Το Χαμόγελο της Πόλης (ή Μαθαίνοντας απ' τον Μαχαλά)

Η "μικρή Μαρία", μια τετράχρονη που βρέθηκε τυχαία στον μαχαλά κατά τη διάρκεια μιας "έρευνας" ρουτίνας, προξένησε το ενδιαφέρον των αστυνομικών, δικαστικών και μηντιακών αρχών της χώρας και, στο άψε-σβήσε, του Δυτικού χωριού. Η είδηση ότι «ένα αγγελούδι με λευκή επιδερμίδα» κι «ένα ξανθό κεφαλάκι με πράσινα μάτια» έλαμπε ανάμεσα στα ζοφερά χρώματα του "καταυλισμού" (αλλιώς "camp"), ήρθε να διακόψει για λίγο στην επικαιρότητα το κυνήγι, που 'χε ξεκινήσει, των μαγισσών της "Χρυσής Αυγής". Κάτι δεν συμβάδιζε: το αποτρόπαιο "μόρφωμα" οδηγούνταν -- τρόπος του λέγειν -- πίσω απ' τα κάγκελα, ενώ απ' την άλλη το νεοπαγές μόρφωμα της "κοινωνίας των πολιτών", πίσω απ' το μόνιμο χαμόγελό του, παρουσίαζε τη θετή λευκασμένη οδοντοστοιχία του [01].

Το φιάσκο της εξέλιξης του περιστατικού υπήρξε παταγώδες, όσο κι η αδιαφορία που το ακολούθησε. Θα μπορούσε ν' αποδοθεί στην ...καθημερινότητα της "κρίσης", που πολτοποιεί και καταπίνει το καταπέτασμα. Τι απέγινε η Μαρία; Μπορεί και να το μάθουμε σε κάποιο επόμενο "θέμα" κατά μήκος του θεματικού περιπάτου μας στο πάρκο "Νόμος και Τάξη" που διανύουμε, αμέριμνοι φυσιολάτρες.

Εκείνο που δεν γίνεται να μάθουμε με τίποτα, είναι το τι έγινε με τους απαγωγείς του παιδιού απ' τους (φυσικούς ή θετούς) γονείς του και τον άμεσο κοινωνικό του περίγυρο. Η όλη επιχείρηση είχε την τελική στάμπα της πιο αρμόδιας εγχώριας οργάνωσης, που έσπευσε για την περίθαλψη και φροντίδα της μικρής: "Το Χαμόγελο του Παιδιού". Μόνο που αυτή, η οργάνωση, αποδείχτηκε ότι, φέρθηκε σαν ...κλεπταποδόχος.

Δεν είναι μόνο η πρακτική, στο συγκεκριμένο περιστατικό, αυτής της οργάνωσης της "κοινωνίας των πολιτών". Η ίδια στάμπα του "Χαμόγελου", στο γλωσσικό και σημειολογικό επίπεδο πλέον (ή πριν απ' όλα), είναι που φέρει ένα φωτοστέφανο εναρετότητας, που της παρέχει εντέλει τη δικαιοδοσία να δρα προ-ληπτικά (με τη σημασία της preemption, αντί της πτωχής και τίμιας prevention). Στην περίπτωση της ξανθής γιουφτσούλας, έχουμε μια ξεκάθαρη προ-ληπτική επέμβαση, με την υποψία και μόνο μιας υποτιθέμενης απαγωγής παιδιού, η οποία υποψία βασίστηκε στα ξανθότερα ρατσιστικά στερεότυπα κι αντανακλαστικά.

Από παλιά στους μαχαλάδες συνέβαιναν (εκτός των άλλων) και κάτι περίεργες καύσεις, που εξερέθιζαν τη φαντασίωση για "καθαρή ατμόσφαιρα" των διαμερισματόπληκτων του βιομηχανικού άστεως. Στις μέρες μας, τα δημοτικά διαμερίσματα καθίστανται μικρογραφίες του μαχαλά, στο καινούργιο κάδρο (ή θηλιά) που μας θέτει το φαινόμενο της αιθαλομίχλης. Προφανώς πια, τα φαινόμενα μάς παρακολουθούν -- κι εκφέρουν τη δική τους ετυμηγορία, καθώς, απ' ό,τι φαίνεται, η υποκειμενική μας δυνατότητα για να εκδώσουμε τη δική μας βρίσκεται σ' εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα -- όπως, για παράδειγμα, θα 'ταν η εκπομπή ενός "Red Alert" για τους "λευκούς" απαγωγείς του παιδιού απ' τον μαχαλά, κι ιδιαίτερα για το χαμόγελό τους.

