Φωτορύπανση και ποιότητα φωτισμού εξωτερικών χώρων

Ο τεχνητός φωτισμός, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής στις πόλεις, ανταποκρίνεται σε ποικίλες κοινωνικές απαιτήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ωρου, όπως για παράδειγμα στη δημιουργία ενός πιο ασφαλούς και ευχάριστου νυκτερινού περιβάλλοντος, στην οικονομική ανάπτυξη ολόκληρων περιοχών, στην προβολή εμπορικών επιχειρήσεων καθώς και στην αισθητική ανάδειξη σημαντικών κτιρίων και δημοσίων χώρων.

Παρόλη όμως τη θετική συνεισφορά του εξωτερικού φωτισμού στην ποιοτική αναβάθμιση του νυκτερινού τοπίου, η κακή εφαρμογή και η έλλειψη αποτελεσματικού ελέγχου της χρήσης του, έχει οδηγήσει τις τελευταίες δεκαετίες στην εμφάνιση του φαινομένου της φωτορύπανσης.

Οι δορυφόροι του Defense Meteorological Satellite Program τη νύκτα αποτυπώνουν φώτα με μήκη κύματος από 410 έως 990 νανόμετρα, ενώ έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στα 550-650 νανόμετρα, στα μήκη κύματος δηλαδή που εκπέμπουν εντονότερα οι περισσότεροι λαμπτήρες εξωτερικού φωτισμού. Οι πιο φωτεινές περιοχές στην φωτογραφία είναι οι περιοχές με μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού και ως εκ τούτου περισσότερες εγκαταστάσεις εξωτερικού φωτισμού.
Πηγή: National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) National Geophysical Data Center

Το φαινόμενο αυτό έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας αφενός της διαρκούς επιθυμίας για όλο και περισσότερο φως και αφετέρου της απροθυμίας των δημοτικών αρχών να εφαρμόσουν τους υπάρχοντες κανονισμούς, ειδικά στο θέμα των υπερφωτισμένων επιγραφών και διαφημιστικών πινακίδων. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, είναι ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του πλανήτη μας, τα δυο τρίτα των ανθρώπων της Γης, στερούνται τη θέαση του νυκτερινού ουρανού και τη δυνατότητα να θαυμάσουν το γαλαξία, εξαιτίας της ανεξέλεγκτης χρήσης ακατάλληλων, για το σκοπό που επιλέγονται, φωτιστικών σωμάτων και λαμπτήρων καθώς και από υπερβολικό φωτισμό. Η έκκληση των αστρονόμων για πιο σκοτεινούς ουρανούς, αποτελεί μια προειδοποίηση ότι εάν δεν ληφθούν επειγόντως δραστικά μέτρα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να χαθεί η θέα του έναστρου ουρανού και επομένως μιας ολόκληρη διάσταση της ανθρώπινης εμπειρίας. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι όλοι οι πολιτισμοί της Γης, όσο πρωτόγονοι ή προοδευμένοι και να ήταν, πάντα είχαν αναπτύξει ιστορίες, φιλοσοφίες, παραδόσεις και θρησκείες με βάση τα αστέρια και η αστρονομία αποτελεί βασικό συστατικό κάθε κουλτούρας.

