Αστικός φωτισμός και LEDs

Η νυχτερινή εικόνα της Αθήνας είναι απογοητευτική. Ο τεχνητός φωτισμός αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως υποκατάστατο του φυσικού φωτός τις νυκτερινές ώρες, δηλαδή μόνο ως μια βασική τεχνολογία που εξασφαλίζει ικανοποιητικά επίπεδα ορατότητας και όχι ως ένας από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζει την ανθρώπινη ψυχολογία. Ο πρόχειρα σχεδιασμένος αστικός φωτισμός είναι ομοιόμορφος, στατικός, σπαταλά ενέργεια στα όρια της υπερβολής, προκαλεί φωτορύπανση και προσβάλλει την αισθητική εικόνα σημαντικών αρχιτεκτονικών δημιουργιών και ιστορικών μνημείων. Επιπλέον, δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στους κατοίκους και τους επισκέπτες και οδηγεί στην περαιτέρω υποβάθμιση της κοινωνικής αλλά και οικονομικής ζωής στην πρωτεύουσα.

Ο αστικός φωτισμός βοηθά να οραματιστούμε το νυχτερινό τοπίο και τη μορφή της πόλης, έτσι ώστε σταδιακά να αναδείξουμε την ταυτότητά της, τις ιδιαιτερότητές της, τη δυναμική της, την ατμόσφαιρά της. Παράλληλα, μας βοηθά να επιτύχουμε ένα μακροπρόθεσμα ελεγχόμενο σχεδιασμό του φωτισμού των δημόσιων χώρων. Αυτή η επιστήμη που γεννήθηκε στη Γαλλία προς τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έχει ενταχθεί σήμερα σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική χωροταξίας και ανάπτυξης των πόλεων. Στη Γαλλία πάνω από 200 κοινότητες και ευρύτερες πολεοδομικές περιοχές όλων των ειδών και μεγεθών έχουν εξοπλιστεί με ένα Γενικό Σχεδιασμό Φωτισμού (ΓΣΦ). Στο εξωτερικό, πολλές πόλεις προσεταιρίστηκαν αυτή την ιδέα και μεταξύ αυτών μπορούμε να αναφέρουμε τις Βρυξέλλες, το Εδιμβούργο, το Νιουκάσλ, το Μιλάνο, τη Ρώμη, το Κεμπέκ ή τη Σιγκαπούρη.

Οι προσδοκίες από τις νέες τεχνολογίες του φωτισμού είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Ειδικότερα, ο φωτισμός LED είναι ίσως η πιο σημαντική αλλαγή που σημειώθηκε στο χώρο της τεχνολογίας του φωτισμού από την ίδια την επινόηση του ηλεκτρικού φωτός. Τα LEDs τροποποιούν την ίδια τη φύση του φωτισμού, προσφέροντας νέες δυνατότητες στο σχεδιασμό και την εφαρμογή του τεχνητού φωτισμού για τη βελτίωση της ανθρώπινης εμπειρίας.

Είναι αλήθεια ότι πολύ λίγες από τις πραγματικές δυνατότητες των νέων αυτών τεχνολογιών έχουν κατανοηθεί και εφαρμοσθεί στη χώρα μας μέχρι σήμερα. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο φωτισμός LED αντικαθιστά υφιστάμενα φωτιστικά που χρησιμοποιούν ενεργοβόρες τεχνολογίες του παρελθόντος. Αλλά ακόμα και σε αυτή την απλή εφαρμογή, οι ρυθμοί μετάβασης στις νέες τεχνολογίες είναι εξαιρετικά αργοί και η υφιστάμενη δυσχερής οικονομική κατάσταση θα έχει ως αποτέλεσμα περαιτέρω καθυστερήσεις.

Οι νέες αυτές τεχνολογίες προσφέρουν στους επαγγελματίες μελετητές φωτισμού και στους αρχιτέκτονες ένα δυναμικό εργαλείο που όχι μόνο τους επιτρέπει για πρώτη φορά να δημιουργήσουν μοναδικά φωτιστικά εφέ αλλά και να εξασφαλίζει εγκαταστάσεις φωτισμού όπου τα φωτιστικά έχουν μικρό μέγεθος, μεγάλη διάρκεια ζωής, απαιτούν σχεδόν μηδενική συντήρηση αφού δεν υπάρχουν πλέον λαμπτήρες που θα πρέπει να αλλαχτούν, καταναλώνουν ελάχιστη ενέργεια και προσφέρονται σε σχήματα και χρώματα όχι μόνο πέρα από κάθε φαντασία αλλά και κατά παραγγελία. Επιπλέον, με δεδομένη την ευελιξία στο σχήμα τους, μπορούν διακριτικά να ενσωματωθούν στην αρχιτεκτονική ενός κτιρίου όπως για παράδειγμα σε προσόψεις ή για το φωτισμό μεγάλων γυάλινων επιφανειών ή πλαστικών πλαισίων.