Μια αδιόρατη γραμμή χωρίζει αυτήν την πραγματικότητα, απ' την εορταζόμενη ολοκλήρωση της (περαιτέρω) ανάπλασης της παραλίας στη Θεσσαλονίκη. Η ξανθιά (μικρή) Μαρία μάλλον θα 'χει το κατάλληλο μέρος (κι όχι τα πανηγύρια) «για να βγει μια βόλτα να ξεσκάσει» -- βρε αδερφέ --, όπως το 'θεσε ο δήμαρχος της πόλης για τους δοκιμαζόμενους κατοίκους της. Απ' την άλλη, το έργο που 'ναι κει στην παραλία μάς δίνει και μια ιδέα για τον τρόπο που θ' ανέπλαθε (ή θ' αναπλάσει) το "Χαμόγελο" την ξανθιά (μικρή) Μαρία.

Ιδεοληπτικός ηλεκτροφωτισμός, φετιχισμός του "deck", κηποτεχνικές της συναίνεσης, και λοιπές συνταγές του Προ-ληπτικού & Ενάρετου Σχεδιασμού (ΠΕΣ), για "χλωμά πρόσωπα" και τα "τρυφερά (τους) πόδια", με το ελαφρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα και το καθαρό φυσικό και ψηφιακό τους ίχνος. Τακτοποιημένη "σεκάνς" χρηστών θεματικών περιοχών, που εξελίσσουν την ενάρετη αποστείρωση της πλατείας Αριστοτέλους, που ξεκίνησε με την "αλλαγή χρήσης" της, το 2010 [02].

Μιας ολιγάριθμης κατηγορίας έργα (και διαγωνισμοί), που διασώθηκαν κάπως απ' τη μνημονιακή λαίλαπα, τα βλέπουμε σήμερα να υπέρ-πραγματοποιούνται -- καθώς γύρω τους έχει αδειάσει η πραγματικότητα, ή, ορθότερα, αδειάζουν τη γύρω τους πραγματικότητα. Πράγματι, σαν να μην έχει συμβεί τίποτα στο μεταξύ, αυτές οι "αστικές (και διαγωνισματικές) αναπλάσεις" έρχονται από 'ναν προηγούμενο χρόνο, και διεγείρουν μια αίσθηση ρετρό και μια απροσδιόριστη νοσταλγία -- που πάει, άλλωστε, πολύ με το νεοφορεμένο λάιφ-στυλάκι του χιπστερισμού.

Μ' άλλα λόγια, χάθηκε η ευκαιρία να ενταχθούν δεόντως στον παρόντα χρόνο, κι αυτό κατά τη διάρκεια της μεταβατικής εργοταξιακής τους φάσης. Κάτι που αναδεικνύει την κατάσταση μεταξύ αποξήλωσης κι ανάπλασης, ως μια ανεκτίμητη δυνατότητα για το άδραγμα του momentum των πραγμάτων, και μιας διαφορετικής εγκυρότητας που καθιστά το εργοτάξιο μια διαρκή "installation" (που λένε) για έναν "τόπο μετάβασης" [03].

Αντ' αυτού, ο παλιωμένος καλός "θεματισμός" μετατρέπεται, εκών άκων, σε μινιατούρα του ζωνιάσματος του χώρου με τις τεχνικές του καδραρίσματος, της υπέρ-πλαισίωσης, της επιδεικτικότητας κι επιδειξιακότητας. Οι ίδιες τεχνικές, όμως, ανήκουν προνομιακά στο λειτουργικό μέρος της ...πορνογραφίας -- όπως έδειξε ένας "αιρετικός", ο J. G. Ballard. Απ' αυτήν την περιοχή διερεύνησης, η χρηστή χρήση ρίχνει πέπλο σεμνοτυφίας σ' έναν λευκό εκμαυλισμό που επιτελείται στον χώρο. Όπου οι λιμπιντικές παράμετροι της σύγχρονης αστικής (και μη) σκηνογραφίας προσλαμβάνονται ως το αποτύπωμα μιας ανεστραμμένης πορνογραφίας, η οποία απομονώνει το αντικείμενο απ' τον περίγυρο και συμφραζόμενά του, και το προβάλλει σε μια ιδεατή καθαρότητα, φυσιογνωμική και νοητική.

Όλ' αυτά, βέβαια, στον χώρο, περιγράφουν το ..."bra" μιας πόλης, που παρεμπιπτόντως κάποτε υπήρξε "ερωτική", για τη ζωνοποίησή της, ώστε να μην είναι απλώς "pretty", αλλά λευκασμένη κι εναρετοποιημένη. "Ζώνες" εκμαυλισμένης αγνότητας και το πνιγηρό σφιχταγκάλιασμα της πρό-ληψης παράγουν ένα νέφος αντι-πολιτικής οξύτητας που πάει να σκεπάσει την πόλη. Κι είναι μια ενδιαφέρουσα πρόκληση για την προσέγγιση αυτών των ("κρισιακών") φαινομένων, που το μετα-πολιτικό πλαίσιο (παγίδα) της ενάρετης μαστροπείας μπορεί κάλλιστα να προωθηθεί, όπως έχουμε δει, ακόμα κι απ' την αγαστή αντιπαλότητα μεταξύ της δημοτικής και της τοπικής εκκλησιαστικής αρχής (να μη λέμε ονόματα). Η πόλη χωρίς πολιτική, δηλαδή, είναι τ' οξύμωρο κι αντιφατικό υπόβαθρο του επιζητούμενου "branding" της, που ξελογιάζει συνειδήσεις.