Φωτορύπανση

Όπως συνέβη και με άλλες μορφές ρύπανσης, αρχικά ο εξωτερικός φωτισμός θεωρήθηκε ως σημάδι προόδου και πηγή κοινωνικής περηφάνιας, αξιολογώντας μόνο τα πλεονεκτήματα από τη χρήση του. Οι αρνητικές επιπτώσεις από το μη κατάλληλα σχεδιασμένο εξωτερικό φωτισμό, αγνοήθηκαν για πολλά χρόνια με αποτέλεσμα σήμερα ο αριθμός των εγκαταστάσεων φωτισμού που δημιουργούν εσφαλμένη εικόνα, είναι πρόχειρες, σπαταλούν ενέργεια στα όρια της υπερβολής και προσβάλλουν την αισθητική  σημαντικών αρχιτεκτονικών δημιουργιών και ιστορικών μνημείων, να είναι εξαιρετικά μεγάλος. Η φωτορύπανση αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα, που δεν αφορά μόνο τους αστρονόμους, αλλά σαν θέμα ρύπανσης του περιβάλλοντος, ενδιαφέρει όλη την κοινωνία, αφού εκτός άλλων, έχει διαστάσεις κοινωνικές, οικονομικές, οικολογικές, φωτοτεχνικές και ενεργειακές. Η εύρεση λύσεων για τον αποτελεσματικό περιορισμό του φαινομένου αυτού και η ανάγκη δημιουργίας του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για την προστασία του νυκτερινού περιβάλλοντος, αποτελούν σήμερα αντικείμενο έρευνας σε πολλές χώρες του κόσμου, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη ποιοτικής βελτίωσης του εξωτερικού φωτισμού.

Οι βασικές συνέπειες της φωτορύπανσης είναι η δημιουργία ενός ιδιαίτερα φωτεινού φόντου (sky glow) στον ουρανό των αστικών περιοχών, η υπερεπάρκεια του φωτός και συνακόλουθη άσκοπη και ανεξέλεγκτη διάχυση του στο περιβάλλον (light trespass) και η πρόκληση θάμβωσης (glare). 

Παράδειγμα από ‘ωφέλιμο’ φως και φωτορύπανση από ένα τυπικό φωτιστικό εξωτερικού χώρου τοποθετημένο σε στύλο. Η φωτορύπανση συχνά προκαλείται από τον τρόπο που το φως εκπέμπεται από το φωτιστικό. Η επιλογή του κατάλληλου εξοπλισμού, η σωστή εγκατάσταση και ρύθμιση του μπορούν να κάνουν μια σημαντική διαφορά.
Πηγή: Institute of Lighting Engineers, 2000

Φωτεινό φόντο

Η υπερβολική αύξηση της φωτεινότητας στον ουράνιο θόλο πάνω στον οποίο τα αστρονομικά αντικείμενα πρέπει να παρατηρηθούν, είναι αποτέλεσμα τόσο φυσικών παραγόντων όσο και ανθρωπίνων ενεργειών. Οι βασικοί παράγοντες που προκαλούν την εμφάνιση του φαινομένου αυτού είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση και ο υπερβολικός εξωτερικός φωτισμός, οι οποίοι όμως μπορούν να ελεγχθούν απόλυτα. Το πρόβλημα στις αστρονομικές παρατηρήσεις, δημιουργείται διότι εξαιτίας της παρουσίας του φωτεινού φόντου, η φωτεινότητα των σκοτεινών περιοχών του ουρανού αυξάνεται, γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της φωτεινής αντιπαράθεσης (κοντράστ) μεταξύ των αστεριών και των άλλων ουράνιων αντικειμένων και του σκοτεινού ουρανού. Το φως που εκπέμπεται προς τον ουρανό είτε άμεσα, είτε έμμεσα ύστερα από αντανάκλαση στο έδαφος ή σε κάποια άλλη επιφάνεια, διαχέεται στην ατμόσφαιρα από τη σκόνη και τα μόρια του αέρα, δημιουργώντας έτσι το φωτεινό φόντο.

