Η ποιότητα του φωτισμού στη σύγχρονη κατοικία (μέρος Γ’)

<<< Β Μέρος

Η ανάπτυξη μιας νέας ποιοτικής - δημιουργικής προσέγγισης στο σχεδιασμό του αρχιτεκτονικού φωτισμού στη σύγχρονη κατοικία, προσφέρει τη δυνατότητα επίτευξης πολλαπλών στόχων. Πιο συγκεκριμένα, δημιουργεί πρακτικούς, λειτουργικούς, ευέλικτους και κυρίως προσωπικούς εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους που προάγουν την άνεση και ευχαρίστηση όσων ζουν σε αυτούς, αναδεικνύει την αρχιτεκτονική, καθώς και δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα ανά χώρο και δραστηριότητα. Επιπλέον, σε συνδυασμό με τις νέες, ενεργειακά αποδοτικές, τεχνολογικές δυνατότητες του φωτισμού έχει τη δυνατότητα να υλοποιήσει κάθε ιδέα και πρόταση για τον ποιοτικό φωτισμό μιας κατοικίας.

Παρά τις σημαντικές προόδους στην έρευνα και εφαρμογή της επιστήμης του αρχιτεκτονικού φωτισμού, δυστυχώς στη χώρα μας έχει εντέχνως καλλιεργηθεί τα τελευταία χρόνια, μια σύγχυση μεταξύ της επιστήμης του σχεδιασμού (βλέπε επαγγελματική μελέτη φωτισμού) και των εργαλείων που απαιτούνται για την υλοποίηση αυτού (βλέπε πηγές φωτός, φωτιστικά και συστήματα ελέγχου). Η διαδεδομένη εμπορική πρακτική εκπόνησης μη-επαγγελματικών δωρεάν ‘μελετών φωτισμού', ως υποστηρικτικό στοιχείο αύξησης πωλήσεων (καθώς και εμμέσως του προυπολογισμού κάθε έργου), υποβαθμίζει συστηματικά την ποιότητα της νυχτερινής εικόνας της σύγχρονης κατοικίας.

Κουζίνα
Η κουζίνα ως ο χώρος όπου το φαγητό αποθηκεύεται, ετοιμάζεται, μαγειρεύεται και σερβίρεται σε καθημερινή βάση, απαιτεί καλό φωτισμό ώστε οι εργασίες αυτές να πραγματοποιούνται με άνεση και ασφάλεια. Ταυτόχρονα η κουζίνα λειτουργεί και ως χώρος συγκέντρωσης των ανθρώπων που ζουν σε ένα σπίτι, ανάμεσα και πριν από τα γεύματα. Όπως και στο σαλόνι και σε οποιονδήποτε άλλο χώρο του σπιτιού με πολλαπλές λειτουργίες, ο φωτισμός θα πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε να ανταποκρίνεται τόσο στις πρακτικές όσο και στις αισθητικές απαιτήσεις του χώρου.

Βασική προτεραιότητα στο σχεδιασμό του φωτισμού της κουζίνας είναι η κάλυψη των λειτουργικών αναγκών του χώρου, λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι θα πρέπει να προστεθεί και διακοσμητικός ή τοπικός φωτισμός, από τη στιγμή που τα λειτουργικά θέματα έχουν επιλυθεί. Οι περισσότερες κουζίνες διαθέτουν σταθερά και μόνιμα ή εντοιχισμένα στοιχεία. Ακόμα και οι κουζίνες που έχουν μη σταθερά ντουλάπια, ράφια και πάγκους έχουν μια εγγενή μονιμότητα στη διάταξη τους η οποία εξαρτάται από τις υδραυλικές και ηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Αυτά τα σημεία (νεροχύτης, φούρνος, καμινάδα) αποτελούν το βασικό οδηγό για το σχεδιασμό του φωτισμού. Αντίθετα με το σαλόνι όπου ο φωτισμός θα πρέπει να σχεδιαστεί ώστε να είναι ευέλικτος η κουζίνα είναι ο ιδανικός χώρος για την επιλογή σταθερών τύπων φωτιστικών αφού η βασική διάταξη των επίπλων μπορεί να θεωρηθεί μόνιμη.

