Η ποιότητα του φωτισμού στη σύγχρονη κατοικία (μέρος Β’)

<<< Α Μέρος

Ο επαγγελματικά σχεδιασμένος τεχνητός φωτισμός, σε αντίθεση με τις 'δωρεάν' μεν αλλά πρόχειρες, ενεργοβόρες και κοστοβόρες δε 'προτάσεις αγοράς εξοπλισμού' που προωθούνται και αυτοδιαφημίζονται ως 'μελέτες φωτισμού' από εμπορικές εταιρίες σε μια προσπάθεια αύξησης πωλήσεων, λειτουργεί αποτελεσματικά σε πολλαπλά επίπεδα λαμβάνοντας υπόψη όλες τις αισθητικές και λειτουργικές ανάγκες ενός οικιακού χώρου. Επιπλέον αξιοποιεί αρμονικά και συνδυαστικά το διαθέσιμο αλλά διαρκώς μεταβαλλόμενο φυσικό φωτισμό και τα διαφορετικά είδη τεχνητού φωτισμού (γενικός, ανάδειξης, τοπικός - εργασίας και ενημέρωσης).

Εάν ο πετυχημένος σχεδιασμός του φωτισμού σε μια κατοικία έπρεπε να ακολουθεί ένα γενικό κανόνα, αυτός σίγουρα θα ήταν: περισσότερες από μια φωτεινές πήγες, περισσότερες από μια δέσμες φωτός, περισσότερες από μια κατευθύνσεις φωτισμού και προσοχή στην πρόκληση ενοχλητικών θαμβωσεων. Η ύπαρξη των κατάλληλων συστημάτων έλεγχου των φωτεινών ροών και η προσαρμογή τους στις ιδιαίτερες λειτουργικές και αισθητικές ανάγκες κάθε προσωπικού χώρου είναι επίσης ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για τον 'ορθό' φωτισμό μιας κατοικίας.

Τραπεζαρία
Η τραπεζαρία ως ξεχωριστό δωμάτιο εμφανίζεται όλο και λιγότερο στις σύγχρονες κατοικίες. Ο περιορισμένος χώρος και η ανεπισημότητα των σημερινών προσκλήσεων για φαγητό καθώς και η ελαστικότητα του χρόνου των οικογενειακών γευμάτων, έχει σαν αποτέλεσμα να υπάρχουν σήμερα σαλόνια - τραπεζαρίες, κουζίνες - τραπεζαρίες ή ακόμα και κουζίνες - σαλόνια - τραπεζαρίες, αλλά η τραπεζαρία ως χωριστό δωμάτιο είναι ολοένα και πιο σπάνια.

Ο φωτισμός της τραπεζαρίας θα πρέπει να δημιουργεί μια ατμόσφαιρα  αμεσότητας και οικειότητας, η οποία να μπορεί να γίνει γιορτινή εάν χρειαστεί, ενώ  παράλληλα θα πρέπει να είναι διακριτικός και ευχάριστος. Όπως είναι φυσικό κάθε σχεδιασμος φωτισμού ξεκινάει από το τραπέζι. Η εκτίμηση των χρωμάτων και της υφής των εδεσμάτων αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο για την απόλαυση ενός γεύματος. Το υπερβολικά έντονο φως έρχεται σε αντίθεση με το αίσθημα της οικειότητας και της παρέας που είναι απαραίτητα σε μια συγκέντρωση.

