Δρασεογονίας το ανάγνωσμα

Κοινότοπη, πλέον, η παραδοχή ότι το περιβάλλον είναι καθολικά διαμεσολαβημένο -- κι, ίσως λιγότερο κοινότοπο, ότι η διαμεσολάβηση είναι κιόλας τεχνουργός περιβάλλοντος ή περιβαλλόντων. Έχει υπάρξει, βέβαια, η προεργασία ώστε να φτάνουμε σήμερα σ' ένα περιβάλλον γενικευμένης δρασεοπληξίας, -- απότοκο της μηντιογενούς, μηντιοκινούμενης και μηντιοτροφοδοτούμενης δρασιακότητας κι επιδραστικότητας.

Θα μπορούσαμε, ήδη, να μιλήσουμε για δρασεόπληκτους χώρους -- στην επαρχία θα τους έλεγαν (όχι άστοχα) δρασεό-πλεχτους, όπως μιλούσαν έναν καιρό γι' ανταρτό-πλεχτους κατοίκους. Όπως θα μπορούσαμε να μιλήσουμε, επίσης, για δρασεοπληγικούς πολίτες -- μέλη της "κοινωνίας των πολιτών" που πλήττεται από ποικιλόμορφες εμβολές λόγω συμφόρησης δράσεων.

Εδώ φτάσαμε ν' αποκαλέσουν "δράσεις" τα προγράμματα επιδοτούμενης κατάρτισης. Άφησαν αμετάφραστο το "voucher" -- αν και από μόνο του το "voucher εργασίας" φέρει τις απαίσιες συνηχήσεις και συνειρμούς του. Τους ξέφυγε; Οι ουρές, πάντως, "πολιτών" με το κουπόνι ή με το δελτίο απασχόλησης αφηγούνται μια πρόσφατη κατάρρευση -- αυτήν του υπαρκτού καπιταλισμού.

Απ' την άλλη, δράσεις καλούνται και οι απίστευτης βλακείας "αποστολές", που δραματοποιούνται όλο και πιο συχνά με τη μορφή κάποιου τάματος. Η διαφορά βρίσκεται στ' ότι οι δράστες είναι, κατά κύριο λόγο, ποδηλάτες! -- χωρίς ν' αποκλείονται κι άλλες μορφές ποδηλατοβασίας. Μεταφέρουν ιεραποστολικώς κάτι, όπως το κάνουν, άλλωστε, κατ' εξοχήν στον ποδηλατόδρομο, -- ακόμα κι όταν η ορθοπεταλιά δεν φτάνει, κι αναγκάζονται να κουβαλήσουν το ποδήλατο στον αυχένα τους (σαν σταυρό) για τις ειδικές τους διαδρομές-τάματα.

Δρασεόπληκτη είναι, για παράδειγμα, η πλατεία του αρίστου τέλους στη συμπρωτεύουσα, όταν εμφανίζεται ...χορταριασμένη για μια βδομάδα (μόνο), λόγω μιας φαεινής δράσης για την προώθηση του ράγκμπι (επακριβώς) στην Ελλάδα του 2013! [01]. Ποια, άραγε, δράση θα πλημμυρίσει τ' αρχαία στην πλατεία Ναυαρίνου; Μ' αυτά τα πράματα, όμως, κανείς, δεν παίζει -- είναι σαν να προκαλεί τη μοίρα, δηλαδή τη συστημική ουσία της συγκρότησής τους.

Εν ολίγοις, δρασεομανείς και δρασεοπληκτικοί, δηλαδή ο θεαματοποιημένος κυνισμός σε συνέργεια με τη θεαματική βλακεία -- ή, αλλιώς, ο κυνισμός σκέτος παράλληλα με την καγκουριά --, όπως δρασεοποιούνται, ολοκληρώνουν τον κύκλο της δράσης, ενώνουν τους ακροδέκτες της δράσης, επωάζουν το αυγό της δράσης. Ευκαιρία να καταδικάσουμε τη δράση «απ' όπου κι αν προέρχεται»; Το θέμα, όμως, είναι ότι αυτή εκπηγάζει απ' το ακραίο κέντρο [02], που δεινότερα κι από μαύρη τρύπα απορροφά το πάλαι ποτέ πολύχρωμο αστικοδημοκρατικό πολιτικό φάσμα -- για να το μαυρίσει, σαν τα μούτρα και καθ' ομοίωση του ακραίου κέντρου.

