Τράπεζες και ψηλά κτίρια

Θέτω απ' αρχής το θέμα, πιστεύω ότι ο συνάδελφος κ.Γρηγόρης Μαλούκος ταυτοποίησε τις έννοιες «Ψηλά Κτήρια»  και «Πολεοδομία Τραπεζικών Συμφερόντων», χωρίς στο άρθρο μου «Η χρηματοπιστωτική φάση του καπιταλισμού και Πολεοδομία» να το συνδέω με τίποτα. Βέβαια στο πρώτο άρθρο μου στο GreekArchitects είχα διατυπώσει θέσεις κατά των υψηλών κτηρίων, ως φαινόμενο της σύγχρονης Αρχιτεκτονικής, και εξακολουθώ να είμαι ενάντιος στα ψηλά κτήρια τόσο για την Αθήνα, όσο και για άλλες ιστορικές πόλεις -αν θέλουν ψηλά κτήρια, ας πάνε να τα κτίσουν όπου δεν έχουν προβλήματα με το ιστορικό και πολεοδομικό περιβάλλον. Αν στο άρθρο μου «H χρηματοπιστωτική φάση...»  τα παραδείγματα που ανέφερα  ήταν ψηλά κτήρια, αυτό μπορεί κανείς να το εξετάσει, και η απάντηση είναι απλή:

- Οι ιδιωτικοί κερδοσκοπικοί φορείς -και συγκεκριμένα οι μεγαλοκατασκευαστές και οι Τράπεζες οι οποίες αρχικά τους χρηματοδοτούν και τελικά τους απορροφούν, ενδιαφερόμενοι για το μέγιστο ποσοστό κέρδους, το οποίο στην περίπτωση των κατασκευών σημαίνει υψηλός συντελεστής εκμετάλλευσης (αυτός που «κατ' ευφημισμόν» λέγεται Συντελεστής Δόμησης, ΣΔ), προφανώς οδηγούνται σε πυκνά και μεγάλα συγκροτήματα, και φυσικά στα κέντρα των πόλεων ή στις αναπτυσσόμενες περιφέρειές τους λόγω έλλειψης χώρου, οδηγούνται όχι μόνο σε πυκνά αλλά και σε ψηλά κτήρια

Αυτό είναι σαφές τόσο στον ανεπτυγμένο Δυτικό Κόσμο, όσο και στον αναπτυσσόμενο  ασιατικό καπιταλισμό, και εδώ ανήκει και η Ιαπωνία, και το Χονγκ-Κονγκ και η Κίνα κ.α.

- Δεν παραγνωρίζουμε βέβαια ότι ένα ψηλό κτήριο αποτελεί τοπόσημο, δεσπόζει στην πόλη και έχει κάποιες φορές και ιδεολογική φόρτιση, το επεσήμανε άλλωστε ο συνάδελφος Μαλούκος στην περίπτωση των Grands Traveaux : η γαλλική ηγεμονική προσπάθεια, εκφράστηκε και μέσα από αυτά, το θέμα στην Ιδεολογία είναι ότι αυτή εξυπηρετεί κάτι συγκεκριμένο, τα σχέδια του Speer για το ναζιστικό Βερολίνο, οι κατασκευές στο σημερινό Βερολίνο των μεγάλων εταιρειών στην Potzdammerplatz, τα Grands Traveaux, αλλά και το Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ ή τα έργα των σοβιετικών αρχιτεκτόνων του 1920-30, είναι προφανώς ιδεολογικά φορτισμένα, το θέμα είναι σε όφελος τίνος; Και ο μεγαλοϊδεατισμός του Περικλή έχτισε τον Παρθενώνα, δεν μπαίνουν όμως όλα στο ίδιο τσουβάλι, απλά ελέγχονται «σε όφελος τίνος».

- Για την ιδεολογική διάσταση της πολεοδομίας, μπορείτε να δείτε το άρθρο μου «η έννοια της πόλης στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και η συνέχιση των πλατωνικών αντιλήψεων στους ουτοπιστές του 19^ου αιώνα και σε ορισμένους πολεοδόμους του Μεσοπολέμου» στο ΛΑΜΠΗΔΩΝ δίτομο αφιέρωμα στην μνήμη της Ντούλας Μουρίκη, Αθήνα 2003, σελ.695-710, (αναδημοσίευση στο η πόλη στο καλειδοσκόπιο Αθήνα 2001 σελ. 55 κ.εφ.)

Δεν υπάρχουν όμως και συγκροτήματα (με τραπεζική χρηματοδότηση) που αφορούν πολυτελείς κατοικίες χαμηλής δόμησης, ή τουριστικά θέρετρα  τύπου «τουριστικών χωριών» ή μπάνγκαλόους, malls, ή άλλα «χαμηλού ύψους» κατασκευές;; Σίγουρα υπάρχουν, και πολλά μάλιστα. Δεν είναι λοιπόν το ψηλό κτήριο κατ' αρχήν ταυτόσημο με την τραπεζική πολεοδομία !