Τα κρεμαστά από την οροφή φωτιστικά, από το απλό μεταλλικό καπέλο ως τον πολυέλαιο, αποτελούν την πιο διαδεδομένη λύση φωτισμού της τραπεζαρίας. Κατευθύνοντας μια ευρεία δέσμη διάχυτου φωτός στο τραπέζι, ένα κρεμαστό φωτιστικό εξασφαλίζει επαρκή γενικό φωτισμό και δημιουργεί έναν οικείο κύκλο φωτός που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά. Η πηγή φωτός αυτή καθεαυτή δεν θα πρέπει να είναι πολύ φωτεινή. Ένα άσπρο τραπεζομάντιλο, αστραφτερά ποτήρια και μαχαιροπίρουνα καθώς και η λεία επιφάνεια της πορσελάνης αντανακλούν ανεπαίσθητα το φως, φωτίζοντας τα πρόσωπα όσων κάθονται στο τραπέζι. Το κρεμαστό φωτιστικό θα πρέπει να τοποθετείται αρκετά χαμηλά πάνω από το τραπέζι, ώστε η πηγή φωτός να μην τυφλώνει, αλλά όχι τόσο ώστε να εμποδίζει τη θεά και τη συζήτηση στο τραπέζι. Το ύψος του φωτιστικού και το σχήμα του αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την αποφυγή ενοχλητικών λάμψεων. Πιο βαθιά καπελά, όπου η θέση του λαμπτήρα είναι καλά κρυμμένη μέσα στο φωτιστικό, είναι σαφώς προτιμότερα από πιο ρηχά ενώ οι παραδοσιακοί λαμπτήρες ανεστραμμένου καθρεπτου που αντανακλούν το φως προς τα πάνω και το διαχέουν είναι επίσης μια καλή ιδέα. Ένα μακρύ τραπέζι μπορεί να χρειάζεται περισσότερα κρεμαστά φωτιστικά έτσι ώστε να υπάρχει φως σε όλο το μήκος του. Σε αυτή την περίπτωση μια ράγα φωτισμού όπου η θέση των φωτιστικών είναι ευέλικτη αποτελεί ιδανική λύση και επιπλέον επιτρέπει το συνδυασμό κρεμαστών διακοσμητικών φωτιστικών με σποτ κατευθυνόμενης δέσμης που μπορούν να τονίσουν ενδιαφέροντα στοιχεία στους τοίχους.

Ο κατευθυνόμενος φωτισμός έμφασης είναι μια συνηθισμένη επιλογή φωτισμού και αποτελεί μια πιο ατμοσφαιρική λύση. Τα κατάλληλα φωτιστικά τοποθετούνται και εστιάζονται έτσι ώστε να τονίσουν το κεντρικό στοιχείο του τραπεζίου για παράδειγμα ένα βάζο από λουλούδια ή εκεί όπου θα δημιουργήσουν περιοχές φωτός που θα αντανακλούν απαλά στα πρόσωπα. Η εστίαση των φωτιστικών αυτών θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή αφού φωτιστικά που τοποθετούνται ακριβώς πάνω από τα κεφάλια των συνδαιτυμόνων είναι δυσάρεστα και δημιουργούν σκληρές μη κολακευτικές σκιές στα πρόσωπα. Επειδή η θέση και η εστίαση των φωτιστικών είναι σημαντική, ο κατευθυνόμενος φωτισμός έμφασης ενδείκνυται μόνο σε χώρους όπου η θέση του τραπεζίου είναι μόνιμη.

Μακριά από το τραπέζι και ιδιαίτερα στις περιβάλλουσες κάθετες επιφάνειες ένας απαλός γενικός φωτισμός θα φροντίσει ώστε οι αντιθέσεις μεταξύ των επιπέδων του φωτός στο χώρο να μην είναι πολύ μεγάλες. Μικρές σκιασμένες απλίκες είναι μια κλασική λύση για την τραπεζαρία. Επιτραπέζιες λάμπες, φωτιστικά έμμεσου φωτισμού στη γωνία του δωματίου, φωτισμός ανάδειξης πινάκων ή άλλων διακοσμητικών αντικειμένων μπορούν να συμπληρώσουν τη συνολική εικόνα χωρίς όμως να αποσπούν την προσοχή από το τραπέζι.

Παρά τις πρόσφατες απαγορεύσεις με βάση την Ευρωπαική νομοθεσία για την εξοικονόμηση ενέργειας και το περιβάλλον, ο λαμπτήρας πυράκτωσης ή αλογόνου είναι σίγουρα οι ενδεδειγμένες  πηγές φωτός για την τραπεζαρία αποδίδοντας σωστά τα χρώματα και κολακεύοντας τα πρόσωπα. Σε ιδιαίτερες περιστάσεις είναι απαραίτητα τα κεριά για τη δημιουργία ακόμα μεγαλύτερης οικειότητας και ζεστασιάς.