Η ίδρυση, πριν από χρόνια, πολιτικού κόμματος με τ' όνομα "Δράση" δεν ήταν παρά η σηματωρός προς την απο-πολιτικοποίηση του βίου και την υποδοχή της γυμνής δράσης. Βρισκόμαστε, πλέον, στα βαθιά της βιο-πολιτικής συνθήκης, όπου η πολιτική γίνεται βιο-πολιτική (Foucault), -- και το λεγόμενο "απολιτίκ" στην ουσία είναι ...βιο-πολιτίκ. Δρασεογενής είν' η εννόηση του "ενεργού πολίτη" (του βιο-πολιτίκ πυρήνα της "κοινωνίας των πολιτών"), και δρασεοπονία είν' η ανταπόκρισή του στο "κάλεσμα σε δράση" (που, τώρα, είν' εσωτερικό και συνεπάγεται την ηθική του "αυτο-δέσμευση").

Η δρασεοπονική καλλιέργεια του "ενεργού" επιτυγχάνεται μέσα σε κενό πολιτικής σκέψης και πρακτικής, που αναπληρώνεται μ' ένα νομικο-ηθικολογικό μίγμα προ-ληπτικότητας κι εναρετότητας. Για να γίνει πιο εύληπτο, θα μπορούσαμε ν' αναπαραστήσουμε τη δικαιο-θρησκευτική συγκρότηση της δράσης με μερικά βασικά γεωμετρικά σχήματα, όπως:

α. Το επιχειρησιακό της τετράγωνο, με το τετραγράμματο ΠΚΝΠ (των Atenistas): Προσβασιμότητα - Καθαριότητα - Νομιμότητα - Πίστη. Ο κραυγαλέα εκτελεστικός χαρακτήρας της δράσης, ωστόσο, δεν φτάνει για να καλύψει συνηχήσεις και συμφραζόμενα ενός φονταμενταλισμού Δυτικής πατέντας:

- η πρόσβασιμότητα αφορά τους κλητούς, τους εκλεκτούς, τους δικαιούχους,
- η καθαριότητα εννοεί, ταυτόχρονα, την ηθική καθαρότητα όπως-μέσα-έτσι-κι-απέξω, -- χωρίς ν' αποκλείονται κι άλλου τύπου καθαριότητες, όπως του αίματος, της γλώσσας, του φύλου, της επιδερμίδας...
- η νομιμότητα, δεν υπονοεί μόνο την αποδοχή της, αλλά και την αυτόκλητη έμπρακτη υπεράσπισή της, και
- η πίστη, όπου ο δράστης είναι τελεσίδικα πεπεισμένος, -- κάτι που το φέρει ως προσωπικό χρέος, κι οφείλει να το κοινωνήσει και να το εξυπηρετήσει ατομικά και δημοσιονομικά.

β. Το υπονοούμενο δικαιικό τρίγωνο του "πολιτικού βίου", ως (ιερό) θεμέλιο της "κοινωνίας των πολιτών": ιθαγένεια-κράτος-έδαφος (Agamben). Ό.τι κινείται έξω απ' τις πλευρές του τριγώνου, αποτελεί γυμνή ζωή.

"Πολιτικός βίος", σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό, είν' ο βίος στη (δημοκρατική, αλλ' όχι απαραίτητα κι εντελώς δημοκρατική) πόλη, του ανθρώπου που απ' τη φύση του είναι "ον πολιτικό", -- σ' αντιδιαστολή με τη σκέτη "ζωή" των θηρίων, των ειλώτων, των γυναικών κι άλλων πρωτευόντων θηλαστικών της εποχής εκείνης.

γ. Το "καλό νέο" (το ευαγγέλιο), η αισία δόξα (η ελπίδα) και το λυτρωτικό τέλος (η σωτηρία), συναπαρτίζουν το τρίπτυχο της σωτηριολογικής αρχής της εκπλήρωσης, που 'ρχεται ν' αντικαταστήσει κάθε πολιτικολογικό ή, ακόμα, επιστημολογικό κριτήριο εγκυρότητας για την κοινωνική θεωρία και πράξη. Είναι που δίνει κατεύθυνση και προσανατολισμό στην (κατά τ' άλλα, γυμνή κι ωμή) δράση, καθώς ταυτόχρονα την εναρετοποιεί, μιας κι αυτό είναι το επιδιωκόμενο. Μια ηθικολογική περιβάλλουσα είναι ο αφηρημένος χώρος της δράσης, η οποία δράση, ωστόσο, επιμένει περιπτωσιολογικά κι έχει εμμονή με την περιπτωσιολογία.