Η κουζίνα απαιτεί καλό γενικό φωτισμό σε συνδυασμό με τοπικό φωτισμό εργασίας στους πάγκους. Το συνολικό οπτικό αποτέλεσμα θα πρέπει να αποφεύγει ενοχλητικές λάμψεις και έντονες σκιές. Η ασφάλεια είναι η βασική παράμετρος. Ακόμα και η προετοιμασία ενός απλού γεύματος μπορεί να περιλαμβάνει επικίνδυνες δραστηριότητες (χρήση κοφτερών εργαλείων, βραστού νερού κλπ). Ο σωστός φωτισμός τόσο ως προς την ένταση και τη θέση του όσο και ως προς την απόδοση των χρωμάτων είναι επίσης απαραίτητος για το διάβασμα μιας συνταγής.

Μπάνια
Στις μέρες μας τα μπάνια δεν είναι πλέον αμιγώς λειτουργικοί χώροι αλλά ειδικά στα σύγχρονα σπίτια, σχεδιάζονται περισσότερο ως καταφύγια ηρεμίας και χαλάρωσης. Γίνεται δηλαδή μια προσπάθεια το μπάνιο να αποτελέσει ένα ευχάριστο και αναζωογονητικό διάλειμμα στους εντατικούς ρυθμούς της καθημερινότητας. Κάτι τέτοιο βέβαια είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβεί χωρίς τον κατάλληλο φωτισμό, ο οποίος θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι οι δραστηριότητες μπροστά από τον καθρέπτη θα πραγματοποιούνται με άνεση και ότι τα πρόσωπα θα φωτίζονται κολακευτικά χωρίς χρωματικές αλλοιώσεις ή έντονες σκιάσεις. Επιπλέον θα πρέπει να δημιουργεί συνθήκες ηρεμίας και χαλάρωσης.

Ο σχεδιασμός του φωτισμού στο μπάνιο θα πρέπει αρχικά να εξασφαλίζει ότι η ηλεκτρική εγκατάσταση είναι ασφαλής και σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς, αφού όπως είναι γνωστό το υδάτινο στοιχείο και ο ηλεκτρισμός δεν συνεργάζονται εύκολα. Η θέση που θα επιλέγει για την τοποθέτηση των φωτιστικών είναι ιδιαίτερα σημαντική απόφαση όχι μόνο για την αποφυγή πιθανών κινδύνων, αλλά και γιατί υπάρχουν ιδιαίτερα ανακλαστικές επιφάνειες στα μπάνια.

Από πρακτική άποψη, καλός λειτουργικός φωτισμός είναι απαραίτητος για την περιοχή γύρω από τον νιπτήρα και τον καθρέπτη. Η ύπαρξη ενός και μοναδικού φωτιστικού πάνω από τον καθρέπτη δεν αποτελεί ενδεδειγμένη λύση καθώς το κάτω μέρος του προσώπου παραμένει στη σκιά. Ο έντονος φωτισμός από πάνω δημιουργεί καθόλου κολακευτικές σκιές στο πρόσωπο. Η πιο ενδεδειγμένη λύση είναι να φωτισθεί το πρόσωπο όσο ποιο ομοιόμορφα γίνεται από πάνω και από τις δυο πλευρές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους, όπως για παράδειγμα από συνδυασμό χωνευτών στην οροφή φωτιστικών με απλίκες τοίχου, έτσι ώστε ο καθρέπτης να φωτίζεται από τρεις πλευρές. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικοί φωτισμοί όπως καθρέπτες μπάνιου με ενσωματωμένο φως για το ξύρισμα ή μικροσκοπικά φωτιστικά μέσα στα ντουλάπια που λειτουργούν με το άνοιγμα της πόρτας.
Χώροι εργασίας

Δεν είναι λίγα τα σημερινά σπίτια που διαθέτουν ειδικούς χώρους για συγκεκριμένες εργασίες που ποικίλλουν από μια γωνία στο σαλόνι έως ένα πλήρως εξοπλισμένο γραφείο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο κατάλληλος φωτισμός εργασίας θα αυξήσει όχι μόνο την παραγωγικότητα αλλά και την ευχαρίστηση.

