Ενάντια στην Αρχιτεκτονική

Όταν άκουσα για ένα βιβλίο με τίτλο 'Ενάντια στην Αρχιτεκτονική' (εκδόσεις: Το Δόντι, 2009, μετάφραση Νικόλα Μιτζάλη)* του οποίου ο συγγραφέας Franco LaCecla, σπούδασε αρχιτεκτονική αλλά προτίμησε την αρχιτεκτονική θεωρία, ήξερα πως έπρεπε να το διαβάσω. Στην συνέχεια όταν συνειδητοποίησα πως ένα από τα επαναλαμβανόμενα θέματα του βιβλίου είναι πόσο παραμελημένη είναι η πολιτική και κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής λόγω της μεγαλύτερης βαρύτητας που δίνεται στην αισθητική, ήμουν σίγουρη πως ο συγγραφέας με είχε κερδίσει. Σύμφωνα με τον LaCecla η υπεροχή της αισθητικής προέκυψε σταδιακά. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι αρχιτέκτονες έπαιξαν το τελευταίο τους χαρτί σαν 'κοινωνικοί μεταρρυθμιστές', και 'μηχανικοί της ανθρώπινης ψυχής'[1] αλλά σταδιακά ανακάλυψαν πως το πατρονάρισμα αυτού του τύπου είχε αρχίσει να βγαίνει από την μόδα. Η αποτυχία των ιδεολογιών και η άνοδος του καπιταλισμού ευθύνονται για το εύφορο έδαφος στο οποίο άνθισε το marketing της εταιρικής ταυτότητας του αρχιτεκτονικού έργου που άλλαξε το επάγγελμα μας σε δραματικό βαθμό.

Παραθέτοντας ένα κομμάτι του κειμένου (μετάφραση της αρθρογράφου από την αγγλική έκδοση) : "Οι αρχιτέκτονες έχουν ακόμα πολύ ισχύ και μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά λόγω άγνοιας και ανικανότητας αλλά πάνω από όλα λόγω της περίεργης πεποίθησης τους πως η βασική ανάγκη των πόλεων είναι μια 'αρχιτεκτονική υπογραφή' (διάσημου αρχιτέκτονα) που θα τις εκτοξεύσει ψηλά στον κόσμο της μόδας."[2]

Σε ένα άλλο σημείο του βιβλίου αναφέρεται πως το πραγματικό πρόβλημα της αρχιτεκτονικής σήμερα είναι είναι πως ενώ θα μπορούσε να ενισχύσει την κοινωνικοπολιτική ταυτότητα του χώρου θίγοντας ζητήματα ιθαγένειας και αλληλεγγύης μεταξύ των συμπολιτών κανένας από τους "archistar"** δεν καταπιάνεται με αυτό. "Οι φοιτητές αρχιτεκτονικής στα περισσότερα πανεπιστήμια, σπανίως παίρνουν από την εκπαίδευση τους τα εργαλεία που χρειάζονται για να αναλύσουν και να αποσυμβολίσουν τον κοινωνικό αντίκτυπο που θα έχουν τα κτίρια που σχεδιάζουν"[3]. Έτσι καταλήγουν να γίνονται "ανώριμοι χομπίστες που πουλάνε τους εαυτούς τους σαν καλλιτέχνες του δημόσιου χώρου."[4]

Ο LaCecla δεν έγινε αρχιτέκτονας όμως και πάλι κατάφερε να παραμείνει στον τομέα της αρχιτεκτονικής σαν σύμβουλος και μέλος κριτικών επιτροπών σε παγκόσμιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Μοιράζοντας με τον αναγνώστη τις εμπειρίες του μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού δεν διστάζει να είναι ανατριχιαστικά τραχύς στις περιγραφές και στους χαρακτηρισμούς του για πολλούς διάσημους αρχιτέκτονες που γνώρισε. Αυτά που έχει να πει για αυτούς είναι κάθε άλλο παρά πολιτικώς ορθά, όπως πχ όταν λέει πως ο 'έξυπνος ρεαλισμός' του Koolhaas αναπαράγει την "μιζέρια και την φτώχεια του κόσμου για να επιδείξει το πόσο ενημερωμένος, πόσο in και πόσο πιο μπροστά από οποιονδήποτε άλλο είναι ο ίδιος"[5]. Δυστυχώς άλλωστε το να σοκάρει κανείς πουλάει πάντα. Πιο κάτω μας μιλάει για τον Frank Gehry και πως μπαίνει μέσα στο στούντιο του, βιδώνει ένα τσαλακωμένο χαρτί σε μια μπάλα και λέει στους πιστούς τους εργάτες-εκτελεστές του CAD: "Θέλω αυτό!" Και έτσι εξανεμίζεται η αρχιτεκτονική"[6]. Αυτά τα εύστοχα παραδείγματα αγγίζουν τα όρια του κωμικοτραγικού και αποδεικνύουν πόση διαφθορά υπάρχει στον αρχιτεκτονικό κόσμο και πως το "branding έγινε μια ακόμα δικαιολογία για να συγκεντρώνεται η ισχύς στην κορυφή"[7].