Η δράση για το δέντρο, ενώ το δάσος παραμένει μόνο μια αχαρτογράφητη συστάδα δέντρων, η εμμονή στο "δεντράκι" δεν είναι εστιασμός ενδιαφέροντος, αλλά παρωπίδα. Αλίμονο, για το δεντράκι... Ο εκτελεστικός χαρακτήρας της δράσης, σημαίνει γι' αυτήν ότι είναι και παρεμβατική, -- διαφορετικά, δεν θα 'ταν αυτή που οφείλει και θέλει να 'ναι. Στις μέρες μας, αποκτά το πιο προχωρημένο προνόμιο της προ-ληπτικής επέμβασης (ως preemptive, πια, κι όχι μόνο ως preventive), --- που πάει, χέρι-πόδι, με την εναρετότητά της.

Με το φωτοστέφανο του "ενεργού", έχω ασχοληθεί σε προηγούμενα κείμενά μου στο GRA, όπως και με τις μικρο-τεχνίες που αφορούν χαρακτηριστικές φιγούρες της "κοινωνίας των πολιτών": το κράνος του ποδηλάτη, την οδοντοστοιχία της μετεωρολόγου, το σακίδιο (προσθέτω) του σχεδιαστή-χωρίς-σύνορα, το χαμόγελο της πόλης, κ.ά. [03]. Σ' αυτήν τη μαλακή γεωμετρία της δράσης, έχω εντάξει επίσης: την κοσμητική του αυγού (πες το και blob), που έτσι κι αλλιώς κρύβει εκπλήξεις, καθώς και την ευθεία που δαγκώνει την ουρά της...

Μ' αυτήν τη ...δρασεογεωμετρία μου, προσπαθώ να καταδείξω έναν χώρο ισομορφικών μετασχηματισμών, έναν τοπολογικό χώρο (ομαλής εννοείται) μετάβασης απ' το ένα σχήμα στο άλλο, απ' τη μια φιγούρα στην άλλη. Έναν λείο χώρο στα μέρη και στο σύνολό του, όπως η νομικο-ηθική περιβάλλουσα του Σχεδιασμού εν γένει, με λιπαντικό τη δράση. Αυτός ο χώρος είναι απαράδεκτος.

Καθόλου παράξενα, όπως είπαμε, απ' αυτήν την τοπολογία της δράσης απουσιάζουν οι υλικές προϋποθέσεις όλων των παραπάνω "πνευματικών" κατηγοριών κι αναφορών. Η υλικότητά τους είναι αντίξοη και κουβαλάει τη σκόνη του ιστορικού χρόνου και την τύρβη της πολιτικής.

δράση & ζώνη
Αυτός ο τοπολογικός χώρος της δράσης φαίνεται να βρίσκει τον σύστοιχό του στον πραγματικό χώρο. Η δρασεογονία συμπορεύεται με τη ...ζωνογονία. Ο βιο-πολιτικός χώρος για τη δράση είναι η ζώνη [04]. Ζώνη είναι η σημερινή μετα-πολιτική φάση εννόησης-σύλληψης και διοίκησης-διαχείρισης του χώρου (φυσικού και ψηφιακού) [05]. Η ζώνη πάει πολύ με τη δράση, κι η δράση με το ζωνάρισμα ή ζώνιασμα, -- πάρτε το όπως νομίζετε.

Η ζώνη μπορεί πλέον να περιέχει κάθε είδος χώρου, ενώ αναφέρεται συνήθως σ' επιμέρους χρήσεις και σ' ευρύτερες ενότητες χρήσεων. Αλλά το πιο εμφατικό χαρακτηριστικό του μετα-φονξιοναλιστικού, μετα-βιομηχανικού, μετα-νεοτερικού zoning/zonage είναι το ειδικό νομικό καθεστώς που διέπει τη συγκρότηση των ζωνών. Η χρήση, επειδή, είναι παροδική, αγοραία. Η δράση είναι μόνιμη και μεθοδική -- οφείλει να 'ναι, αλλιώς δεν είναι δράση. Καταλήγουμε, έτσι, στη διαφαινόμενη σχέση της δρασεογονίας με τις ειδικές συνθήκες τού κατά περίπτωση ζωνιάσματος του χώρου.

