Το λευκό φως της σύγχρονης πόλης

Για πολλά χρόνια τώρα, η νυχτερινή εικόνα των πόλεων μας είναι απογοητευτική. Ο πρόχειρα σχεδιασμένος αστικός φωτισμός είναι ομοιόμορφος, στατικός, σπαταλά ενέργεια στα όρια της υπερβολής, προκαλεί φωτορύπανση και προσβάλλει την αισθητική εικόνα σημαντικών αρχιτεκτονικών δημιουργιών και ιστορικών μνημείων. Επιπλέον, δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα σε κατοίκους και επισκέπτες και οδηγεί στην περαιτέρω υποβάθμιση της κοινωνικής αλλά και οικονομικής ζωής.

Η αρνητική αυτή πραγματικότητα οφείλεται πρωτίστως στην αδιαφορία και ημιμάθεια των αρμόδιων και ''υπεύθυνων'' δημοτικών και κρατικών υπηρεσιών για την ποιότητα του αρχιτεκτονικού φωτισμού στο περιβάλλον της σύγχρονης πόλης. Ο τεχνητός φωτισμός αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως υποκατάστατο του φυσικού φωτός τις νυκτερινές ώρες, δηλαδή μόνο ως μια βασική τεχνολογία που εξασφαλίζει ικανοποιητικά επίπεδα ορατότητας και όχι ως ένας από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζει την ανθρώπινη ψυχολογία. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η επαγγελματική και ανεξάρτητη από πωλήσεις φωτιστικού εξοπλισμού μελέτη φωτισμού, δεν περιλαμβάνεται στον προυπολογισμό ενός έργου. Επιπλέον, οι εμπορικές εταιρίες έχουν επιβάλλει εντέχνως στο τεχνικό κόσμο της χώρας τη στρατηγική πωλήσεων τους, δηλαδή ότι η διαδικασία σχεδιασμού μιας εγκατάστασης φωτισμού περιορίζεται στην επιλογή του φωτιστικού εξοπλισμού. Τα αποτελέσματα της πρακτικής αυτής, που υπό τις τρέχουσες δυσμενείς οικονομικές συνθήκες θα απαξιώνεται διαρκώς, είναι παντού φανερά στη κακή νυχτερινή εικόνα των πόλεων μας.

Παρόλαυτα, η σημασία του αρχιτεκτονικού φωτισμού στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον, είτε πρόκειται για την ανάδειξη μεμονωμένων κτιρίων ή μνημείων, είτε για δημόσιους χώρους, εμπορικούς δρόμους, οδικούς άξονες ή και ολόκληρες περιοχές, επανεξετάζεται υπό το πρίσμα των νέων απαιτήσεων που θέτει η παρούσα οικονομική συγκυρία και των πρόσφατων τεχνολογικών εξελίξεων. Οι νέες αυτές απαιτήσεις συνδέονται με την ποιότητα, την αισθητική ανάδειξη, την ασφάλεια του σύγχρονου νυχτερινού τοπίου μέσα όμως σε ένα αυστήρο πλαίσιο εξοικονόμησης ενέργειας και χρημάτων. Η επαγγελματική μελέτη αρχιτεκτονικού φωτισμού ως ώριμη πλέον επιστημονική και δημιουργική διαδικασία σχεδιασμού προσφέρει σήμερα αξιόπιστες λύσεις και συμβάλει δυναμικά στην ποιοτική μεταμόρφωση του νυχτερινού αστικού τοπίου κανοντας το πιο ελκυστικό, πιο δυναμικό, πιο ασφαλές.

Αναζητώντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυσάρεστης νυχτερινής εικόνας των πόλεων μας, δύσκολα θα παραβλέψει να αναφερθεί κανείς στην επικράτηση ενός μη-κολακευτικού κίτρινου μονοχρωματικού φωτός που εκπέμπεται από τους λαμπτήρες ατμών νατρίου όχι μόνο στις εγκαταστάσεις οδικού φωτισμού αλλά και ευρύτερα στο γενικό φωτισμό κάθε εξωτερικού χώρου της πόλης.

Το φυσικό φως είναι σημαντικό για τη ζωή μας, αλλά τη νύχτα βασιζόμαστε στον αστικό φωτισμό για τη φωταγώγηση του κόσμου μας. Το λευκό υψηλής ποιότητας φως έχει πολλά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με το κλασικό κίτρινο φως των λαμπτήρων εκκένωσης ατμών νατρίου. Έχει υψηλότερη ενεργειακή απόδοση και δημιουργεί φωτεινή και φυσική ατμόσφαιρα. Με άριστη απόδοση χρωμάτων και φωτεινότητα, το λευκό φως δίνει νέα όψη στην πόλη τη νύχτα, τόσο από αισθητική πλευρά όσο και ως προς την ασφάλεια.

