Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια IV.α

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

Δείτε:
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.α
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια I
<< Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.α
<< << Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια II.β
<<Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.γ
<<Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια III.δ

IV. ΔΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

η νέα πρόκληση της μορφής

Ενώ οι ασταμάτητες κατασκευαστικές και τεχνικές εξελίξεις έδειξαν ότι τα ψηλά κτίρια μπορούν να φτάσουν σε ακόμη μεγαλύτερα ύψη, αντίθετα η θεωρία και η διδασκαλία της αρχιτεκτονικής δεν ήταν έτοιμες για την εμφάνιση αυτού του νέου κατασκευαστικού σχεδιασμού. Αρχικά, ο σχεδιασμός συμμορφώθηκε με τις τυπικές μορφές της αρχιτεκτονικής των παλατιών. Με άλλα λόγια, οι ουρανοξύστες ήταν ήδη αρκετά ψηλοί, χωρίς όμως το ύψος τους να εντάσσεται ως χαρακτηριστικό του σχεδιασμού.
Ομοίως, από τον πρώτο καιρό, οι νέες δυνατότητες της κατασκευής, πάνω από όλα η απελευθέρωση της όψης από φέρουσες απαιτήσεις, δεν είχαν στην πραγματικότητα καμία επίδραση στην συνολική εμφάνιση της. Όταν ο ουρανοξύστης άρχισε να εξελίσσεται, δεν υπήρχαν ακόμη θεωρίες σχετικές με αυτό το νέο δομικό σχεδιασμό. Έτσι ο Louis Sullivan άρχισε να διατυπώνει μία θεωρία που να ενσωματώνει το αρχιτεκτονικό δυναμικό του ουρανοξύστη. Έγραψε: «Πρέπει να είναι ψηλό, κάθε ίντσα του να είναι ψηλή.
Η δύναμη και η ισχύς του ύψους πρέπει να εμπεριέχεται σε αυτό. Η δόξα και η υπεροψία της υψηλής θέσης του πρέπει να βρίσκεται σε αυτό. Κάθε ίντσα πρέπει να είναι ένα μεγαλοπρεπές και θριαμβευτικό πράγμα, που υψώνεται σε διάφανη συνέχεια και από τη βάση μέχρι τη κορυφή να αποτελεί μία ενότητα χωρίς καμία παραφωνία». Ήδη την εποχή εκείνη οι προτροπές του Sullivan έχουν να κάνουν με τη μελλοντική επίδραση του ουρανοξύστη στον κόσμο. Και ήταν ο ίδιος ο Sullivan που αναγνώρισε, ήδη το 1891, την ανάγκη για τα ψηλά κτίρια να υποχωρούν (δηλ. να στενεύουν κατά ύψος), με σκοπό να επιτρέπουν να εισχωρεί επαρκές φως στους δρόμους και στα ίδια τα κτίρια, που γίνονταν όλο και ψηλότερα καθώς χωροθετούνταν σφιχτά στον αστικό ιστό της πόλης.

Μαζί με το συνεργάτη του Dankmar Adler, ο Sullivan κατασκεύασε δύο σημαντικά ψηλά κτίρια: το κτίριο Wainwright Building (εικ. 132) στο St. Louis (1891) και το Guaranty Building (εικ. 133) στο Buffalo (1895). Κατάφερε να απλοποιήσει τη συνολική μορφή και να δώσει έμφαση στην κατακορυφότητα του κτιρίου με τη βοήθεια συνεχών στηλών, που διέτρεχαν το κτίριο μεταξύ των ανοιγμάτων στους δέκα ορόφους του. Παρόλο το συνολικό πολύ πετυχημένο σχεδιασμό, αναδεικνύοντας το νόημα του ύψους τους, αυτά τα κτίρια έμοιαζαν ακόμη συμπαγή και κλειστά, αποτυγχάνοντας να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες του τείχους – κελύφους. Στην ιδέα που αφορά στους ουρανοξύστες, ο Sullivan επίσης πρότεινε ότι ένα ψηλό κτίριο θα πρέπει να διαιρείται σε τρεις ζώνες όπως μία στήλη με βάση, κορμό και επίστεψη.
Το ισόγειο χρησιμοποιείται για καταστήματα και για την πρόσβαση στους επάνω ορόφους. Ακολουθεί μια ενδιάμεση ζώνη που περιέχει έναν αριθμό (οποιονδήποτε) από ομοειδείς ορόφους με χρήση γραφείων˙ η πρόσοψη αυτής της ζώνης  είναι γι’ αυτό το λόγο δομημένη με έναν ομοιόμορφο κάνναβο από παράθυρα και κολόνες. Ο τελευταίος όροφος, ο οποίος φιλοξενεί στοιχεία από τις κοινές εγκαταστάσεις του κτιρίου, τονίζεται ως κατάληξη και υπερώο του κτίσματος. Επομένως το τυπικό, ιδανικό πολυώροφο κτίριο για τον Sullivan χαρακτηρίζεται από: βάση, κορμό και στέψη – όπως μια κλασσική κολόνα. (εικ. 134)

