Σχεδιαστές-χωρίς-Σύνορα

Ένα απ' τα παράγωγα φαινόμενα του παγκοσμιοποιούμενου και παγκοσμιοποιητικού Σχεδιασμού είναι οι Σχεδιαστές -- κι οι Σχεδιάστριες -- χωρίς Σύνορα (Σ-χ-Σ). Όχι ακόμα "επώνυμοι" αλλά δυνάμει, αποτελούν το πολυάνθρωπο, διεσπαρμένο ανά την υφήλιο, αντίβαρο στην εξαιρετικότητα των μεγάλων brand-ονομάτων του διαδικτυακού και διαδικτυωμένου πλανητικού αρχιτεκτονικού στερεώματος, όπως το υπονοεί γι' αυτά τα ονόματα ο χαρακτηρισμός τους ως "StarchitectsΤαυτόχρονα, βέβαια, Σ-χ-Σ κι Αστέρια της Αρχιτεκτονικής αλληλοσυμπληρώνονται κι αλληλοϋποστηρίζονται (ακόμα και μ' αμοιβαία αντιπαλότητα κάποιες φορές) για να φτιάξουν το θεαματικό συστηματάκι των "επαγγελματιών" του ΠΕΣ. Γι' αυτό, όμως, το ειδικό "πλήθος" (τους Σ-χ-Σ) ελάχιστα έχουν ειπωθεί -- για κατανοητούς λόγους. Κι ό,τι λέγεται, περιορίζεται στη φαντασίωση περί εισόδου -- δεν γίνεται όλων -- στην υπερ-ταξική κατηγορία της "Ελίτ". Χρειάζεται, ωστόσο, να διερευνηθούν και να διευκρινιστούν τα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας των Σ-χ-Σ, σ' ορισμένα των οποίων εστιάζω όσο μπορώ εδώ, μ' αφετηρία το εργασιακό τους στάτους.

Μπλοκάκια, "ελεύθεροι" επαγγελματίες, αυτο-απασχολούμενοι, περιστασιακά εργαζόμενοι, κυρίως όμως διαγωνιζόμενοι. Και διαγκωνιζόμενοι μέχρις εξαντλήσεως της ..."νεότητας" των αρχιτεκτόνων, κατά τα σαράντα τους (τουλάχιστον), για την καλόβουλη προώθηση του ενδιαφέροντός τους «για την αρχιτεκτονική» [01]. Ο Σ-χ-Σ είναι καλοπροαίρετος, κι όπως θα 'λεγε ο Orwell, είναι "καλόσκεφτος" ("goodthinkful"). Οι προσωπικές φιλοδοξίες του είναι κατανοήσιμες: κάποιοι κέρδισαν και κάνα διαγωνισμό, ή πήραν και καμιά ανάθεση στην άλλη άκρη του κόσμου -- να μην επεκταθούμε στους "επισκέπτες" καθηγητές, μαζί με τ' ανθρωπιστικά κι αναπτυξιακά τους Werkshop.

Σ' αυτή την αγγελική κι ευαγγελική εκδοχή, ο βολονταρισμός (η βουλησιαρχία του "νέου" και φιλόδοξου) συμπλέκεται -- μ' αμφίθυμο τρόπο, είν' αλήθεια -- με τον εθελοντισμό, υπενθυμίζοντάς μας μια κοινή ετυμολογική καταγωγή τους απ' τα λατινικά. Voluntarism και volunteering συνδιαμορφώνουν ένα παράξενο (για τους αμύητους) υποκείμενο-σχεδιαστή, το οποίο δεν είναι δυνατόν πια να "επαγγέλλεται" ακριβώς, για τους καταφανείς υλικούς λόγους της οικονομικής "κρίσης". Μπορεί, όμως, να ευαγγελίζεται με μια αποστολικού τύπου ανταπόκριση σε κάποιο μεταφυσικό "κάλεσμα σε δράση".

Με δεδομένη, κατ' αυτόν τον τρόπο, την ενάρετη αυτο-δέσμευσή του, ο Σ-χ-Σ συμβάλλει ("ενεργά"), πριν απ' όλα στη μηντιακή -- και μόνο -- διαγωγή (conduct) και διεξαγωγή (conduct) τού ανά την υφήλιο σωτηριολογικού Σχεδιασμού, είτε αυτός αφορά τον πλανήτη είτε την "κοινότητα". Κατά βάση, περιορίζεται σ' αυτά τα πλαίσια, αλλά κι αυτό μόνο του μπορεί να 'ναι κιόλας αρκετό. Θα 'λεγα, επιπλέον, ότι αυτό είναι μόνο: ένα χρηστό "πλήθος", "σμήνος", (αλλ' όχι κοινωνικό "στρώμα", πόσο μάλλον "τάξη"), που με την προ-διαμεσολαβητική του "δράση" συνεισφέρει στην προ-εξόφληση και προ-οικονόμηση ενάρετων επιδιώξεων [02].

Καταφανώς, συζητάμε πλέον με όρους ηθικολογικούς που 'χουν πολύ συγκεκριμένη θρησκευτικο-δογματική προέλευση και προσανατολισμό [03]. Αλλά για να μην υπεισέλθουμε σε ζητήματα δογματικής φύσης, θ' αρκούσε ίσως να πούμε μόνο ότι πρόκειται για την αποπολιτικοποίηση των ανθρώπινων και κοινωνικών πραγμάτων και την επακόλουθη υπαγωγή τους σε κάποιον ("αναγεννημένο") θεολογικό/θεοκρατικό, συνδυασμένο μ' έναν ("λυτρωτικό") τεχνολογικό/τεχνοκρατικό, φονταμενταλισμό, ακραιφνώς Δυτικού τύπου.