Ο φωτισμός ενός μόνιμου ή προσωρινού χώρου εργασίας σε ένα σπίτι δεν είναι απαραίτητο να ακολουθεί τις ίδιες αρχές με το αντίστοιχο φωτισμό εργασίας ενός επαγγελματικού χώρου. Στο οικιακό περιβάλλον, βασική προτεραιότητα είναι ο φωτισμός να εναρμονίζεται αισθητικά με τη διακόσμηση του υπόλοιπου σπιτιού και να δημιουργεί εξαιρετικά ευχάριστες συνθήκες εργασίας. Επίσης εάν ο χώρος αυτός δεν αποτελεί μόνιμη λύση από άποψη διαρρύθμισης, ο φωτισμός θα πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτος ώστε να μπορεί να λειτουργεί ικανοποιητικά σε όλες τις περιπτώσεις.

Για τον κατάλληλο φωτισμό εργασίας σε ένα γραφείο με ηλεκτρονικό υπολογιστή, το φωτιστικό που θα επιλέγει θα πρέπει να είναι ευέλικτο και να μετακινείται εύκολα έτσι ώστε η κλίση του να φωτίζει το πληκτρολόγιο και όχι την οθόνη. Επίσης θα πρέπει να παρέχει κατευθυνόμενο φωτισμό υψηλής ποιότητας με ελάχιστη διάχυση προς τα πλάγια. Τα φωτιστικά με μακριούς βραχίονες είναι ιδιαίτερα χρήσιμα καθώς επιτρέπουν εύκολες αλλαγές στο ύψος διαφοροποιώντας παράλληλα και τη διάχυση του φωτός. Ο φωτισμός εργασίας είναι πρώτα από όλα πρακτικό θέμα αλλά έχει και μια ψυχολογική διάσταση. Ο σχηματιζόμενος φωτεινός κύκλος στην επιφάνεια του γραφείου λειτουργεί ως κέντρο συγκέντρωσης της προσοχής κάτι που είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα ειδικά σε ένα χώρο που χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και για άλλες δραστηριότητες.

Ο φωτισμός εργασίας από μόνος του δεν είναι αρκετός. Η αντίθεση ανάμεσα στο φωτεινό χώρο εργασίας και στο συγκριτικά σκοτεινότερο περιβάλλον μπορεί να είναι κουραστική. Στους χώρους εργασίας, ο γενικός φωτισμός μπορεί να επιτευχθεί φωτίζοντας έμμεσα το ταβάνι κάτι που δεν δημιουργεί σκιές ή ενοχλητικές λάμψεις. Ο έμμεσος φωτισμός ενδείκνυνται επίσης για εργασία σε ηλεκτρονικό υπολογιστή καθώς μειώνεται ο κίνδυνος ύπαρξης αντανακλάσεων στην οθόνη. Σε ένα περιβάλλον ενός πιο κλασσικού γραφείου, ο γενικός φωτισμός μπορεί να προέρχεται από επιτραπέζιες ή επιδαπέδιες λάμπες.

Εξωτερικοί χώροι
Ο εξωτερικός φωτισμός προσθέτει μια επιπλέον διάσταση στην νυκτερινή εικόνα του σπιτιού και των χώρων που το περιβάλλουν. Πολύ συχνά η συνύπαρξη και ο διάλογος μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, με την ύπαρξη μεγάλων γυάλινων επιφανειών που επιτρέπουν τη θέα από και προς το εσωτερικό του σπιτιού, προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες για δημιουργικό φωτισμό. Με εξαίρεση το φωτισμό ασφάλειας, που είναι απαραίτητος για την ασφαλή κίνηση και προσανατολισμό, το μεγαλύτερο μέρος του φωτισμού εξωτερικών χώρων είναι κυρίως διακοσμητικό υπό την έννοια ότι ο κύριος στόχος είναι η ανάδειξη συγκεκριμένων αρχιτεκτονικών στοιχείων του κτιρίου και του κήπου. Σε γενικές γραμμές ο εξωτερικός φωτισμός δεν χρειάζεται να είναι έντονος για είναι αποτελεσματικός. Οι πιο πετυχημένοι σχεδιασμοί εξωτερικού φωτισμού βασίζονται στη δημιουργία μικρών σημείων εστίασης τα οποία συγκεντρώνουν την προσοχή όσων χρησιμοποιούν το χώρο, καθώς στη σύνθεση μιας ενδιαφέρουσας νυκτερινής εικόνας για το σύνολο του χώρου.