Υπνοδωμάτια
Το υπνοδωμάτιο είναι ο κατεξοχήν προσωπικός χώρος κάθε σπιτιού όπου αρχίζει και τελειώνει η ημέρα και ως εκ τούτου η ποιότητα του φωτισμού και η γενική ατμόσφαιρα είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Η εξασφάλιση ιδανικών συνθηκών για ένα καλό και ξεκούραστο ύπνο αποτελεί τη βασική απαίτηση, ενώ θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη και για μια σειρά από άλλες δραστηριότητες όπως για παράδειγμα για διάβασμα, το μακιγιάρισμα των γυναικών και πιθανώς παρακολούθηση τηλεόρασης.

Ο σχεδιασμός φωτισμού σε ένα υπνοδωμάτιο θα πρέπει να ξεκινάει από την εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου διακριτικού και άνετου διάχυτου φωτισμού για την άνετη και ευχάριστη παραμονή στο χώρο. Καθένα από τα διαφορετικά είδη φωτισμού που θα χρησιμοποιηθούν (γενικός, τοπικός, έμφασης) θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν εύκολα στην ατμόσφαιρα του χώρου καθώς αυτή αλλάζει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Έτσι για παράδειγμα, τις πρωινές ώρες απαιτείται έντονος φωτισμός για να ενισχυθεί το αίσθημα του δυναμικού ξεκινήματος της ημέρας, ενώ τις βράδυνες ώρες ο φωτισμός θα πρέπει να αποπνέει ηρεμία και χαλάρωση. Σε κάθε περίπτωση οι έντονες λάμψεις ή αντανακλάσεις σε γυαλιστερές επιφάνειες ή μεγάλες αντιθέσεις μεταξύ περιοχών φωτός και σκιάς, θα πρέπει να αποφεύγονται.

Για το γενικό φωτισμό του υπνοδωματίου, η χρησιμοποίηση χωνευτών στην οροφή φωτιστικών τύπου downlight στη περίμετρο του δωματίου και σε συνδυασμό με επιτραπέζιες λάμπες, μπορεί να εξασφαλίσει ικανοποιητικά επίπεδα φωτισμού. Σε πολλές περιπτώσεις, ειδικά εάν η επίτευξη υψηλών επιπέδων φωτισμού δεν είναι επιθυμητή, η χρησιμοποίηση επιτραπέζιων λαμπών τοποθετημένων σε στρατηγικά σημεία στο χώρο μπορεί από μόνη της να είναι αρκετή. Αυτές μπορούν να τοποθετηθούν μια σε κάθε πλευρά του κρεβατιού, με επιπλέον μια ή δυο λάμπες σε κάποιο έπιπλο ή γραφείο.

Στην περίπτωση που το ύψος της οροφής είναι υψηλό, ενδείκνυται η χρήση φωτισμού από κάτω προς τα πάνω (uplighting) με τη χρησιμοποίηση απλικών. Επίσης μικρά φωτιστικά με λαμπτήρες αλογονου μπορούν να τοποθετηθούν στο επάνω μέρος ενός ντουλαπιού ή μιας βιτρίνας και ως μια σχεδόν αόρατη πηγή φωτισμού να φωτίσουν έμμεσα την οροφή. Ο έμμεσος φωτισμός αποτελεί στην περίπτωση αυτή την ενδεδειγμένη λύση αφού όχι μόνο εξασφαλίζει ένα ικανοποιητικό επίπεδο γενικού φωτισμού αλλά και  δημιουργεί ένα αίσθημα ζεστασιάς και ευρυχωρίας.

Ο φωτισμός έμφασης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία του χώρου που ο μελετητής φωτισμού θα επιλέξει να αναδείξει. Η ανάδειξη πινάκων ή άλλων έργων τέχνης, ο φωτισμός πίσω από τις κουρτίνες, η δημιουργία ειδικών εφε στην οροφή για παράδειγμα με τη χρήση ενός συστήματος οπτικών ινών αποτελούν επιμέρους στοιχεία του φωτισμού έμφασης και μπορούν να προσθέσουν ζωντάνια και ενδιαφέρον στο δωμάτιο.

