Το σκηνογραφικό φως της σύγχρονης εμπορικής βιτρίνας

Η σύγχρονη εμπορική βιτρίνα παρομοιάζεται συχνά με τη σκηνή ενός θεάτρου. Τα εμπορεύματα που εκτίθενται στο πιο προβεβλημένο εσωτερικό χώρο του καταστήματος δεν προβάλλονται απλώς, αλλά απαιτείται να αναδεικνύονται αποτελεσματικά. Το ίδιο αποτελεσματικά απαιτείται να επικοινωνείται και η ίδια η εικόνα της επιχείρισης. Ο συνδυασμός της επιτυχημένης προβολής εμπορευμάτων και εταιρικής εικόνας έχει πάντα ένα ξεκάθαρο και εμφανώς μετρήσιμο αποτέλεσμα: αυξημένες πωλήσεις και ικανοποίηση ενός διαρκώς και πιο απαιτητικού καταναλωτικού κοινού.

Ο χώρος της σύγχρονης εμπορικής βιτρίνας ως ένα καλά στημένο σκηνικό θα πρέπει να ανταποκρίνεται και εάν είναι δυνατόν να υπερβαίνει τις προσδοκίες των καταναλωτών. Οι νέες λέξεις-κλειδιά σε κάθε σχεδιασμό είναι: ψυχαγωγία, ενθουσιασμός, εντυπωσιασμός και απόλαυση. Ο σύγχρονος καταναλωτής μεταφέρεται πλέον στο κέντρο της ενδιαφέροντος, όπως ο ηθοποιός στη σκηνή ενός θεάτρου, γεγονός που δημιουργεί νέες απαιτήσεις στο σχεδιασμό του χώρου. Το νέο ζητούμενο είναι η δημιουργία χώρων που διευκολύνουν την επικοινωνία μιας άμεσα αναγνωρίσιμης και αυθεντικής εμπορικής εικόνας.

Στο πλαίσιο αυτό, ο τεχνητός φωτισμός των βιτρινών κρίνεται πάντοτε από την επιτυχία του να προσελκύσει το ενδιαφέρον των περαστικών και να τους παροτρύνει να ανακαλύψουν το εσωτερικό του καταστήματος. Σκοπός του φωτισμού δεν είναι μόνο η προβολή των εμπορευμάτων αλλά και η επικοινωνία της εμπορικής πρότασης του καταστήματος. Οι βιτρίνες προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες για τη χρησιμοποίηση ειδικών εφε φωτισμού με χρήση χρώματος, προβολών και άλλων λεγόμενων ‘θεατρικών' ή ‘σκηνογραφικών' τεχνικών φωτισμού για τη δημιουργία επιπλέον ενδιαφέροντος.

Οι όροι ΄θεατρικός και σκηνογραφικός φωτισμός' και ‘θεατρικότητα' χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στον αρχιτεκτονικό φωτισμό για την ακριβέστερη περιγραφή ενός περιβάλλοντος όπου ο τεχνητός φωτισμός έχει σχεδιαστεί με βασική προτεραιότητα τη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας ανάλογα με τη χρήση του χώρου κατά τη διάρκεια της ημέρας ή/και της νύκτας. Επίσης συχνά ο φωτισμός που προσθέτει ένταση, δυναμισμό και τελικά ενδιαφέρον σε ένα εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο, χαρακτηρίζεται ως ‘δραματικός'. Οι συχνές αυτές αναφορές και παραπομπές στο χώρο του θεάτρου αλλά και γενικότερα στον ευρύτερο χώρο του θεάματος δεν είναι καθόλου τυχαίες. Οι χώροι αυτοί, με συσσωρευμένη εμπειρία και πλούτο αισθητικών στυλ, υπήρξαν πάντοτε και συνεχίζουν να είναι πεδία δημιουργικών πειραματισμών και εφαρμογής πρωτοποριακών ιδεών. Για το λόγο αυτό αποτελούν και μια από τις σημαντικότερες και αυθεντικότερες πήγες έμπνευσης για κάθε μελετητή φωτισμού. Στους χώρους αυτούς ο σχεδιασμός φωτισμού ξεφεύγει από την αυστηρά τεχνοκρατική του φύση και γίνεται πολύ περισσότερο ‘τέχνη', εξυπηρετώντας βέβαια πάντοτε την τέχνη του δημιουργού επί σκηνής.
 
Η συνεχής 24η λειτουργία της εμπορικής βιτρίνας, ως χώρου προβολής και επικοινωνιας, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις βασικές απαιτήσεις σχεδιασμού του τεχνητού φωτισμού. Ο φωτισμός καλείται όχι μόνο να προσφέρει αξιόπιστες λύσεις σε πρακτικά θέματα όπως η ασφάλεια και η ορθολογική χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και να συμβάλλει ουσιαστικά στη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας, τη πιστή απόδοση των χρωμάτων των εμπορευμάτων καθώς και στην ανάδειξη της φόρμας και της υφής τους. Σε κάθε περίπτωση ο φωτισμός θα πρέπει να λειτουργεί αρμονικά με την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση και η εγκατάσταση θα πρέπει να συντηρείται εύκολα και να προσφέρει ευελιξία σε μελλοντικές αλλαγές στη διάταξη του χώρου. Παράλληλα, το οπτικό αποτέλεσμα του φωτισμού είναι εξίσου σημαντικό με τα μέσα που το υποστηρίζουν (φωτιστικά, φωτεινές πηγές, οπτικά εξαρτήματα κα) και ο εξοπλισμός που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να εκφράζει και να αναδεικνύει το συγκεκριμένο εμπορικό προφίλ της κάθε επιχείρησης μέσα σε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο.