Ο φωτισμός της πρόσοψης ενός σπιτιού έχει πάντοτε στόχο την ανάδειξη του ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του κτιρίου. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να σχεδιάζεται και να λειτουργεί σε συμφωνία και αρμονία με την αρχιτεκτονική του. Ο ομοιόμορφος φωτισμός από προβολείς συμμετρικά παρατεταγμένους, έχει τις περισσότερες φορές αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκονται. Στην πραγματικότητα ο στόχος δεν είναι να φωτισθεί έντονα και ομοιόμορφα η πρόσοψη του σπιτιού, αλλά να δοθεί έμφαση στην υφή, το χρώμα και τη λεπτομέρεια με διακριτικό αλλά και ενδιαφέροντα τρόπο. Η ύπαρξη περιοχών με φως και σκιά μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά ως προς το σκοπό αυτό. Ο φωτισμός της πρόσοψης θα πρέπει διατηρείται πάντα σε χαμηλά επίπεδα, με τα φωτιστικά να είναι προσεκτικά τοποθετημένα έτσι ώστε επιμέρους στοιχεία της πρόσοψης να αναδεικνύονται. Σε κάθε περίπτωση ο εξοπλισμός θα πρέπει να ενσωματώνεται στα δομικά υλικά του κτιρίου ή να κρύβεται επιμελώς πίσω από φυτά, αφού επιθυμητό είναι να είναι ορατά τα αποτελέσματα του φωτισμού και όχι οι φωτεινές πηγές.

Στο σχεδιασμό του φωτισμού κήπων το αισθητικό αποτέλεσμα που επιθυμείται να επιτευχθεί, είναι πάντοτε πολύ σημαντικό. Αυτό απαιτεί προσεκτική εξέταση τόσο των χρωμάτων όσο και του επιπέδου και της θέσης του φωτισμού. Η σωστή ανάδειξη των χρωμάτων αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα αφού ο πετυχημένος φωτισμός κήπων θα πρέπει να εξασφαλίζει ένα μείγμα ψυχρών και θερμών τόνων: ψυχρών για το φωτισμό των φυτών και θερμών για τους χώρους που βρίσκονται όσοι χρησιμοποιούν τον κήπο. Σε γενικές γραμμές τα επίπεδα φωτισμού θα πρέπει να είναι χαμηλά για την αποφυγή της πρόκλησης φωτορύπανσης και ενοχλητικών λάμψεων.

Οι πηγές φωτός θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο κρυμμένες και τοποθετημένες χαμηλά. Τα σημεία του φωτισμού έμφασης θα πρέπει να είναι προσεκτικά επιλεγμένα έτσι ώστε να αναδεικνύουν σημαντικά στοιχεία του κήπου δημιουργώντας μια ενδιαφέρουσα νυκτερινή εικόνα. Ο συνολικός χώρος του κήπου θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια σειρά από χώρους που συνδέονται μεταξύ τους και όχι ως ενιαίος χώρος που θα πρέπει να φωτίζεται ομοιόμορφα.

Κάθε στοιχείο του κήπου μπορεί να ωφεληθεί από το φωτισμό ανάδειξης. Ένα δέντρο, ένα τοίχος καλυμμένος με κισσό, ή ένα σιντριβάνι μπορούν να μεταμορφωθούν σε υπέροχες εστίες ενδιαφέροντος τη νύκτα. Το φως μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το τονισμό των αντιθέσεων στην υφή και για τη δημιουργία ενδιαφερουσών σκιών. Φυλλωσιές φωτισμένες από πίσω και φωτισμένα διακοσμητικά αντικείμενα προσθέτουν μια εντυπωσιακά θεατρική διάσταση στο χώρο. Τα μεγέθη και οι αναλογίες μπορούν επίσης να τροποποιηθούν για παράδειγμα μια σειρά από φανάρια που χάνονται στο βάθος του κήπου, θα κάνουν το χώρο να δείχνει μεγαλύτερος και πιο μυστηριώδης από ότι είναι στην πραγματικότητα.

Θεόδωρος Δ. Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Πηγές φωτογραφικού υλικού: Foscarini, Forma e Funzione, LucePlan, Bestlite, Tobias Grau, Arturo Alvarez, Flos, Vibia, Cast.