Το λευκό φως συμβάλλει θετικά στη γνώμη που έχουν οι άνθρωποι για την πόλη τους, καθώς τους προσελκύει να περνούν περισσότερο χρόνο έξω τη νύχτα, δημιουργώντας τους μια αίσθηση περηφάνιας για την πόλη τους. Οι δήμοι λαμβάνουν πολύ σοβαρά υπ' όψιν την επίδραση του φωτός στην πόλη. Και εδώ, προτιμούν το λευκό φως. Ο Πρόεδρος της Ένωσης Συνοικιών Somosaguas της Μαδρίτης δήλωσε «Ο φωτισμός συμβαδίζει με τις αυστηρές απαιτήσεις μας όσον αφορά την αισθητική. Το λευκό φως μοιάζει με το φυσικό και αυτό βελτιώνει την ποιότητα ζωής των κατοίκων και συμβάλλει στην αύξηση της αξίας των ακινήτων»

Το 2005 πραγματοποιήθηκε η επιτόπια δοκιμή EVALUM στη Λυών, στη Γαλλία. Ζητήθηκε από τους φοιτητές που ζούσαν στην πανεπιστημιούπολη INSA και στους κατοίκους του «6ου διαμερίσματος» της πόλης να αξιολογήσουν τους διάφορους τύπους φωτισμού. Η πλάστιγγα έκλεινε προς το θερμό, λευκό φως που παράγουν λαμπτήρες με θερμοκρασία χρώματος 3000K.Τα επίπεδα ικανοποίησης από αυτούς τους λαμπτήρες ήταν υψηλότερα σε σχέση με τα επίπεδα ικανοποίησης από τους λαμπτήρες νατρίου υψηλής πίεσης με κίτρινο φως και το ψυχρό λευκό φως (4000-4200K).

Επιπρόσθετα, είναι γεγονός ότι η βελτιωμένη ορατότητα συμβάλλει στην οδική ασφάλεια. Το λευκό φως βοηθά τους οδηγούς να εντοπίζουν ταχύτερα και από μεγαλύτερη απόσταση την κίνηση στο κράσπεδο. Παρέχει πολύτιμο πρόσθετο χρόνο για να σταματήσουν εάν κάποιο παιδί, ποδηλάτης, πεζός ή ζώο πεταχτεί ξαφνικά μπροστά τους, αποτρέποντας σοβαρούς τραυματισμούς ή ακόμα και θανάτους. Επίσης, ισχύει και το αντίθετο, καθώς οι πεζοί είναι πιθανότερο να δουν το όχημα που πλησιάζει και να αντιδράσουν ανάλογα. Μια νέα έρευνα αποδεικνύει ότι η καλύτερη ορατότητα έχει ως αποτέλεσμα το μειωμένο ποσοστό ατυχημάτων πεζών, διότι είναι λιγότερο πιθανό να σκοντάψουν σε εμπόδιο ή σε ανώμαλες επιφάνειες του οδοστρώματος.

Σε έρευνα του Lighting Research Center στο Troy, της Νέας Υόρκης, εξετάστηκε εάν το λευκό φως βελτιώνει την (περιφερειακή) όραση των οδηγών. Μια ειδική πινακίδα τοποθετήθηκε δίπλα σε μια ζώνη δρόμου, η οποία προσομοίωνε την κίνηση προς και μακριά από το δρόμο. Δεκατρία άτομα συμμετείχαν σε δοκιμές που έγιναν την ημέρα και τη νύχτα με φωτισμό από λαμπτήρες τύπου CosmoWhite της εταιρίας Philips και νατρίου υψηλής πίεσης με κίτρινο φως. Οι 686 δοκιμές περιλάμβαναν μετακίνηση της πινακίδας σε διάφορες θέσεις. Όταν βρισκόταν μακριά από το δρόμο, η σωστή αντίδραση ήταν η επιτάχυνση, ενώ όταν ήταν κοντά, ο οδηγός έπρεπε να φρενάρει. Τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστικά σημαντική διαφορά στους χρόνους αντίδρασης φρεναρίσματος και επιτάχυνσης με λευκό και κίτρινο φως. Και στις δυο περιπτώσεις, ο χρόνος αντίδρασης με λευκό φως ήταν μικρότερος.

Για να δούμε το αντικείμενο, χρειάζεται ορισμένη διαφορά φωτεινότητας (δηλαδή αντίθεση) μεταξύ αντικειμένου και φόντου. Το όριο ανίχνευσης αντίθεσης είναι η ελάχιστη διαφορά, έτσι ώστε να μπορεί να διακρίνετε το αντικείμενο (χωρίς να χρειάζεται να βλέπετε το χρώμα ή τη λεπτομέρεια). Το χαμηλότερο όριο αντίθεσης σημαίνει ότι διευκολύνεται ο εντοπισμός του αντικειμένου. Η δοκιμή έδειξε ότι το λευκό φως δίνει χαμηλότερο όριο φωτεινότητας σε σύγκριση με το κίτρινο, ειδικά σε γωνίες εκτός άξονα και χαμηλά επίπεδα φωτεινότητας. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο εύκολο να βλέπουμε ανθρώπους και αντικείμενα με το λευκό φως και αυξάνει την ασφάλεια για τους οδηγούς και πεζούς.