Η δημιουργία του φωτεινού φόντου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες, την συσσώρευση σκόνης και αερίων στην ατμόσφαιρα, την ποσότητα φωτισμού που εκπέμπεται προς τον ουρανό και τη θέση του παρατηρητή. Σε άσχημες καιρικές συνθήκες, η ύπαρξη περισσοτέρων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα επιτρέπει τη μεγαλύτερη διάχυση φωτός προς τα πάνω,  με αποτέλεσμα την υπερβολική αύξηση της φωτεινότητας του ουρανού, γεγονός που αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα «χαμένου φωτός» και ενέργειας. Μελέτη που έγινε στις Η.Π.Α. έδειξε ότι μεγάλο μέρος του εξωτερικού φωτισμού πάει χαμένο, δηλαδή δεν χρησιμοποιείται για κανένα απολύτως σκοπό, διότι είτε από κακή κατασκευή είτε από κακή τοποθέτηση το 30% του φωτός στοχεύει προς τον ουρανό. Οι συνέπειες είναι φυσικά και οικονομικές καθώς μια καλύτερη κατασκευή των εγκαταστάσεων εξωτερικού φωτισμού θα γλίτωνε στις Η.Π.Α. πάνω από ενάμιση δισεκατομμύριο δολάρια το χρόνο σε κόστος για ηλεκτρική ενέργεια.

Τυπικό παράδειγμα δημιουργίας φωτεινού φόντου πάνω από μια πόλη.
Πηγή: Institute of Lighting Engineers, 2000

Για τον περιορισμό του φωτεινού φόντου που δημιουργείται στον ουράνιο θόλο πάνω από τις πόλεις, μπορούν να πραγματοποιηθούν μια σειρά από σχετικά απλές ενέργειες, όπως για παράδειγμα:

• Η χρησιμοποίηση φωτιστικών που ο σχεδιασμός τους επιτρέπει τον πλήρη έλεγχο της εκπεμπόμενης φωτεινής ροής.
• Η σημαντική μείωση των επιπέδων φωτισμού.
• Ο περιορισμός των ωρών λειτουργίας των εγκαταστάσεων εξωτερικού φωτισμού σε υπαίθριες αγορές, χώρους στάθμευσης καθώς και των φωτεινών σημάτων και διαφημιστικών πινακίδων που βρίσκονται κοντά σε σημαντικούς σταθμούς παρατηρήσεων.
• Ο περιορισμός των εγκαταστάσεων φωτισμού ειδικά εκείνων που δεν εξυπηρετούν συγκεκριμένους λειτουργικούς ή αισθητικούς σκοπούς.
• Η χρήση λαμπτήρων εκκένωσης ατμών Νατρίου χαμηλής τάσης, οι οποίοι επιτρέπουν στους αστρονόμους να φιλτράρουν τη φασματική γραμμή στις φωτογραφίες που λαμβάνονται μέσω τηλεσκοπίου.

Επίσης, για τον περιορισμό του συνεπειών της αύξησης της φωτεινότητας του νυκτερινού ουρανού πάνω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, το Ινστιτούτο των Μηχανικών Φωτισμού (Institute of Lighting Engineers – ILE) στην Αγγλία, έχει θεσπίσει συγκεκριμένα όρια που αφορούν το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό της φωτεινής ροής της συνολικής εγκατάστασης που μπορεί να εκπέμπεται απευθείας προς τον ουρανό.  

Διάχυση φωτός στο περιβάλλον

Μια άλλη συνέπεια της φωτορύπανσης, σχετίζεται με τη τυχαία διάχυση του φωτός πέρα από τα όρια μιας συγκεκριμένης ιδιοκτησίας στην οποία η φωτεινή πηγή έχει εγκατασταθεί, προκαλώντας έτσι ενόχληση και έντονη δυσαρέσκεια σε όσους ζουν και εργάζονται σε γειτονικούς χώρους.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, είναι όταν διάχυτο φως από ένα φωτιστικό δρόμου ή από ένα μη σωστά ρυθμισμένο προβολέα, «εισβάλει» από το παράθυρο μιας κατοικίας, αυξάνοντας τα επίπεδα φωτισμού του εσωτερικού χώρου χωρίς βέβαια κάτι τέτοιο να είναι επιθυμητό. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο ο πρόχειρα σχεδιασμένος φωτισμός της πρόσοψης ενός ξενοδοχείου να εισέρχεται στα δωμάτια, ειδικά αυτά των πρώτων ορόφων, δημιουργώντας έντονη δυσαρέσκεια στους φιλοξενουμένους.