Θα πρέπει εδώ να υπογραμμισθεί  ότι μιλάμε για ένα τελείως νέο τρόπο παραγωγής φωτός από ένα ηλεκτρονικό πλέον σύστημα που περιλαμβάνει ένα μεγάλο ή μικρό αριθμό φωτεινών πηγών (LEDs), τα αντίστοιχα φωτιστικά που είναι ειδικά κατασκευασμένα για τις πηγές αυτές και τα συστήματα ελέγχου τους. Η δυνατότητα του ελέγχου και προγραμματισμού των φωτιστικών αυτών από έναν μικρό-επεξεργαστή επιτρέπει όχι μόνο τη δημιουργία σκηνών φωτισμού όπου η ένταση του φωτισμού μπορεί να αυξομειώνεται αλλά και τη δημιουργία μυριάδων χρωμάτων και αποχρώσεων με την προσθετική μίξη των βασικών χρωμάτων.

Η αειφόρος ανάπτυξη και ο σεβασμός προς το περιβάλλον είναι βασικές αξίες κάθε επαγγελματικής μελέτης φωτισμού. Χάρη στις λύσεις φωτισμού LED πραγματοποιείται ένα σημαντικό βήμα προς την επίτευξη και των δύο στόχων. Όσον αφορά την αειφορία των LED, η πρώτη σκέψη που έρχεται στο μυαλό είναι η χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα θέματα, όπως η μείωση των αποβλήτων, η ανακυκλωσιμότητα, η χρήση των υλικών και των πόρων, καθώς και τα αποτελέσματά τους στις πρακτικές οικοδόμησης και σχεδιασμού.

Στην πραγματικότητα, ο φωτισμός LED υποστηρίζει τον αειφόρο σχεδιασμό με πολλούς τρόπους. Καταναλώνει λιγότερη ενέργεια σε σύγκριση με τους περισσότερους από τους υπόλοιπους τύπους λαμπτήρων, έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής (πράγμα που σημαίνει λιγότερο συχνή αντικατάσταση και, ως εκ τούτου, μειωμένα απόβλητα), δεν περιέχει υδράργυρο και τοποθετείται σε ειδικά φωτιστικά που έχουν σχεδιαστεί για ευκολότερη αποσυναρμολόγηση και ανακύκλωση.

Αστικός φωτισμός και LEDs

Οι ανάγκες αστικού φωτισμού αλλάζουν. Δεν πρόκειται πλέον απλώς για την παροχή επαρκούς φωτισμού στις πόλεις, προκειμένου να διασφαλίζεται η ορατότητα και η ασφάλεια. Σήμερα, ο φωτισμός χρησιμοποιείται ολοένα περισσότερο για τη δημιουργία ενός νυχτερινού περιβάλλοντος μέσω του οποίου η πόλη αποκτά νέα ταυτότητα, γίνεται πιο ελκυστική και επαναπροσδιορίζει τη σχέση της με τους κατοίκους.

