Η μετα-φυσική προβληματική της «βιώσιμης ανάπτυξης»(Μέρος 2)

<<< Μέρος 1

Ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη» είναι σχεδόν οξύμωρος: αφενός είναι ανάγκη να εστιάσει κανείς στην επιλογή της έννοιας του βιώσιμου, αφού εξ ορισμού, το «βιώσιμο» πιθανά να απέχει πολύ από το θεμιτό ή το ιδανικό, ενέχοντας ένα ισχυρό βαθμό συμβιβασμού. Αυτό σχεδόν αυτόματα αποκαλύπτει πως ο όρος «ανάπτυξη» είναι αμφίσημη και αμφισβητήσιμη έννοια, και πιθανά να εμφανίζει σε ένα βαθμό αρνητική χροιά, την οποία σε πρώτο στάδιο ανάλυσης είναι πολύ σημαντικό να διασαφηνίσουμε.

Ανάπτυξη ως Απογύμνωση.
Σε αντιστοιχία με θεματικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγικούς τομείς όπως η Far-West συνοικία μιας Disneyland, σε εγχώριους ιστορικούς οικισμούς τις μάζες ελκύει πρωτίστως το μορφοκρατικό μοτίβο, η μυθοπλασία ενός θεματικού resort με «εξωτική«, ασυνήθιστη χροιά. Φαινόμενο αποκαλυπτικό των σύγχρονων τάσεων της μετα-ιστορικής θεώρησης του παρόντος, σε παραδοσιακές κοινότητες, όπως της Χώρας της Μυκόνου, ή της οιασδήποτε νήσου, στέκει μόνο το απτό και άψυχο κέλυφος - το hardware, τα κτίσματα, η αρχιτεκτονική, μαρτυρώντας παρελθούσες εποχές. Οι δομές οργάνωσης ΄- ή software, πασιφανώς φθίνουν ή έχουν ήδη εκλείψει, μαζί με το τοπικό βιοτικό ιδίωμα που τις γέννησε. Πλέον απαντώνται προγραμματικές δομές παροχής υπηρεσιών της νεοσύστατης οικονομίας, σε ανακαινισμένα ή νεόδμητα κτίρια, που μόνο ως προς τη μορφή προσομοιάζουν με τα παραδοσιακά. Λέγοντάς το απλά, εκεί που κατοικούσε ο ψαράς και ο γεωργός, πλέον βρίσκονται ταχυφαγεία, ταχυποτεία, κοσμηματοπωλεία ή τραπεζικές υπηρεσίες και ξενοδοχεία. Συχνά, το επιτηδευμένα γραφικό κέλυφος-σκηνικό αποκρύπτει την αλλότρια και αφανή υπερ-τεχνολογική υποδομή.

Πρόκειται για πρακτικές μεγιστοποίησης επενδυτικού ενδιαφέροντος, εμπορικοποίησης της τοπογραφίας, ρευστοποίησης των ιδιαιτεροτήτων και ιδιωμάτων, για επιχειρηματική υπερδιόγκωση, υιοθετώντας παγκοσμίως ισχύοντα επιχειρηματικά αναπτυξιακά πρότυπα. Η αναπτυξιακή στρατηγική αυτή είναι πανομοιότυπη με μιας Disneyland. Στο πνεύμα αυτό, η καταληστευτική οικειοποίηση και θεματοποίηση της εγχώριας παραδοσιακής μήτρας κρίνεται ως σαφέστατα πιο προκλητική από τη δημιουργία εμπορικών θεματικών ενοτήτων τύπου Disneyland σε ανιστόρητους τόπους. Οι ιστορικοί οικισμοί ανέρχονται ως μουμιοποιημένοι αστεϊσμοί μίκυ-ισμοί. [Μίκυ Μάους].

Οι παραπάνω διαπιστώσεις καταρρίπτουν μια από τις ισχυρότερες δικλείδες ασφαλούς θεώρησης της καθ' ημάς πραγματικότητας. Καταλύουν το μύθο της αποστασιοποίησης από τα διεθνώς εντεινόμενα σύγχρονα φαινόμενα του ταχύτατα επεκτεινόμενου entertainment retail [εμπορίου της διασκέδασης] τα οποία θεωρείται ως τώρα πως αφορούν μόνο μη-ιστορικούς τόπους.

Ο επιλεκτικός νοσταλγισμός και η εξιδανίκευση των παραδοσιακών τοπίων γίνεται από σύγχρονους πολίτες που εκ των πραγμάτων εντάσσονται, βιώνουν και προφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δομές οργάνωσης του βίου. Ο οραματισμός ψευδο-παραδείσιων θεματικών τόπων, αποτελεί απλή απόκρυψη μιας παραμυθένιας καταναλωτικής χίμαιρας. Η θεώρηση του παρόντος ως μετα-ιστορικό πεδίο δημιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσμα και ασυνέχεια. Η αίσθηση της ασυνέχειας προβάλλει το μήνυμα πως «άξιο για διατήρηση» είναι μόνο το απτό και υλικό τοπίο, οτιδήποτε οπτικά αντιληπτό, και όχι το πνευματικό και πολιτισμικό περιβάλλον που το παρήγαγε. Δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή η επιδημική εξάπλωση των ταχέως μετεξελισσόμενων δομών οικονομοκεντρικής οργάνωσης και η συνεπαγόμενη εξαναγκαστική κοινωνική μετάλλαξη.