Παράδειγμα διάχυσης φωτός στο εσωτερικό κατοικίας από φωτιστικό δρόμου.
Πηγή: D.Fernandez-Barba, Dep.d’Astronomia i Meteorologia, University of Barcelona, Spain)

Για τον αποτελεσματικό έλεγχο της ανεπιθύμητης διάχυσης του φωτός, θα πρέπει σε κάθε σχεδιασμό φωτισμού να λαμβάνεται υπόψη ο ευρύτερος χώρος που περιβάλει τη συγκεκριμένη ιδιοκτησία και η θέση και η ρύθμιση των φωτιστικών θα πρέπει να είναι τέτοια που να ελαχιστοποιεί τη διάχυση φωτός στις παρακείμενες ιδιοκτησίες. Επιπλέον, η επιλογή φωτιστικών που η κατανομή της φωτεινής τους έντασης ελέγχεται πλήρως και η ρύθμιση της γωνίας πρόσπτωσης γίνεται έτσι ώστε το σύνολο της φωτεινής δέσμης να κατευθύνεται προς την επιθυμητή επιφάνεια, μπορούν επίσης να βοηθήσουν στον έλεγχο της φωτορύπανσης.

Το 2000, το Ινστιτούτο των Μηχανικών Φωτισμού στην Αγγλία, καθόρισε τα ανώτερα επιτρεπόμενα όρια διάχυτου φωτισμού που προσπίπτει στην κατακόρυφη επιφάνεια ενός παραθύρου (vertical illuminance Ev σε lux) ανάλογα με τη περιβαλλοντική ζώνη που βρίσκεται η συγκεκριμένη ιδιοκτησία.

Θάμβωση

Η πρόκληση θαμβωσης είναι μια ακόμα άμεση συνέπεια της φωτορύπανσης, η οποία προκαλείται είτε από προβληματική κατανομή της λαμπρότητας είτε από έντονη αντίθεση λαμπροτήτων στο οπτικό πεδίο η οποία παρενοχλεί την όραση.

Παράδειγμα πρόκλησης θάμβωσης.

Ανάλογα με το αποτέλεσμα της η θάμβωση διακρίνεται σε:

Φυσιολογική θάμβωση, η οποία αναφέρεται στη μείωση της ορατότητας εξαιτίας της ύπαρξης μιας έντονα φωτεινής πηγής στο οπτικό πεδίο (για παράδειγμα οι έντονοι προβολείς των αυτοκινήτων που κινούνται στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας σε ένα σκοτεινό ή μη κατάλληλα φωτισμένο δρόμο μειώνουν τη δυνατότητα διάκρισης σχημάτων). Ο βαθμός της φυσιολογικής θάμβωσης εξαρτάται από το μέγεθος και τη λαμπρότητα των φωτεινών πηγών που βρίσκονται μέσα στο οπτικό πεδίο καθώς και από τη λαμπρότητα του φόντου. 

Ψυχολογική θάμβωση, η οποία αναφέρεται στην υποκειμενική αίσθηση ενόχλησης ή ακόμα και πόνου, που προκαλείται από την παρουσία πολύ έντονων φωτεινών πηγών, η οποία όμως δεν επηρεάζει τη διαδικασία της όρασης.

Για τον αποτελεσματικό περιορισμό της θάμβωσης το Ινστιτούτο των Μηχανικών Φωτισμού, έχει προτείνει ανώτερες επιτρεπόμενες τιμές λαμπροτήτων των φωτεινών πηγών στις διαφορετικές περιβαλλοντικές ζώνες. .