Πολύ συχνά ο σχεδιασμός του φωτισμού της εμπορικής βιτρίνας επικεντρώνεται στην εξασφάλιση εξαιρετικά υψηλών επιπέδων φωτισμού επιφανείας και τιμών λαμπρότητας, ακολουθώντας τη φιλοσοφία ότι ‘περισσότερο φως = μεγαλύτερες πωλήσεις'. Στην πραγματικότητα, η ποιότητα του φωτισμού και όχι η ποσότητα του, είναι ο σημαντικός παράγοντας επιτυχίας της αντίστοιχης επαγγελματικής μελέτης φωτισμού. Σήμερα, η επιτακτική ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας, στο πλαίσιο μιας ενεργειακά ευαισθητοποιημένης στρατηγικής, δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την εφαρμογή παρόμοιων ‘σπάταλων' πρακτικών. Στην Ελλάδα, εξακολουθούμε να παραμένουμε ενεργειακά σπάταλοι, αφού ξοδεύουμε 45% παραπάνω ενέργεια από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την παραγωγή κάθε μονάδας αξίας προϊόντος. Σημαντικό μέρος της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας αφορά την κάλυψη αναγκών σε φωτισμό και πιο συγκεκριμένα σε ποσοστό έως 50% για τα εμπορικά καταστήματα.. 

Υπάρχει μια σειρά από θέματα που κάθε επαγγελματική μελέτη φωτισμού βιτρινών θα πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της ημέρας υπάρχει ένα ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο φυσικού φωτισμού, δημιουργεί προβλήματα ως προς τη φωτεινή ένταση των πηγών του τεχνητού φωτισμού έτσι ώστε να επιτευχθεί ένα ισορροπημένο αποτέλεσμα. Οι λαμπτήρες μεταλλικών ατμών με αλογονίδια προσφέρουν την απαραίτητη ένταση, ειδικά οι νέοι τύποι με τους κεραμικούς καυστήρες (HCI/CDM) και διαθέτουν σταθερότερη χρωματική απόδοση καθ' όλη τη διάρκεια ζωής τους, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και πολύ υψηλό δείκτη χρωματικής απόδοσης.

Ένα επιπλέον θέμα σχετίζεται με το καθορισμό της ακριβούς θέσης και διάταξης των φωτιστικών τύπου spotlights καθώς και του εύρους των φωτεινών δεσμών τους και τις κατάλληλες γωνίες πρόσπτωσης του φωτισμού στα εμπορεύματα που εκτίθενται στη βιτρίνα. Στην περίπτωση που το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι ο διάχυτος φωτισμός των εκθεμάτων, φωτιστικά με ευρείες δέσμες φωτός (38ο - 60ο) προσφέρουν μέγιστη οπτική πληροφορία για τα προϊόντα αλλά δεν προσθέτουν ενδιαφέρον στη σκηνή. Αντιθέτως η χρήση στενών δεσμών και οι μη-συμβατικές γωνίες πρόσπτωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το φωτισμό ενός μόνο τμήματος του εμπορεύματος (το κεφάλι και το επάνω τμήμα μιας κούκλας για παράδειγμα) και να δημιουργήσουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αποτέλεσμα αλλά πάντοτε εις βάρος της οπτικής πληροφορίας. Η τελική επιλογή έγκειται πάντοτε στο μελετητή φωτισμού και το αποτέλεσμα - ατμόσφαιρα που επιδιώκει να πετύχει.

Η φυσική θέση και ο τρόπος στήριξης των φωτιστικών είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικά αφού επιθυμητό είναι πάντοτε να είναι ορατά τα αποτελέσματα του φωτισμού και όχι οι φωτεινές πηγές. Έτσι μπορούν να κρυφτούν είτε σε ειδικά διαμορφωμένα φατνώματα στα πλαϊνά ή στην οροφή, πίσω από το πλαίσιο του παραθύρου ή να έχουν χρώμα αντίστοιχο με το χρώμα του φόντου. Η τοποθέτηση στις βιτρίνες σειρών από φωτιστικά τύπου σποτ μπορεί να προκαλέσει θάμβωση στους περαστικούς και να αποσπάσει την προσοχή τους από τα εμπορεύματα.