Μια ακόμα πτυχή του "χωρίς σύνορα" είναι το χωρίς αναστολές. Η υπονοούμενη εναρετότητα του Σ-χ-Σ δεν αφήνει κανένα περιθώριο για δισταγμούς, διερωτήσεις, δημοκρατικές διαδικασίες. Όταν δεν ενεργοποιούνται διαδικασίες του κατεπείγοντος, τον ίδιο ρόλο αναλαμβάνουν οι μηντιογενείς αναπαραστάσεις -- τελείως μηντιοπρεπείς μιμήσεις κι υποκαταστάσεις -- δήθεν ανοιχτών και συμμετοχικών διαδικασιών, που ματαιώνουν οριστικά κάθε διάθεση κι υποψία διεξόδου από τις μεταναστεύσεις του Συνόρου.

Το αβέβαιο κι αμφίβολο εργασιακό περιβάλλον δεν αφορά μόνο την οξύμωρη "μετανάστευση" του ...Σ-χ-Σ, που μετατρέπει την ανάγκη σε ...φιλότιμο, -- της οποίας το φάσμα τώρα απλώνεται σ' όλη τη Μεσόγειο (για να μην αναφέρουμε άλλες περιοχές του θεματικού πάρκου "Κρίση"). Αφορά, επίσης, την ίδια τη μορφή της δρασιακότητάς του. Εννοώ την τηλεματική δυνατότητα δράσης του, κατά κύριο λόγο, από απόσταση. Η τηλε-δράση του "ενεργού" Σ-χ-Σ ανατοποθετεί τα παλιά ζητήματα του τόπου και της τοπικότητας, της πολιτισμικής διαφοράς -- κυρίως του δικαιώματος επέμβασης ανά την υφήλιο, αντί με τα προσχήματα του International Style κάποτε, με τα λάβαρα ενός Global Styling σήμερα. Και, μάλιστα, μ' όλες τις ανέσεις κι ευκολίες -- την ταχύτητα -- των ηλεκτρομαγνητικών μεταδόσεων, αλλά και τις πλάνες των δορυφορικών μας αντικατοπτρισμών.

Φορείς της εικονικότητας μάλλον, παρά της δυνητικότητας, οι Σ-χ-Σ αναλαμβάνουν έναν ιώδη (viral) ρόλο κατά ένα, τρόπον τινά, επιδημιολογικό πρότυπο: όπου το "χωρίς Σύνορα", στην ουσία του, δεν αφορά μόνο και τόσο τον γεωγραφικό προσδιορισμό του "συνόρου", όσο την αδυναμία πια προσδιορισμού του πραγματικού. Κάπως, να πούμε, σαν τα χρηματοπιστωτικά παράγωγα και την τοξική τους δράση, καθώς το Άυλο Κεφάλαιο (των "Αγορών") απαξίωσε, σε πρώτη φάση, την πραγματική οικονομία και, στη συνέχεια, έθεσε κι αυτήν την ίδια σε τροχιά αβεβαιότητας κι απροσδιοριστίας. Το υπενθυμίζω, για να μη χάνουμε απ' τα μάτια μας την υλική (ματεριαλιστική), ωστόσο, βάση όλων αυτών.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η "κρίσιμη μάζα" των τηλε-δρασιακών Σ-χ-Σ θεωρείται εκ των ουκ άνευ για τη μηντιο-κινούμενη νομιμοποίηση κι "ενδυνάμωση" των (σχεδιαστικών τουλάχιστον) επεμβάσεων, -- είτε αυτές προορίζονται για το Baku είτε για το Benin, όπου να 'ναι και για την ...Αθήνα (και τα περίχωρα).

του Γιώργου Κουτούπη

σημειώσεις
[01] Για την προ-ληπτική (preemptive) λειτουργία των σημερινών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών (και διαγκωνισμών) -- και τη σχέση τους με τη μηντιακή περισκελίδα του ΠΕΣ --, έχω κάνει μια προσπάθεια θεωρητικής προσέγγισής της στο GRA, με το "Επιστρέφοντας από την Ιθάκη".
[02] Αναφέρομαι στην προ-διαμεσολάβηση (premediation), έννοια που πρότεινε ο Grusin, και στον ιδιαίτερο ρόλο που προορίζεται για τις συλλογικότητες των "κοινωνικών δικτύων" (social media). Επίσης, για τη σχέση των εν λόγω συλλογικοτήτων με τον χρόνο (μετά το "τέλος της ιστορίας") και με την ιστορία (μέσω της "μελλοντικότητας" -- "futurity" -- που τη χαρακτηρίζει), βλ. Richard A. Grusin, Premediation: Affect and Mediality After 9/11, Palgrave Macmillan, New York, 2010.
[03] Ενδεικτικά παραπέμπω στο ηλεκτρονικό βιβλίο του Arthur Kroker (2006), "Born Again Ideology. Religion, Technology & Terrorism" στο ctheory books. Υπάρχει, πάντως, και το "κλασικό" έργο του Max Weber, Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού, (μτφρ. Μ. Γ. Κυπραίος), Gutenberg, Αθήνα, 2000, (χρ. α' έκδ. γύρω στα 1905).