Παράδειγμα του πως ο περιορισμός της θάμβωσης βελτιώνει την ποιότητα του φωτισμού εξωτερικών χώρων. Πηγή: Against light pollution, iGuzzini

Η φωτορύπανση στην Ελλάδα

Το πρόβλημα της φωτορύπανσης υφίσταται και στην Ελλάδα. Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και οι μεγάλες πόλεις πάσχουν από το πρόβλημα αυτό. Δυστυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις η λύση για άνετη παρατήρηση του ουρανού είναι η απόδραση μακριά από τις πόλεις. Δεν είναι υπερβολικό να απαιτείται να ταξιδέψει κανείς αρκετά χιλιόμετρα για να έχει την  ευκαιρία να παρακολουθήσει ένα αρκετά σκοτεινό ουρανό ενώ για αστροφωτογράφηση απαιτείται η απομάκρυνση τουλάχιστον 100 χιλιόμετρων από την Αθήνα. Ένα καλό τεστ για την αξιολόγηση της κατάστασης του ουρανού σε μια περιοχή κοντά σε πόλη είναι η παρατήρηση για το πόσο ορατά είναι τα αστέρια της Μικρής Άρκτου. Στην περίπτωση που διακρίνονται καθαρά τότε ο ουρανός είναι αρκετά καλός για παρατήρηση ενώ εάν είναι ορατός και ο γαλαξίας τότε υπάρχουν ιδανικές συνθήκες.

Νυκτερινός ουρανός σε πόλη και σε εξοχή.
Πηγή: Astrovox

Τρόποι αντιμετώπισης της φωτορύπανσης

Αυτό που απαιτείται είναι να υιοθετηθούν και να εφαρμοσθούν οι κανόνες και οι ειδικοί νόμοι σχετικά με τον εξωτερικό φωτισμό. Σε κάθε εγκατάσταση θα πρέπει να χρησιμοποιούνται φωτιστικά τα οποία να είναι σε θέση να παρέχουν αποτελεσματικό φωτισμό εκεί ακριβώς όπου απαιτείται, χωρίς να συμβάλουν στη περαιτέρω αύξηση των ήδη υψηλών επιπέδων φωτορύπανσης στα μεγάλα αστικά κέντρα. Τα φωτιστικά αυτά θα πρέπει να κάνουν χρήση των νέων αποδοτικών πηγών φωτισμού και να διαθέτουν ειδικά μελετημένους ανακλαστήρες, περσίδες και φακούς που  θα περιορίζουν τόσο τη θάμβωση όσο και τη ανεξέλεγκτη διάχυση του φωτός στην ατμόσφαιρα. Δεν είναι λίγοι οι κατασκευαστές φωτιστικών που έχουν συγκεντρώσει τις προσπάθειες τους στην παραγωγή φωτιστικών που κάνουν αποτελεσματική χρήση της ενέργειας και πληρούν τους διεθνείς κανονισμούς σχετικά με τις συνιστώμενες γωνίες αποκοπής των λαμπτήρων (cut-off angles). 

Επιπλέον κάθε νέα εγκατάσταση φωτισμού θα πρέπει να συνοδεύεται από ένα σαφώς καθορισμένο πρόγραμμα συντήρησης, το οποίο θα βασίζεται σε συγκεκριμένες προδιαγραφές και οδηγίες οι οποίες  θα έχουν με σαφήνεια καθορισθεί στη μελέτη φωτισμού. Οι οδηγίες αυτές θα πρέπει καθ΄ ελάχιστο να περιλαμβάνουν:

• Τις σαφείς και λεπτομερείς προδιαγραφές για τον περιορισμό της φωτεινής ροής και της ενέργειας των φωτιστικών.
• Τα προτεινόμενα ελάχιστα επίπεδα φωτισμού.
• Τους περιορισμούς ως προς το τύπο του λαμπτήρα που χρησιμοποιείται.
• Τον προσδιορισμό των ελεγχόμενων περιόδων λειτουργίας της εγκατάστασης.
• Τον προσδιορισμό των πιθανών περιόδων παύσης λειτουργίας της εγκατάστασης.