Το κύριο αντικείμενο του άρθρου μου, ήταν κατά πόσο  το Τραπεζικοπιστωτικό Σύμπλεγμα ασκεί Πολεοδομία, αν αυτή είναι καλή ή κακή,  αυτό είναι νομίζω αυταπόδεικτο, πολεοδομία βασισμένη στο ιδιωτικό κέρδος και όχι στις ανάγκες του πολίτη, είναι εξ ορισμού κακή, είτε μας αρέσει είτε όχι, και οι απολογητές της Τραπεζικής (και γενικότερα της ιδιωτικής) πρωτοβουλίας, ας διαβάσουν το βιβλίο της Συμβούλου της Επικρατείας κ.Μαρίας Καραμανώφ  (Βιώσιμο Κράτος & Δημόσια Διοίκηση: Τα όρια των ιδιωτικοποιήσεων, Αθήνα 2010) και ελπίζω να τους λυθούν οι απορίες.

Στο σημείο που ο κ.Μαλούκος γράφει ότι  «...και η άλλη πλευρά γλυκοκοίταζε τη μεταμόρφωση των μητροπολιτικών κέντρων του καπιταλισμού...» έχει και δεν έχει δίκιο: αν εννοεί ότι σχεδίαζαν ουρανοξύστες, ναι, είναι σωστό (π.χ. το «Ανάκτορο Εργασίας», διπλωματική του V.Teplitski ή του I.Krassilnikov «σχέδιο για την Έδρα των Συνδικάτων» (Ανατόλ Κόππ, Πόλη και Επανάσταση, ελλ.μτφρ. Αθήνα 1976) αν όμως εννοεί ότι γλυκοκοίταζαν τον δυτικό (καπιταλιστικό) τρόπο πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής, φοβάμαι ότι έχει άδικο, παράδειγμα και τα δύο σχέδια είναι σε ελεύθερο περιβάλλον χωρίς το «κερδοσκοπικό πήξιμο» του Μανχάταν, και κυρίως ότι και τα δύο κτήρια ως χρήση είναι έντονα ιδεολογικά φορτισμένα, και θα το δούμε στην συνέχεια μαζί με το Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ. Να σημειώσω την εντελώς λαθεμένη θέση του Καζιμίρ Μάλεβιτς «Αν το μελλοντικό Λένινγκραντ χτιζόταν σε στυλ αμερικάνικων ουρανοξυστών ο τρόπος ζωής και η σκέψη των κατοίκων του θα έπαιρνε αμερικάνικη απόχρωση...» λες και το κτήριο κάνει την ιδεολογία και όχι το αντίστροφο!!! Πολλοί όμως τότε σκεφτόταν «σοσιαλιστικά» χωρίς όμως ιδεολογικό υπόβαθρο, και έλεγαν βλακείες ! (δες το κείμενο στου Ούλριχ Κόνραντς Μανιφέστα και προγράμματα της Αρχιτεκτονικής του 20^ου αιώνα, ελλ.μτφρ. Αθήνα 1977)

Άλλωστε  άλλοι αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου έγραφαν ύμνους για τις ΗΠΑ και τους ουρανοξύστες της (Buckminster Fuller 1932 και άλλοι, βλ. Ούλριχ Κονραντς που αναφέρθηκε), μόνο που οι ενθουσιώδεις αυτές απόψεις έσβησαν πολύ γρήγορα, όταν κατάλαβαν οι νεαροί αρχιτέκτονες ότι η ουσία της αρχιτεκτονικής είναι στην εξυπηρέτηση του πολίτη και όχι στην μορφοκρατική διατύπωσή της !

Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε την τάση της «επιβολής»  της νέας Ιδεολογίας στην Σοβιετική Ένωση μέσω υψηλών κτηρίων, δεν συζητώ το αφελές σχέδιο  για το «παλάτι των Σοβιέτ» με το άγαλμα του Λένιν στην κορυφή του, εκτός αν το θεωρήσω «προβοκατόρικο» ή «οππουρτουνιστικό», κάποιοι για να γίνουν αρεστοί στο Σοβιετικό Καθεστώς σχεδίασαν την κακόγουστη αυτή τούρτα, συζητώ όμως σοβαρά σχέδια όπως το Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ στο οποίο αναφέρθηκε ο συνάδελφος Μαλούκος ή τα άλλα που ανέφερα από τον Κόππ.

Και εδώ βλέπουμε την διαφορά της χρήσης του «Υψηλού Κτηρίου» :  πρώτον το Λομονόσωφ είναι σε ένα τεράστιο πάρκο, με συντελεστή δόμησης  ελάχιστο. Δεύτερο, συμβολίζει -έστω και με το ύψος και την μνημειακότητά του- την σημασία που έδινε το σοβιετικό καθεστώς στην Εκπαίδευση, και γνωρίζουμε τι σήμαινε Εκπαίδευση στην ΕΣΣΔ. Ήταν πράγματι «ιδεολογικό τοπόσημο όχι της Μόσχας αλλά όλης της Σοβιετικής Ένωσης -μην ξεχνάμε ότι ένας από τους τομείς δράσης του Πανεπιστήμιου Λομονόσωφ ήταν και η εκπαίδευση ξένων φοιτητών, χιλιάδων ξένων φοιτητών από όλες τις χώρες του κόσμου, σοσιαλιστικές και καπιταλιστικές.