Πολλοί άνθρωποι νιώθουν ανησυχία όταν περπατούν σε ορισμένους δρόμους όταν σκοτεινιάσει. Αυτό οφείλεται στη δυσπιστία προς το άγνωστο. Σε κακοφωτισμένες περιοχές τα πρόσωπα αναγνωρίζονται δύσκολα, ενώ κάποιος μπορεί να κρύβεται στις σκιές. Το λευκό φως μπορεί να συμβάλει θετικά στο αίσθημα της ασφάλειας των πολιτών. Με την άριστη απόδοση χρωμάτων και την υψηλότερη φωτεινότητα, είναι πιο εύκολο να διακρίνονται τα χρώματα, τα αντικείμενα, τα σχήματα και άλλες λεπτομέρειες. Διευκολύνεται η αναγνώριση των προσώπων, ακόμα και από απόσταση, πράγμα που βοηθά στη μείωση της ανησυχίας. Επίσης, το λευκό φως προσφέρει άπλετη φωταγώγηση και εξαλείφει τα σκοτεινά σημεία.

Το 2000, σε δύο ερευνητικά προγράμματα του Ινστιτούτου Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου του Cambridge διερευνήθηκαν τα αποτελέσματα του βελτιωμένου οδικού φωτισμού σε δύο αστικές περιοχές του Η.Β. Στο Dudley, τα εγκλήματα μειώθηκαν κατά 41% στην περιοχή του πειράματος, σε σύγκριση με τη μείωση 15% στην περιοχή ελέγχου. Στο Stoke, τα εγκλήματα μειώθηκαν κατά 43% στην περιοχή του πειράματος και 45% σε δυο γειτονικές περιοχές, σε σύγκριση με τη μείωση 2% σε δυο περιοχές ελέγχου. Το συμπέρασμα ήταν ότι η εξοικονόμηση από τη μειωμένη εγκληματικότητα ξεπερνούσε το κόστος των βελτιώσεων οδικού φωτισμού κατά 2,4 έως 10 φορές μετά από ένα έτος. Επομένως, παρέχει μεγάλη οικονομία.

Οι συνεχείς βελτιώσεις απόδοσης σημαίνουν ότι οι νέες πηγές λευκού φωτός έχουν μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση σε σύγκριση με τις εναλλακτικές λύσεις νατρίου υψηλής πίεσης. Επειδή ο κόσμος θεωρεί ότι το λευκό φως είναι πιο φωτεινό απ' όσο είναι στην πραγματικότητα, μπορείτε να προσφέρετε στο κοινό αυτό που περιμένει, μειώνοντας την απόδοση φωτισμού έως και 30%.

Το λευκό φως φέρνει την «πράσινη» αλλαγή και παρέχει μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να οριστεί μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ των φωτιστικών στις νέες εγκαταστάσεις, να μειωθεί το ύψος τοποθέτησης κατά την ανακαίνιση ή να εγκατασταθούν λαμπτήρες μικρότερης ισχύος. Τα οφέλη είναι επομένως πολλαπλά: μειωμένο κόστος λειτουργίας, χαμηλότερες εκπομπές CO2, καθώς και άριστη ποιότητα φωτός.

Ακόμα και με την απλή αναβάθμιση μιας εγκατάστασης, η κατανάλωση ενέργειας μπορεί να μειωθεί έως 43%. Με μια νέα εγκατάσταση, η εξοικονόμηση αυξάνεται στο 56% και η χρήση τεχνολογίας LED υψηλής απόδοσης αυξάνει ακόμα περισσότερο την εξοικονόμηση. Ως εκ τούτου, το λευκό φως υψηλής ποιότητας είναι η λύση για «πράσινη» αλλαγή για τις εγκαταστάσεις εξωτερικών χώρων, περιορίζοντας τις εκπομπές CO2 σε επίπεδα που θεωρούνταν ανέφικτα στο παρελθόν και μειώνοντας σημαντικά το λογαριασμό κατανάλωσης ενέργειας.

Θεόδωρος Δ Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Ευχαριστούμε την εταιρία Philips Ελλας Φωτισμός Α.Ε.Β.Ε. για την ευγενή παραχώρηση πληροφοριακού και φωτογραφικού υλικού για το πρωτοποριακό σύστημα φωτισμού CosmoPolis.

Πηγές φωτογραφικού υλικού: Philips, Santa&Cole, Hess.