Οι οποιοιδήποτε περιορισμοί στη χρήση εξωτερικού φωτισμού κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων ωρών της νύκτας (για παράδειγμα μετά τις 12:00), όπου ο φωτισμός δεν εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίο έχει εγκατασταθεί είναι συνήθως δουλειά των τοπικών αρχών και βασίζονται στις πραγματικές ανάγκες για φωτισμό μια συγκεκριμένης περιοχής.  

Χάρτης που δείχνει την ένταση της φωτορύπανσης στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Πηγή: Astrovox

Οι αρνητικές συνέπειες της φωτορύπανσης δηλαδή η δημιουργία του φωτεινού φόντου,  η ανεξέλεγκτη διάχυση του φωτός στο περιβάλλον και η θαμβωση, απασχολεί τους αστρονόμους και επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία των αστεροσκοπείων, ειδικά εκείνων που βρίσκονται σε μεγάλες πόλεις, αφού μειώνει σημαντικά την ευχέρεια για παρακολούθηση των ουράνιων αντικειμένων. Το γεγονός αυτό οδήγησε τη Διεθνή Επιτροπή Φωτισμού (CIE) και τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση στη σύνταξη του κώδικα οδηγιών 126/1997 όπου έγινε προσπάθεια να δοθούν λύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και των αστεροσκοπείων. Σύμφωνα με τον κώδικα αυτόν, προτείνεται η δημιουργία ζωνών ελεγχόμενου εξωτερικού φωτισμού και δίνονται οι μέγιστες εκατοστιαίες ποσότητες φωτισμού που μπορούν να διαχέονται στον ορίζοντα από τον εξωτερικό φωτισμό που έχει εγκατασταθεί στις ζώνες αυτές. Πιο αναλυτικά οι ζώνες αυτές είναι:

Ε1: Ουσιαστικά σκοτεινές περιοχές όπως εθνικά πάρκα, περιοχές εξαιρετικού φυσικού κάλλους, δάση και βουνά.
Ε2: Περιοχές με χαμηλά επίπεδα φωτεινότητας όπως χωριά, αγροτικές περιοχές και γενικά μικρές επαρχιακές πόλεις.
Ε3: Περιοχές με μέσα επίπεδα φωτεινότητας όπως μικρές πόλεις και άλλες κατοικημένες αστικές περιοχές.
Ε4: Περιοχές με υψηλά επίπεδα φωτεινότητας όπως τα κέντρα των πόλεων και άλλες περιοχες με υψηλά επίπεδα νυκτερινών δραστηριοτήτων.

Ένα επιπλέον στοιχείο που περιλαμβάνεται στις οδηγίες, είναι η απόσταση που πρέπει να υπάρχει μεταξύ των διαφόρων ζωνών. Έτσι απαιτείται:

1 χιλιόμετρο μεταξύ της ζώνης Ε1 και Ε2.
10 χιλιόμετρα μεταξύ της ζώνης Ε1 και Ε2 και Ε3.
100 χιλιόμετρα όμως μεταξύ της ζώνης Ε1 και Ε3 και Ε4.
Ενώ 1 χιλιόμετρο είναι αρκετό μεταξύ Ε2 και Ε3 και 10 χιλιόμετρα μεταξύ Ε2 και Ε4.

Ποιότητα φωτισμού

Η μεγάλη έκταση που του φαινόμενο της φωτορύπανσης έχει πάρει τα τελευταία χρόνια, κάνει ακόμα πιο έντονη την ανάγκη βελτίωσης της ποιότητας του φωτισμού των εξωτερικών χώρων. Η βελτίωση αυτή δεν αφορά μόνο τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον αλλά και την ουσιαστική μείωση της σπάταλης πολύτιμων ενεργειακών πόρων. Σε κάθε περίπτωση ο εξωτερικός φωτισμός θα πρέπει να σχεδιάζεται και να εγκαθίσταται έτσι ώστε:

• Να διευκολύνει και να προστατεύει την όραση από το επιθετικό θάμβος.
• Να αξιοποιεί τη νέα γενιά φωτιστικών σωμάτων που είναι καλύτερης ποιότητας και διαθέτουν ειδικά μελετημένα συστήματα που κατευθύνουν με ακρίβεια το εκπεμπόμενο φως εκεί και μόνο όπου χρειάζεται, αποφεύγοντας έτσι την άσκοπη και επιβλαβή διάχυση φωτός στον ορίζοντα.
• Να έχει τη δυνατότητα μείωσης του χρόνου που η εγκατάσταση φωτισμού βρίσκεται σε λειτουργία, ειδικά τις ώρες που δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς για τους οποίους σχεδιάστηκε.
• Να χρησιμοποιεί λαμπτήρες υψηλής φωτεινής απόδοσης αλλά μικρής κατανάλωσης, άριστης χρωματικής απόδοσης, για αύξηση της ορατότητας. 

Ο χαρακτηριστικός φωτισμος με χρηση πρασινου χρωματος του κτιριου Hoover, εχει σαν αποτελεσμα το κτιριο να ξεχωρισει από το περιβαλλοντα χωρο, παρολαυτα διαχυτο φως στον ουρανο είναι ορατο από μεγαλη αποσταση.
Πηγή: Lighting the Environment, ILE/CIBSE, 1995.

Η ποιότητα του φωτισμού του οδικού δικτύου των πόλεων θα πρέπει επίσης να βελτιωθεί έτσι ώστε να μειωθούν οι ποσότητες φωτισμού που απαιτούνται. Οι αυτοκινητόδρομοι θα πρέπει να είναι σωστά φωτισμένοι τις νυκτερινές ώρες, χωρίς όμως να επιβαρύνουν τις φυσικές περιοχές από τις οποίες διέρχονται. Για το λόγο αυτό οι μελετητές φωτισμού θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους εκτός από τον παράγοντα της ασφαλούς οδήγησης και αλλά περιβαντολογικα προβλήματα που ήδη έχουν δημιουργηθεί όπως για παράδειγμα ο θόρυβος. Θα πρέπει επίσης να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί στο σχεδιασμό του φωτισμού, ώστε το θάμβος και η κακή ομοιομορφία των εγκατεστημένων φωτιστικών να μην δημιουργεί προβλήματα στους οδηγούς. Σε κάθε περίπτωση υψηλότερη ομοιομορφία είναι σαφώς προτιμότερη από υψηλότερα επίπεδα φωτισμού. Για το λόγο αυτό η επιλογή των υψών των φωτιστικών στύλων και των αποστάσεων μεταξύ τους θα πρέπει να αποτελεί αντικείμενο ξεχωριστής φωτοτεχνικής μελέτης και η χρήση ίσιων γυαλιών στα φωτιστικά σώματα οδικού φωτισμού είναι επιβεβλημένη. Επίσης θα πρέπει να υπάρξει άμεσος και αποτελεσματικός έλεγχος των υπερφωτισμενων διαφημιστικών πινακίδων και να θεσπιστούν ανώτερες τιμές λαμπρότητας για αυτές.

Η χρησιμοποίηση κατάλληλων φωτιστικών που κατευθύνουν το φως εκεί μόνο όπου απαιτείται όχι μόνο οδηγεί στην αποτελεσματική μείωση της φωτορύπανσης αλλά συμβάλλει στη δημιουργία ενός πιο ευχάριστου και όμορφου νυκτερινού περιβάλλοντος.
Πηγή: Against light pollution, iGuzzini