Υπό την απειλή της επιβολής του απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικού συγκεντρωτισμού, της πολιτιστικής αλλοτρίωσης και της ομοιογενοποίησης από πολωμένους ολιστικούς διοικητικούς μηχανισμούς κολοσσιαίων επιχειρηματικών συμφερόντων, ανεδείχθη το αρχιτεκτονικό κίνημα του κριτικού περιφερικισμού [critical regionalism] που ανέσυρε σπασμωδικά [και ως αμυντική τακτική] ιδεαλιστικές προθέσεις προάσπισης της κατά τόπους αποκαλούμενης πολιτιστικής αυτονομίας. Πρόβαλλε λοιπόν τη διατήρηση και την ανάδειξη εθνικών ή τοπικών καλλιτεχνικών και μορφολογικών ιδιωμάτων, τα οποία τα ερμήνευσε ως απτούς φορείς των ιδιαίτερων πολιτιστικο-κοινωνικών τοπικών δομών και της καθημερινής πρακτικής αυτών. Το περίφημο αυτό αρχιτεκτονικό κίνημα του κριτικού περιφερικισμού [critical regionalism] αρχικά φάνηκε αθώο.

Ο καθηγητής της συγκριτικής λογοτεχνίας και κριτικός του αστικισμού Fredric Jameson στο βιβλίο του «Η πολιτισμική λογική του νεώτερου καπιταλισμού», δηλώνει πως οι θέσεις του κινήματος του κριτικού περιφερικισμού αποτελούν πλάνη, αφού μετουσιώνουν ουσιαστικά το πνεύμα του σύγχρονου μεταμοντέρνου marketing [postmodern marketing], δηλαδή, το προφανές επιχειρηματικό ενδιαφέρον για τις ιδιαίτερες τοπικές καταναλωτικές απαιτήσεις μη-δυτικών κοινωνιών. Στόχος είναι ένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Δυστυχώς όμως, η μουμιοποίηση ψευδοπαραδοσιακών μορφολογικών ιδιωμάτων δεν εγγυάται την ενδυνάμωση της πολιτιστικής ταυτότητας. Αντίθετα μάλλον, εγκρίνει την άμεση επέλαση των τιτάνιων επενδυτικών συμφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακής κουλτούρας. Τα επιχειρηματικά συμφέροντα αυτά, ενδυόμενα την ψευδο-παλαιά ιστορικίζουσα ‘καλλιτεχνική' μανιέρα, εκφυλλίζουν ανεπιστρεπτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών.

Με τις παρατηρήσεις αυτές, το υποκειμενικά ‘κριτικό' του κριτικού περιφερικισμού [critical regionalism] υποσκάπτεται και το ‘περιφερειακό' ή το ιδιάζον γίνεται αντικείμενο επιχειρηματικών συντεχνιών, οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να αναπαράγουν την εικονογραφία του τοπικού μορφολογικού ιδιώματος για εμάς, χωρίς εμάς, καλύτερα από εμάς και από τους αρχικούς εμπνευστές του. Είναι αλήθεια: ένα ιδιωτικό ψευδοκυκλαδίτικο ξενοδοχείο - πιστή και έντονα επιτηδευμένη αντιγραφή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής - επιδιώκει να φαίνεται «περισσότερο κυκλαδίτικο» από τα ίδια τα δημόσιας χρήσης καντούνια και σοκάκια του αυθεντικού παραδοσιακού οικισμού.

Είναι εντυπωσιακό, αλλά αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελοτυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς και της αυθεντικότητας, στον στυγνά καπιταλιστικό κόσμο υποστηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηματικούς κολοσσούς μεταμοντέρνου ήθους, προερχόμενους από απόλυτα αντίθετη σκοπιά, εκπροσωπώντας το σκληροπυρηνικό συντηρητισμό και άλλες συνεπάγουσες μη-αειφόρες αναπτυξιακές στρατηγικές εμπορικοποίησης και συγκεντρωτισμού. Στο πνεύμα αυτό οικοδομούνται ιδιωτικές, φρουρούμενες, ψευτο-παραδοσιακές ή κλασικίζουσες «ιδανικές» πόλεις για εκλεκτούς αγοραστές από πολυεθνικούς κολοσσούς όπως η πανίσχυρη Disney Corporation.