Υπό ιδανικές συνθήκες όλες οι βιτρίνες καταστημάτων θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον δυο κυκλώματα φωτισμού, ένα για την ημέρα και ένα για τη νύκτα. Περισσότερο φως απαιτείται όπως είναι αυτονόητο κατά τη διάρκεια της ημέρας για να εξισορροπηθούν τα υψηλά επίπεδα του φυσικού φωτισμού, αλλιώς θα υπάρχουν ατελείωτες αντανακλάσεις στις γυάλινες επιφάνειες που θα περιορίσουν τη θεά στο εσωτερικό του καταστήματος. Τα επίπεδα φωτισμού που απαιτούνται κατά τις νυκτερινές ώρες είναι σαφώς χαμηλότερα. Ένα εξελιγμένο σύστημα έλεγχου του φωτισμού προσφέρει μια αξιόπιστη λύση στο θέμα αυτό αλλά επιτρέπει και τη δημιουργία των λεγόμενων ‘σκηνών' φωτισμού, τη δυνατότητα δηλαδή εναλλαγής των τρόπων που ο χώρος της βιτρίνας και τα εμπορεύματα φωτίζονται όσον αφορά τις εντάσεις, τις γωνίες πρόσπτωσης, το χρώμα, δημιουργώντας έτσι εξαιρετικό ενδιαφέρον στη συνολική εικόνα του χώρου.

Η μελέτη φωτισμού ανάδειξης των εμπορευμάτων στις βιτρίνες ενός καταστήματος ξεκινάει ουσιαστικά με το σαφή προσδιορισμό των ακόλουθων:   

             • Ποια είναι τα τα κύρια χαρακτηριστικά του εμπορεύματος που εκτίθεται.
             • Ποιο είναι το ιδιαίτερο εκείνο στοιχείο που επιθυμείται κατά προτεραιότητα να αναδειχθεί
               (τρισδιάστατη φόρμα, υφή, χρώμα).
             • Ποια είναι η ευαισθησία του εμπορεύματος στο φως και στη συνακόλουθη εκπομπή υπεριώδους και
               υπέρυθρης ακτινοβολίας.
             • Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του φόντου μπροστά από το οποίο το εμπορεύμα παρουσιάζεται
               (απλό ή σύνθετο, ανοικτόχρωμο ή σκουρόχρωμο).
             • Ποια είναι η ταυτότητα των παρατηρητών του αντικειμένου και πως θα κινηθούν στο χώρο
               (εάν θα βρίσκονται κοντά ή μακριά, θα είναι κινούμενοι ή στατικοί, θα μπορούν να δουν το έκθεμα από
                μια γωνία ή περισσότερες).
             • Ποιος είναι ο λόγος της επίσκεψης των παρατηρητών στο συγκεκριμένο χώρο 
               (εάν θα έρθουν αποκλειστικά για το λόγο αυτό).

Το σύστημα φωτισμού για την ανάδειξη του χώρου της βιτρίνας μπορεί σε γενικές γραμμές να χωριστεί σε τέσσερα ξεχωριστά υπό-συστήματα: το γενικό φωτισμό (ambient lighting), το φωτισμό ανάδειξης (accent lighting), τον αρχιτεκτονικό φωτισμό και το φωτισμό δημιουργίας ειδικών ή ‘θεατρικών' εφέ. Ο επαγγελματίας μελετητής φωτισμού είναι υπεύθυνος και η δουλεία του αξιολογείται, ως προς την επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ των επιμέρους αυτών στοιχείων, η οποία και θα δημιουργήσει το κατάλληλο αποτέλεσμα και ατμόσφαιρα.

Ο έλεγχος του φωτισμού έχει κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία τόσο των κατάλληλων επιπέδων φωτισμού όσο και της ατμόσφαιρας. Σε γενικές γραμμές υπάρχουν τέσσερις παράμετροι φωτισμού οι οποίοι μπορούν να ελέγχουν: τα επίπεδα φωτισμού, το χρώμα του φωτός, η κατεύθυνση της δέσμης και το άνοιγμα της εάν και τα δυο τελευταία μόλις και άρχισαν να εφαρμόζονται με επιτυχία στο χώρο των καταστημάτων. Ο έλεγχος του φωτισμού προσφέρει λύσεις σε τρεις πολύ σημαντικές απαιτήσεις των ιδιοκτητών των καταστημάτων και πιο συγκεκριμένα στη: 

              • Δημιουργία ευελιξίας
              • Δημιουργία δυναμικών εφε φωτισμού
              • Εξοικονόμηση ενέργειας

Στις μέρες μας υπάρχει μια διαρκώς αυξανόμενη γνώση και ευαισθησία των ιδιοκτητών καταστημάτων για τη σημασία της χρησιμοποίησης του φωτισμού ως κυρίου εργαλείου για την προσέλκυση υποψηφίων πελατών και για την αύξηση των πωλήσεων. Μαζί με τους αρχιτέκτονες, οι επαγγελματίες μελετητές φωτισμού επιζητούν τη δημιουργία της ατμόσφαιρας εκείνης που θα προσελκύσει τη συγκεκριμένη ομάδα καταναλωτών στην οποία η επιχείρηση απευθύνεται και εξασφαλίζει οπτική άνεση, ευχάριστη διάθεση και σωστή επικοινωνία των καταναλωτών με την επιχείρηση.

Θεόδωρος Δ Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Λεζάντες φωτογραφικού υλικού : Zumtobel, Erco, Ja Studio.