Αν αντιπαραθέσουμε στο Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ τα τραπεζικά συγκροτήματα του Canary Wharf, της Defance και άλλων που έχουν αναφερθεί στο άρθρο μου, ή συγκροτημάτων στο Χονγκ-Κονγκ κ.α  νομίζω είναι σαφής η διαφορά.

Από την άλλη, δεν συζητώ τις κατασκευές  στην Κίνα, το Βιετ-Ναμ, ακόμη και την Βόρειο Κορέα ως δείγματα σοσιαλιστικής πολεοδομίας.  Πολλές φορές κάποιοι νομίζουν ότι είναι μαρξιστές, σοσιαλιστές, πλατωνικοί, ιδεαλιστές, ή δεν ξέρω τι άλλο, αλλά στην Ιστορία τα πράγματα δεν είναι όπως στην Ελλάδα, όπου όπως έλεγε ο Τσαρούχης «είσαι ό,τι δηλώσεις».

Για την Olympia and Co και την Canary Wharf τώρα. Το αν επέπλευσε της Κρίσης και είναι τώρα σε άνθηση, αυτό είναι κάτι που αφορά το Τραπεζικό Σύστημα, και η Goldmann Sachs επιβίωσε ακριβώς λόγω της «Κρίσης» καταβροχθίζοντας τους αντιπάλους της και αυτό «πολεοδομικά» δεν με αφορά. Κρατώ όμως το γεγονός ότι ένα τέτοιο τεράστιο συγκρότημα κτίστηκε με την ανάμειξη και κερδοφορία τραπεζικών οργανισμών, και αυτούς εξυπηρετεί και όχι την πόλη.

Όσο για την Defance, πολύ σωστά αναφέρεται ο κ.Μαλούκος στον «γαλλικό μεγαλοϊδεατισμό του Μιτερράν»  και στα Grands Traveaux, αν και η Defance σχεδιάστηκε δεκαετίες πριν τον Μιτεράν, πράγματι πραγματοποιήθηκε ή ολοκληρώθηκε στην εποχή των Grands Traveaux. Έτσι είναι, όμως έγιναν με αποκλειστική χρηματοδότηση του «Κράτους» και τα κέρδη είναι αποκλειστικά «κρατικά» ; μην βιάζεται ο συνάδελφος να απενοχοποιήσει τις τράπεζες ! έχουν γραφεί πάρα πολλά, δεν θα αναφερθώ στην «τραπεζική» δράση μέσα στον Κρατικομονοπωλιακό Καπιταλισμό, όπου το Κράτος ενεργεί ως υπηρέτης των Μονοπωλίων, όμως θα σημειώσω ότι ο βασικός χρηματοδότης της Defance είναι η ομάδα Τραπεζών-ασφαλιστικών γιγάντων  Le Groupement Foncier Francaise, η οποία αποφάσισε να δώσει κεφάλαια μόνο μετά το 1969, όταν ήδη το Κράτος είχε επενδύσει στις υποδομές και είχε λύσει πολλά τεχνικο-οικονομικά προβλήματα σε όφελος της Ομάδας ! Έχουν γραφεί ράφια ολόκληρα από αναλύσεις, δείτε στο πιο συνοπτικό  το άρθρο του Ν.Κονδυλάτου «Το έκτρωμα της Defance στο Παρίσι, κλασσικό παράδειγμα της επέμβασης του Κρατικομονοπωλιακού Καπιταλισμού στην Πολεοδομία» στο Περιοδικό ΓΡΑΦΗ, Σεπτ. 1978.

Η κατάληξη  του άρθρου του συναδέλφου (στο δεύτερο μέρος του), που αναφέρεται στο πράσινο  κ.α. με τίτλο «η Μάχη της Αθήνας» κλπ δεν με αφορά μια και δεν αναφέρεται στο άρθρο μου, απλά θα ήθελα να παρατηρήσω ότι σε ένα επιστημονικό κείμενο, οι πρόχειρες και «εντυπωσιακές» πολιτικές αναφορές, ευτελίζουν ένα κείμενο και το αποδυναμώνουν...

(Αριστερά) Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ, Μόσχα δεκαετία του '50 πηγή το άρθρο του συναδέλφου Μαλούκου, (Δεξιά) Κατοικίες στο Χονγκ-Κόνγκ, πηγή Ε της Ελευθεροτυπίας, 23.11.2003 (υπάρχουν και χειρότερες φωτογραφίες, από Σαγκάη, Ινδίες, Ιαπωνία ...)

Με φιλικούς και συναδελφικούς χαιρετισμούς,
Γεώργιος Μ.Σαρηγιάννης, Δεκέμβριος 2011