κατά το παρελθόν επικράτησε λανθασμένα η άποψη ότι όσο πιο υψηλά είναι τα επίπεδα του γενικού φωτισμού σε ένα περίπτερο, τόσο πιο έντονα θα φαίνεται το εμπόρευμα και επομένως αυτό θα έχει θετικό αντίκτυπο στην επιτυχία της έκθεσης. Είναι αλήθεια ότι ο διάχυτος γενικός φωτισμός από συμμετρικά τοποθετημένα φωτιστικά ή προβολείς στην οροφή των περιπτέρων ή σε τράσες, αποτελεί την πλέον διαδεδομένη λύση φωτισμού στην πλειοψηφία των εκθεσειακών περιπτέρων. Στα θετικά της προσέγγισης αυτής είναι ότι εξασφαλίζει υψηλά επίπεδα φωτισμού (έως και 1000 lux στην οριζόντια επιφάνεια εργασίας ή στο δάπεδο), ικανοποιητική χρωματική απόδοση και κυρίως χρησιμοποιεί ικανοποιητικά την ηλεκτρική ενέργεια (σχέση κατανάλωσης / φωτεινής απόδοσης). Στα αρνητικά της προσέγγισης αυτής είναι ότι δεν είναι πλέον αποδεκτό να υπάρχει μια οροφή γεμάτη φωτιστικά και ότι  ο διάχυτος φωτισμός από μόνος του δεν καταφέρνει να δημιουργήσει ατμόσφαιρα στο χώρο.

Μια σχετικά νέα τεχνική γενικού φωτισμού που χρησιμοποιείται σε αρκετά περίπτερα είναι αυτή του wall-washing, του ομοιόμορφου δηλαδή φωτισμού των κάθετων επιφανειών είτε από πάνω προς τα κάτω με ειδικά φωτιστικά κυκλικής ή γραμμικής μορφής με ασύμμετρους ανακλαστήρες, είτε από κάτω προς τα πάνω με γραμμικά φωτιστικά τοποθετημένα σε φατνώματα, ως μια προσπάθεια να ορισθεί η περίμετρος του χώρου.

Σήμερα, ο γενικός φωτισμός χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο μόνο ως ένα βασικό επίπεδο κυρίως για την ασφαλή κίνηση και προσανατολισμό των επισκεπτών στο χώρο και πάντοτε σε συνδυασμό με αλλά συστήματα φωτισμού.

Φωτισμός ανάδειξης

Πολύ περισσότερο από το παρελθόν, ο γενικός φωτισμός χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα του φωτισμού ανάδειξης. Η λειτουργία του φωτισμού ανάδειξης, ο οποίος χρησιμοποιεί φωτιστικά τύπου spotlights με επιλογή από στενή έως ευρεία δέσμες φωτός, είναι να κάνει τα αντικείμενα να ξεχωρίσουν από το περιβάλλον τους. Με το τρόπο αυτό δίνει έμφαση στη φόρμα, τη δομή, στην υφή και το χρώμα τους.  Δημιουργεί την απαραίτητη λάμψη και ακτινοβολία για να ενδυναμώσει τη σχέση μεταξύ του επισκέπτη και του προβαλλομένου εκθέματος. Δημιουργεί τη φινέτσα εκείνη που κάνει μια παρουσίαση ελκυστική.

Στις μέρες μας πολύ περισσότερο από το παρελθόν, οι σχεδιαστές των εκθεσιακών περιπτέρων επιλέγουν να αναδείξουν συγκεκριμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία ή λεπτομέρειες του χώρου με σκοπό τη δημιουργία της επιθυμητής ατμόσφαιρας. Μια κατάλληλα φωτισμένη οροφή για παράδειγμα μπορεί να κάνει ένα χώρο να δείχνει ψηλότερος, ενώ ο φωτισμός των κάθετων επιφανειών (τοίχων) μπορεί να κάνει το μέρος να δείχνει μεγαλύτερο.

Φωτισμός δημιουργίας ειδικών εφε

Ο φωτισμός δημιουργίας ειδικών εφε σε αντίθεση με το φωτισμό ανάδειξης χρησιμοποιείται όπου επιθυμείται μεγαλύτερη προσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών χωρίς να φωτίζονται όμως άμεσα τα εμπορεύματα. Στο παρελθόν η τεχνική αυτή χρησιμοποιούνταν μόνο σε εκθεσιακά περίπτερα συγκεκριμένων εταριών, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σε μια προσπάθεια αύξησης του ενδιαφέροντις των επισκεπτών. Η χρησιμοποίηση gobos για την προβολή εικόνων, λογότυπων, παραστάσεων, διαφημιστικών σε μια κατακόρυφη επιφάνεια, η χρήση συστημάτων φωτισμού με οπτικές ίνες και εναλλαγές χρωμάτων αποτελούν επιμέρους τεχνικές για τη δημιουργία ελκυστικών εφε φωτισμού.

Ελέγχοντας το φως

Ο έλεγχος του φωτισμού θα έχει ένα πολύ πιο κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία τόσο των κατάλληλων επιπέδων φωτισμού όσο και της ατμόσφαιρας στο μέλλον. Σε γενικές γραμμές υπάρχουν τέσσερις παράμετροι φωτισμού οι οποίοι μπορούν να ελέγχουν: τα επίπεδα φωτισμού, το χρώμα του φωτός, η κατεύθυνση της δέσμης και το άνοιγμα της εάν και τα δυο τελευταία μόλις και άρχισαν να εφαρμόζονται με επιτυχία στο χώρο των καταστημάτων. Ο έλεγχος του φωτισμού προσφέρει λύσεις σε τέσσερις πολύ σημαντικές απαιτήσεις των ιδιοκτητών των χώρων και πιο συγκεκριμένα στη:

Δημιουργία ευελιξίας

Αναφέρεται στη δυνατότητα προσαρμογής του φωτισμού σε αλλαγές στη διάταξη του χώρου μέσω της αύξησης των επιπέδων φωτισμού σε μια συγκεκριμένη περιοχή για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, χωρίς να αλλάξει η εγκατάσταση φωτισμού.

Δημιουργία διαφορετικών συνθηκών εργασίας
Αναφέρεται στην επιλογή των κατάλληλων επιπέδων φωτισμού ανά περιοχή του καταστήματος και συγκεκριμένες ανάγκες της κάθε περιοχής (πωλήσεις, γύρω χώροι, βιτρίνες, εξωτερικοί χώροι και πρόσοψη).

Δημιουργία δυναμικών εφε φωτισμού

Η εφαρμογή δυναμικών φωτισμών προσθέτει μια νέα διάσταση, αυτή της κίνησης με στόχο να προσελκύσουν την προσοχή των πελατών και να προσθέσουν ενδιαφέρον.

Εξοικονόμηση ενέργειας

Η ύπαρξη ενός κεντρικού συστήματος ελέγχου του φωτισμού σε συνδυασμό με την επιλογή των πιο αποδοτικών λαμπτήρων προσφέρει επιπλέον δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας. Η σύνδεση φυσικού-τεχνητού φωτισμού και η ενεργοποίηση του φωτισμού μέσω ανιχνευτών κίνησης μπορούν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη.

Πρώτη δημοσίευση: Greek Architects Μάρτιος 2007

Θεόδωρος Δ. Κοντορήγας BSc MBA MSc
Ειδικός Σύμβουλος - Μελετητής Αρχιτεκτονικού Φωτισμού
Μέλος ELDA, IALD, Society of Light & Lighting