Τα LED συνιστούν απαράμιλλο τρόπο φωταγώγησης του αστικού περιβάλλοντος με συναρπαστικό και πρακτικό τρόπο. Διαθέτουν εξαιρετικές δυνατότητες προσαρμογής, επιτρέποντας στους σχεδιαστές να απομακρύνονται από τον στατικό φωτισμό του παρελθόντος και να δημιουργούν ευπροσάρμοστη ατμόσφαιρα που θα μπορούσε, για παράδειγμα, να αλλάζει ανάλογα με τον καιρό ή την εποχή, καθώς και να παρέχουν πρόσθετο εορταστικό χρώμα στις εθνικές εορτές. Και όλα αυτά με ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας σε σύγκριση με τις συμβατικές τεχνικές φωτισμού.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα φωτιστικά σώματα LED σε συνδυασμό με τη χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων με στόχο την περαιτέρω εξοικονόμηση ενέργειας. Η χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων με φωτεινές διόδους (LED) μπορεί να επιφέρει μια σημαντική αλλαγή στα φωτιστικά σώματα δημόσιου φωτισμού, εισάγοντας επίπεδα απόδοσης και αξιοπιστίας τα οποία ήταν ακατόρθωτα πριν από μερικά χρόνια. Εξίσου σημαντικό είναι και το κόστος τους που γίνεται ολοένα και πιο ανταγωνιστικό. Εκτιμάται ότι η ετήσια κατανάλωση για το δημοτικό φωτισμό στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 40-80 kwh ανά κάτοικο ή μεταξύ 10-30 kwh ανά χιλιόμετρο οδού, ενώ στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας η κατανάλωση είναι ακόμα μεγαλύτερη. Η κατανάλωση ενέργειας για τον ηλεκτροφωτισμό των Δήμων μπορεί να μειωθεί σημαντικά με την εφαρμογή μέτρων ενεργειακής αποδοτικότητας.

Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η εξοικονόμηση ενέργειας στα υφιστάμενα δίκτυα μπορεί να ανέρθει στο 40% μέσω ολοκληρωμένων παρεμβάσεων, που αφορούν τόσο στο σχεδιασμό του συστήματος και στις προδιαγραφές του τεχνικού εξοπλισμού του όσο και στο εφαρμοσμένο σύστημα διαχείρισης. Οι παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης του δημοτικού φωτισμού μπορούν να εξασφαλίσουν τόσο την απαιτούμενη ποιότητα του φωτισμού στους κοινόχρηστους χώρους όσο και την οικονομική αποδοτικότητα (πολύ σύντομη απόσβεση) προς όφελος του Δήμου.

Η οδός Κεραμεικού υπό νέο 'λευκό' φως

Με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, ο μη-κερδοσκοπικός φορέας ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων και τον Κόσμο της Αθήνας υλοποίησε μια περιβαλλοντική δράση στην οδό Κεραμεικού, που αφορά στην αντικατάσταση των φωτιστικών οδικού φωτισμού με λαμπτήρες ατμών νατρίου υψηλής πίεσης με το χαρακτηριστικό 'κίτρινο χρώμα φωτός' με φωτιστικά με ενσωματωμένα LEDs υψηλής φωτεινότητας και λευκού χρώματος.

Αλλάζοντας τον φωτισμό στην οδό Κεραμεικού στο κέντρο της Αθήνας, η ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά θέλησε να βελτιώσει την ποιότητα φωτισμού στη γειτονιά, αναδεικνύοντας, παράλληλα, το θέμα του οικολογικού φωτισμού. H εξοικονόμηση ενέργειας & πόρων που θα προκύψει από την τοποθέτηση συσκευών φωτισμού τεχνολογίας LED στην οδό Κεραμεικού εκτιμάται πως θα κυμαίνεται από 50% έως 70% σε σχέση με το υπάρχον φωτιστικό σύστημα.

Τα φώτα LED έχουν μεγαλύτερο κύκλο ανακύκλωσης από τις συμβατικές πηγές φωτισμού και αποτελούν μία περιβαλλοντικά φιλική εναλλακτική για τον δημόσιο φωτισμό. Επιπλέον, δεν περιέχουν υδράργυρο ή άλλες επικίνδυνες τοξικές ουσίες όπως περιέχουν άλλοι τύποι λαμπτήρων.

Η περιβαλλοντική δράση υλοποιήθηκε σε συνέχεια της πρότασής που έχει καταθέσει η ομάδα ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά, σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο Antonas Office, για την ανάπλαση και αναβάθμιση της οδού Κεραμεικού σε άξονα πολιτισμού και σε δρόμο ήπιας κυκλοφορίας με ποδηλατόδρομο και διαπλατυσμένο πεζοδρόμιο. Η μελέτη των αρχιτεκτόνων έχει γίνει στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσέγγισης για τον επανασχεδιασμό του δικτύου δρόμων στο ΚΜ και σε συνέχεια άτυπου αρχιτεκτονικού εργαστηρίου που είχε διοργανώσει η ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά, και βασίζεται στο τρίπτυχο reduce - reuse - recycle.

Θεόδωρος Δ Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Πηγές φωτογραφικού υλικού: ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά, Philips, Griven, BDP Lighting, Hess Licht.