Το ειδικό νομικό καθεστώς είναι μια μορφή εξαίρεσης (αποβολής) απ' τον γενικό κανόνα, αλλά και μορφή εξαιρετικότητας (προνομίας) με βάση τον κανόνα. Όθεν, ζώνη είναι η χωροποίηση της εξαίρεσης/εξαιρετικότητας. Το "ειδικό", εδωπέρα, σημαίνει επίσης την κήρυξη κι εφαρμογή, σε κάποιον βαθμό, της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Ένα απ' τα συμπτώματά της είναι ο πολλαπλασιασμός των ζωνών κι η διαφοροποίησή τους στον υψηλότερο βαθμό. Οι έκτακτες ή εξαιρετικές περιστάσεις δικαιολογούν την εξαίρεση/εξαιρετικότητα.

H γενικευμένη ζωνοποίηση του χώρου λόγω της έκτακτης ανάγκης, χωροποιεί την καθεστωτοποίηση της εξαίρεσης, κι η ζώνη καθίσταται το υλικό αποτύπωμα της καθεστωτοποίησης του χώρου. Το κράτος εξαίρεσης (state of exception), η κατάσταση εξαίρεσης (πάλι state of exception), η ζώνη εξαίρεσης/εξαιρετικότητας, έχουν το κατώφλι τους στην έκτακτη (δηλαδή, την εξαιρετική) ανάγκη.

Όταν, κάποια στιγμή, η εξαίρεση γίνεται κανόνας, τότε έχουμε καθεστώς γενικευμένης και καθολικής εξαίρεσης. Σ' αυτήν την οριακή περίπτωση, ακόμα κι η εξαιρετικότητα χάνει τις προνομίες της, καθώς εισέρχεται κι αυτή με τη σειρά της στη ζώνη απροσδιοριστίας -- που λέγεται "camp" (τ' αφήνω αμετάφραστο). Όπως την 'χει αναλύσει ο Agamben, η κατάσταση εξαίρεσης δεν προκύπτει από κάποιο νομικό κενό, αλλ', απεναντίας είναι μια καθ' όλα προβλεπόμενη απ' τον νόμο κατάσταση. Το αποτέλεσμα, εντούτοις, είναι η κυριαρχία της "αρχής της απροσδιοριστίας" μεταξύ νομιμότητας κι ανομίας (ηθικότητας κι ανηθικότητας). Σ' αυτό το κατ' εξοχήν παράδειγμα βιο-πολιτικού χώρου, ο "πολιτικός βίος" καθίσταται δυσδιάκριτος απ' τη γυμνή ζωή.

Η ζώνη (που δεν είν' ακόμα ακριβώς camp) περιέχει, εν σπέρματι, όλα τα συστατικά για να διαπιστώσουμε τις συνεπαγωγές της οικονομικής "κρίσης" των ημερών μας, σ' αυτή τη φάση της ριζικής αναδιάρθρωσης των υλικών σχέσεων σε τοπική και παγκόσμια κλίμακα. Η ζώνη (που δεν είν' ακόμη ο "απόλυτος βιο-πολιτικός χώρος") αποτελεί το πέρασμα απ' τη συνήθη διακριτική ευχέρεια, στην έκτακτη ευχερή αδιακρισία της εξουσίας. Είναι, μ' όλα τα παραπάνω, ένας χώρος "εκτοπίζοντα εντοπισμού" (dislocating localization) σε μια συνθήκη "συμπεριληπτικού αποκλεισμού" (inclusive exclusion).

Το έκτακτο (που 'ναι και επείγον) ενεργοποιεί το άτομο, το καθιστά δράστη. Το έκτακτο κι η εξαιρετικότητα βρίσκονται στον πυρήνα της δράσης. Η δράση στον πυρήνα της υπονοεί την επαγρύπνηση, την εγρήγορση, την ετοιμότητα του υποκειμένου της -- και, κατ' επέκταση, τον εκτελεστικό και τον επιχειρησιακό χαρακτήρα της ίδιας. Αλλά υπό τη συνθήκη του ζωνιάσματος, γρήγορα περιέρχεται κι αυτή σε μετεωρισμό μεταξύ εξαιρετικότητας κι εξαίρεσης που συνεπάγεται η έκτακτη ανάγκη, μ' απώτερη προοπτική την οριστική της αβεβαιότητα και για το δικό της status.