Από τη στιγμή που οι αποφάσεις για το γενικό φωτισμό και το φωτισμό έμφασης έχουν ολοκληρωθεί, το επόμενο βήμα είναι να ληφθεί υπόψη ο τοπικός φωτισμός που απαιτείται για την εκτέλεση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων στο δωμάτιο όπως για παράδειγμα για διάβασμα στο κρεβάτι ή για επιλογή ρούχων. Μικρές επιτραπέζιες λάμπες σε κάθε πλευρά του κρεβατιού, απλίκες τοίχου ή ειδικά εύκαμπτα φωτιστικά στο προσκέφαλο, μπορούν να προσφέρουν ικανοποιητικό φωτισμό για διάβασμα στο κρεβάτι. Το φως θα πρέπει να τοποθετηθεί αρκετά ψηλά ώστε να φωτίζει τη σελίδα και να είναι σκιασμένο έτσι ώστε να αποφεύγονται ενοχλητικές λάμψεις. Είναι απαραίτητο να υπάρχει φωτισμός και από τις δυο πλευρές του κρεβατιού και μάλιστα με ανεξάρτητο διακόπτη. Τα φωτιστικά με εύκαμπτους κινούμενους μεταλλικούς βραχίονες είναι ιδιαίτερα χρήσιμα. Επίσης ευέλικτα συστήματα φωτισμού με οπτικές ίνες παρέχουν ικανοποιητικά επίπεδα τοπικού φωτισμού με τη πηγή φωτισμού να μπορεί να τοποθετηθεί κάτω από το κρεβάτι

Οι ντουλάπες θα πρέπει επίσης να φωτίζονται έτσι ώστε να είναι εύκολη και άνετη η επιλογή των ρούχων, χωρίς να υπάρχει η παραμικρή αλλοίωση της εμφάνισης ή του χρώματος τους. Χωνευτά στην οροφή φωτιστικά με γυαλί αμμοβολης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξασφαλιστεί ένας απαλός φωτισμός στην μπροστινή όψη των ντουλαπών. Ο καθρέπτης και το έπιπλο της τουαλέτας θα πρέπει να φωτίζεται και από τις δυο πλευρές ώστε το φως να πέφτει ομοιόμορφα στο πρόσωπο. Το ίδιο ισχύει και για τους καθρέπτες που είναι τοποθετημένοι στο τοίχο του δωματίου. Ντουλάπες ή εντοιχισμένες γκαρνταρόμπες μπορούν να φωτίζονται από ειδικά φωτιστικά με λαμπτήρες xenon ή φθορισμού που λειτουργούν με το άνοιγμα της πόρτας.

Από πλευράς έλεγχου του φωτισμού σε κάθε υπνοδωμάτιο απαιτούνται το ελάχιστο δυο γραμμές φωτισμού. Η μια γραμμή απαραίτητα θα ελέγχει τα φωτιστικά που βρίσκονται κοντά στο κρεβάτι ενώ η δεύτερη όλες τις υπόλοιπες πηγές φωτισμού. Η χρησιμοποίηση διακόπτη κομμιτατερ στο προσκέφαλο κρίνεται επίσης απαραίτητη αφού επιτρέπει τον έλεγχο του φωτισμού του δωματίου τοπικά από το κρεβάτι. Η τοποθέτηση ενός ρεοστάτη είτε στην πόρτα του δωματίου είτε στο κρεβάτι μπορεί επίσης να δώσει περισσότερες επιλογές στον έλεγχο της ατμόσφαιρας του δωματίου.

Θεόδωρος Δ. Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Πηγές φωτογραφικού υλικού: Kevin Reilly, Viso, Ingo Maurer, Vertigo Bird, Louis Poulsen, LDi, Arturo Alvarez, LZF Lamps, Knickeboker.