Αναλογίζομαι, λοιπόν, με φρίκη, τη μέρα που όλ' αυτά θα παγιώσουν μια ονομασία κι ένα χαμόγελο κύρους για την πόλη. Το Χαμόγελο -- ΠΕΣ -- της Πόλης. Τη μέρα που οι συνθετικές εικόνες του Μπουτάρη και του Καμίνη θα γίνουν πραγματικές. Τη μέρα που θα εκπληρωθεί, απ' το μόρφωμα της "κοινωνίας των πολιτών", το σωτηριολογικό όνειρο της Parallaxi και των Atenistas, ας πούμε.

Ωστόσο, σε πείσμα των ψυχαναγκαστικών τους "δράσεων", τ' αντικειμενικά φαινόμενα (φυσικά και κοινωνικά) επιμένουν, λες για να πάρει την εκδίκησή του ο μαχαλάς κι η παράγκα -- περιττό να διευκρινιστεί, ότι "η εκδίκηση της γυφτιάς" δεν είναι μια ανάγκη δική της. Η ανάγκη είν' όλη δικιά μας, υπό το κράτος της συντελούμενης διεργασίας στην ψυχο-διανοητική μας σφαίρα, που αναπαρίσταται προσφυώς, για παράδειγμα, απ' την επίκαιρη αιθαλομίχλη που, ως γνωστόν, είναι μια "επιτέλεση" κατά το πρότυπο ..."pellet". Το καύσιμο πρότυπο, δηλαδή, της πολτοποίησης και της κουραδοποίησης -- μιας αναπάντεχης, αλλ' όχι ανεξήγητης, "δικαίωσης" εκείνου του αγώνα υπό το ευγενές κι αφελές σύνθημα "τίποτα δεν πάει χαμένο"... [04].

Η αιθαλομίχλη είν' ένας ακόμα οιωνός. Η μικρή ξανθιά Μαρία απ' τους βαλκάνιους μαχαλάδες, επίσης. Η κάθε Σαλονίκη θα φτιάχνει "πρόσωπο" ή "ταυτότητα" -- για να μοστράρει το "χαμόγελό" της. Αλλ' αν υπήρξε κάτι, αυτό ήταν κατάσταση. Όπως ο Δενδροπόταμος, το Ποντισμένο, η Μπάνιτσα ή το Πάζαρτζικ, και πόσοι άλλοι (anti-branding) τόποι μετάβασης στο μεταξύ. Η ασύμμετρη προήγησή τους έγκειται στ' ότι διαφεύγουν (αδιαφορώντας) της καθεστωτοποίησης, εν τέλει, του χώρου -- υπό την αδιόρατη αστρική επήρεια του ΠΕΣ, κάτω απ' τον ασύλληπτο χρηματοπιστωτικό θόλο του μονοπωλιακού κι ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού (μετά συγχωρήσεως).

του Γιώργου Κουτούπη

σημειώσεις
[01] "Η εξάρθρωση του 'νεοναζισμού', ως αναδιοργάνωση του φασισμού" θα μπορούσε να 'ναι ένας τίτλος, που από μόνος του αρκεί για την επιτομή της γενικότερης κατάστασης. Τον δανείζομαι απ' το www.critici.gr του Κωστή Παπαϊωάννου.
[02] Βλ. σχετικά, το κεφάλαιο "Καθεστωτοποίηση και Ζωνοποιητική του Χώρου" στην ανακοίνωσή μου "Με Πρό-ληψη και Αρετή. Συνταγές Σχεδιασμού (προς αποφυγήν)", Πρακτικά του Συνεδρίου Μεταβολές κι Ανασημασιοδοτήσεις του Χώρου στην Ελλάδα της Κρίσης, (Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, 1-3 Νοεμβρίου 2013), σε ψηφιακή μορφή.
[03] Γι' αυτήν τη δυνατότητα, μ' αφορμή το εργοτάξιο της ανάπλασης στην παραλία της Θεσσαλονίκης, έκανα μια προσπάθεια με το "μια βόλτα στην παραλία", που φιλοξενήθηκε στο μπλογκ του Κώστα Μανωλίδη, Εδαφολόγιο, (24/1/12).
[04] Είχα γράψει επ' αυτού του συνθήματος το κείμενο "η χωματερή της 'ανακύκλωσης'" στο GRA, (19/3/11).