Οι πόλεις καθώς και όλο το οδικό δίκτυο της χώρας, χρειάζονται μια στρατηγική φωτισμού από πλευράς προδιαγραφών που θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες οδηγίες σχετικά με τη θερμοκρασία χρώματος του λαμπτήρα, τη φωτεινή του ροή, τον έλεγχο του θάμβους, τα σχήματα και την ποιότητα των φωτιστικών σωμάτων για αντοχή στη γνωστή κακή συντήρηση των δικτύων, την ποσότητα της πραγματικής κατανισκομενης ενέργειας. Με τον τρόπο αυτό, ο κάθε υπεύθυνος, από τον μελετητή φωτισμού ως τον ηλεκτρολόγο εγκαταστάτη, να είναι υποχρεωμένος να κινηθεί μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια. Μια στρατηγική φωτισμού θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της όχι μόνο τον περιορισμό της φωτορύπανσης αλλά και τις ιδιαίτερες αισθητικές, λειτουργικές ή άλλες απαιτήσεις κάθε χώρου και κυρίως να σχεδιάζεται με βάση το σύνολο του αστικού περιβάλλοντος και όχι για μεμονωμένες περιοχές ή δραστηριότητες. Η ύπαρξη κοινού ενδιαφέροντος των υπεύθυνων και η συνεργασία με ειδικά εκπαιδευμένους μελετητές φωτισμού μπορεί να συμβάλει στην αναζωογόνηση ολόκληρων περιοχών.

Ο δημιουργικός σχεδιασμός του εξωτερικού φωτισμού αναδεικνύει τις ιδιαίτερες ποιότητες της αρχιτεκτονικής ενός κτιρίου χωρίς να σπαταλά ενέργεια και κυρίως με σεβασμό στο ευρύτερο περιβάλλον. 
(Ευγενική παραχώρηση: MBLD)

Επίλογος

Το πρόβλημα της φωτορύπανσης προφανώς δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με το να βυθιστούν οι πόλεις στο σκοτάδι. Η ανάγκη για περισσότερο φως θα γίνεται ολοένα και εντονότερη και ο εξωτερικός φωτισμός θα συνεχίσει αναπόφευκτα να κάνει τη ζωή πιο ευχάριστη, τις πόλεις πιο όμορφες, τη νυκτερινή οδήγηση πιο ασφαλή. Το πρόβλημα της φωτορυπανσης με την έκταση που έχει λάβει τα τελευταία χρόνια, κάνει ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη σωστού σχεδιασμού ποιοτικού φωτισμού εξωτερικών χωρών. Η ανάγκη ύπαρξης του κατάλληλου νομικού πλαισίου που θα ορίζει με σαφήνεια όλες τις έννοιες που συνδέονται με τις εγκαταστάσεις εξωτερικού φωτισμού, από τους ενδεδειγμένους τύπους λαμπτήρων, τον τρόπο εγκατάστασης και χωροθετησης των φωτιστικών, την ποσότητα και την ένταση του φωτός, το χρώμα του κλπ, είναι σήμερα πιο έντονη παρά ποτέ.  

Θεόδωρος Δ. Κοντορήγας BSc MBA MSc ELDA SLL
Ειδικός Σύμβουλος - Μελετητής Αρχιτεκτονικού Φωτισμού 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Benya J., Clanton N., Dark skies are coming, Mondo arc, July 2003.
2. Commission Internationale de l’Eclairage (CIE), Guidelines for Minimizing Sky Glow, Report 126, Vienna, 1997.
3. Commission Internationale de l’Eclairage (CIE), Guide on the limitation on the effects of obstructive light from outdoor lighting installations, Report TC5.12, Vienna.
4. Commission Internationale de l’Eclairage (CIE), Guide to the lighting of urban areas, Report 136, Vienna, 2000.
5. Illuminating Engineering Society of North America (IESNA), Recommended Practise for Outdoor and Environmental Lighting,  NY, 1999.
6. Institution of Lighting Engineers (ILE) / CIBSE, Lighting the environment – A guide to good urban lighting, UK, 1995.
7. Institution of Lighting Engineers (ILE), Guidance notes for the reduction of light pollution, UK, 2003.
8. Πληροφορίες μέσω του διαδικτύου από τις ακόλουθες διευθύνσεις:
International Dark-Sky Association (IDA) www.darksky.org
Lighting Research Center (LRC) www.lrc.rpi.edu