Αυτή η εγγενής αντίφαση στη συγκρότηση του δρασιακού υποκειμένου, αποτελεί και το μπλοκάρισμά του (για να μην το πω, κομπλάρισμα), -- παρ' όλα τα νομικο-ηθικολογικά προπετάσματα. Σ' αυτήν την κόψη ισορροπεί ο δράστης -- οπότε να ετοιμαζόμαστε γι' ακραία φαινόμενα δρασεοπληξίας.

ζωνογονία
Ο κατάλογος είν' απέραντος -- όσο κι ο χάρτης εκείνης της αυτοκρατορίας, που κάποτε συνέπεσε σε μέγεθος κι ακρίβεια με την ίδια την αυτοκρατορία, σύμφωνα με το γνωστό παραμύθι του Borges. Κάθε τόσο, σχεδόν από παντού, ξεπηδάνε και νέες απίθανες παραλλαγές και καινοτομίες της συμφοράς. Εμφανίζονται κι οι τραγελαφικές περιπτώσεις που, και πάλι, δεν ξεφεύγουν απ' τον μακάβριο βιο-πολιτικό ορίζοντα του camp. Ας κλείσω με μια τέτοια περίπτωση ζωνοποιητικής -- που δεν είναι ανέκδοτο. Το ενδιαφέρον μας θα συνεχιστεί αμείωτο.

"All inclusive" χώροι θεραπείας (απόδρασης), που συρρικνώνονται συμβολικά (κι ισομορφικά) σ' ένα βραχιολάκι στον καρπό του δρασεοπληγικού πελάτη αποκλειστικών τουριστικών υπηρεσιών. Απορώ, μάλιστα, που δεν άρχισε ακόμα το στυλιζάρισμα αυτού του αξεσουάρ με τον σαφέστατο γεωμετρικό υπαινιγμό, -- αλλά μάλλον, όπως συνήθως, δεν προφταίνω να δω παρά μόνο τις φτέρνες της καινοτομίας. Στα νερά μας, το φαινόμενο είναι εποχικό, αλλά τι το εμποδίζει ν' αποκτήσει μια πιο μόνιμη παρουσία; Το πιο νόστιμο, βέβαια, είναι ότι λαμβάνει ζώνη (όπως λέμε, λαμβάνει χώρα) αναμεταξύ άλλων ζωνών -- λευκών, γκρίζων, μαύρων -- και ζωνών ενδιαφέροντος της Frontex/Frontin και του Ξένιου Δία, στη μαγευτική "διάσπαρτη πόλη" του Αιγαίου.

του Γιώργου Κουτούπη, αρχιτέκτονα

σημειώσεις

[01]    Η πλατεία είναι απο-πολιτικοποιημένη ζώνη απ' το 2010, μετά από "αλλαγή χρήσης" της -- βλ. κείμενό μου στο GRA. Είναι μια λευκασμένη περιοχή, ένα λευκό τετράγωνο του Μάλεβιτς, μια λευκή τρύπα απ' την οποία δεν έχουμε παρά ν' αναμένουμε τοξικές εκπομπές δρασεολογικής ακτινοβολίας -- ου μην και περισπούδαστης τιποτολογίας. Όσο για το ράγκμπι, «Οι προετοιμασίες ξεκίνησαν! Φώτα, χορτάρι, καθαριότητα...» -- βλ. στο http://thesout.gr
[02]    Δανείζομαι τον όρο και την ιδέα, απ' τους Α. Ζενάκο & Χ. Νάτση στο Unfollow.
[03]    Παραπέμπω στο "δώδεκα και μετά" με τα σχετικά κείμενα στο GRA.
[04]    Ο "απόλυτος βιο-πολιτικός χώρος", σύμφωνα με τον Agamben, είναι το camp. Σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές, για όσα αναπτύσσονται στη συνέχεια, υπάρχουν στα κείμενα της επόμενης παραπομπής.
[05]    Για μια κατ' αρχήν καταγραφή και πραγμάτευση της ζώνης (σε τρία κείμενά μου), βλ. στο GRA.