Η επιχειρηματολογία του τελειώνει με το εξής συμπέρασμα: «Είναι ο διαπεραστικός νόμος όλων των πραγμάτων, οργανικών και μη οργανικών, φυσικών και μεταφυσικών, ανθρώπινων και υπεράνθρωπων, όλων των αληθινών εκδηλώσεων του κεφαλιού, της καρδιάς και της ψυχής, ότι η ζωή είναι αναγνωρίσιμη από την έκφραση της, ότι η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία. Αυτός είναι ο νόμος…». Για ένα διάστημα, αυτή η άποψη επικράτησε. Με το ξεκίνημα του μοντερνισμού αυτή η αρχή παραχώρησε τη θέση της προσωρινά στην κανονικότητα της μορφής του κουτιού, προτού επιστρέψει στα σχέδια του μεταμοντέρνου.

οι πρώτοι οικοδομικοί κανονισμοί

Συνεχώς ψηλότερα κτίρια ανεγείρονταν πλέον με γοργούς ρυθμούς. Ειδικά εξειδικευμένες ομάδες εργατών κατασκεύαζαν με τις μεταλλικές σκαλωσιές τους σε δυσθεόρατα ύψη (εικ. 135-136), με το Σικάγο και τη Νέα Υόρκη να ξεπερνάν συνεχώς η μία πόλη την άλλη. Στο μεταξύ οι δρόμοι από κάτω γίνονταν όλο και σκοτεινότεροι μέχρι που, το 1898, ο αρχιτέκτονας Ernest Flagg, πρότεινε ότι να επιτρέπεται μόνο η βάση κάθε κτιρίου να εκτείνεται μέχρι το δρόμο, ενώ κάθε προεξέχον πύργος να περιορίζεται στο ένα τέταρτο από το συνολικό μέγεθος του οικοπέδου. Αυτή η ιδέα υιοθετήθηκε το 1916 σαν μέρος των οικοδομικών κανονισμών της Νέας Υόρκης, και επηρέασε σημαντικά το μετέπειτα αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των κτιρίων. Αυτή η μεγάλη έκρηξη των μέγιστων δυνατών κτιριακών όγκων οδήγησε σε δυσεύρετα, κουραστικά κτίρια τα οποία υψώνονταν σαν γαμήλιες τούρτες πάνω σε συμπαγείς βάσεις. Γι’ αυτό η κατασκευαστική καθαρότητα ων πρώτων ψηλών κτιρίων καταστράφηκε εντελώς και χρειάστηκε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα προτού συγκρίσιμα επιτεύγματα δημιουργήθηκαν ξανά.

η ευρωπαϊκή επίδραση στη μορφολογία των ουρανοξυστών

Σε αντίθεση με τις κλειστές, συμπαγείς κατασκευές, στη Νέα Υόρκη αρχικά υπήρξε μία προτίμηση στους «πύργους», όπως ο πύργος Singer Tower (εικ. 137), που ολοκληρώθηκε το 1908, ή ο πύργος Metropolitan Life Insurance Tower (1909). Για την εξωτερική άποψη του κτιρίου οι αρχιτέκτονες, πολλοί από τους οποίους είχαν σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, χρησιμοποίησαν ως πηγή, ευρωπαϊκά πρότυπα. Έτσι, η άκρη του Singer Tower παραπέμπει στους ακρόπυργους του Λούβρου, ο πύργος Metropolitan Life Insurance Tower (εικ. 138) ακολουθεί το παράδειγμα του Κωδωνοστασίου του Αγίου Μάρκου στη Βενετία (εικ. 139), και η κορυφή του πύργου Bankers Trust Company Building (εικ. 140) έχει αναφορές στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Αυτός ο ιστορικίζων, στυλιστικός πλουραλισμός στο σχεδιασμό των ουρανοξυστών συνεχίστηκε με το κτίριο Woolworth Building (εικ. 141) του 1913 ως τον πύργο Chicago Tribune Tower (εικ. 142) του 1925, όπου η επεξεργασία της εξωτερικής επιφάνειας είναι επηρεασμένη από παραδείγματα γοτθικής αρχιτεκτονικής της Ευρώπης.

Tου Αλέξιου Βανδώρου