Νομίζω πως είναι σαφές ότι απόλαυσα πραγματικά το διάβασμα αυτού του βιβλίου και το συνιστώ ανεπιφύλακτα. Ο LaCecla είναι ευθύς και το βιβλίο είναι πολύ ευκολοδιάβαστο χωρίς να πατρονάρει ή να είναι σοβαροφανές. Παρ' όλα αυτά υπάρχει κάτι στο οποίο διαφωνώ πλήρως.

Ο LaCecla είναι πολύ καλός φίλος με τον Renzo Piano. Εκτός του ότι τον ευχαριστεί στην εισαγωγή του βιβλίου, τον αναφέρει αρκετές φορές, παρουσιάζοντας τον σαν ίσως τον μόνο από τους διάσημους αρχιτέκτονες στον κόσμο που έχει κοινωνική κατεύθυνση στον τρόπο που σχεδιάζει και χτίζει. Σε διάφορα κεφάλαια ο συγγραφέας εκθειάζει τον Piano, αναφέροντας πως δούλεψε μαζί του σαν σύμβουλος και πως είναι ο μόνος αρχιτέκτονας που δεν ενδιαφέρεται για την διεύρυνση της εταιρικής του ταυτότητας πιο πολύ από ότι ενδιαφέρεται για τον αντίκτυπο της δουλειάς του στις κοινότητες που επηρεάζει. Εδώ ακριβώς είναι που διαφωνώ τελείως με τον συγγραφέα και θα αλλάξω το θέμα για λίγο για να εξηγήσω το γιατί.

Βλέποντας το Shard του Renzo Piano να δεσπόζει στον ορίζοντα του Λονδίνου, σημαδεύοντας ανεπανόρθωτα τον χαρακτήρα της περιοχής του London Bridge και διαλαλώντας την ανωτερότητα του ως το ψηλότερο κτίριο στην Ευρώπη, πραγματικά δεν μπορώ να πιστέψω πως οι αρχιτεκτονικές αξίες του Piano είναι αυτές που ο LaCecla περιγράφει. Το Shard είναι είναι ένα άκομψο κτίριο-βουνό, χωρίς καμία αίσθηση της κλίμακας και η μορφή του αποτυγχάνει να δημιουργήσει οποιοδήποτε διάλογο με το περιβάλλον, εφόσον δεν φανερώνει τίποτα για το περιεχόμενο του. Ένα ξενοδοχείο 5 αστέρων, τα υπερπολυτελή ανεκτίμητα διαμερίσματα και τα γραφεία για πολυεθνικές εταιρίες είναι κυρίως οι χρήσεις που οι επενδυτές από το Quatar επέλεξαν να συμπεριλάβουν στο πρόγραμμα του, όταν ανέλαβαν το έργο μετά την χρεοκοπία των προηγούμενων χρηματοδοτών.

Ο Πιάνο στις συνεντεύξεις του, δηλώνει πως ήθελε να δημιουργήσει ένα πανέμορφο κτίριο, η κορυφή του οποίου θα διαλύεται σχεδόν σαν οφθαλμαπάτη στον ουρανό και η οποία θα είναι ανοιχτή στο κοινό για να απολαύσουν την θέα των 360 μοιρών. Όλες αυτές οι δηλώσεις είναι διαφημιστικές αερολογίες, ειδικά όταν το εισιτήριο για 15 λεπτά 'απόλαυσης΄ της θέας από την κορυφή του Shard κοστίζει περίπου 30 ευρώ, είναι προφανές πως το κτίριο είναι κάθε άλλο παρά ανοιχτό στο ευρύ κοινό.

Ο ουρανοξύστης αυτός αγνοεί ή μάλλον λαβώνει την περιοχή στην οποία χτίστηκε και όλα τα καλά λόγια που ο LaCecla λέει για τον αρχιτέκτονα του και τα προηγούμενα έργα του χάνονται στον αέρα, σαν την κορυφή αυτού του Shard που χάνεται μέσα στα σύννεφα. Το Shard κατά την γνώμη μου είναι 'δαιμονικό' και μοιάζει πολύ περισσότερο από ότι θα έπρεπε στο πύργο του Σάουρον από τον Άρχοντα των Δακτυλιδιών από όπου ξεχύνεται κάθε τι μοχθηρό στον κόσμο. Ίσως αυτό που τονίζει ακόμα πιο πολύ τον δαιμονικό του χαρακτήρα να είναι η θέση του. Γιατί αν ήταν στο City ή στο Canary Wharf παρέα με τους υπόλοιπους 'μοχθηρούς' ουρανοξύστες να ήταν πιο αποδεκτό. Έτσι όμως όπως στέκεται αυτάρεσκα μόνο του υποθετικά αναπλάθοντας την υποβαθμισμένη περιοχή στην οποία βρίσκεται, στην ουσία απλά καταστρέφει τον χαρακτήρα του ιστορικού Southwark με ανεπανόρθωτο τρόπο.

Επιστρέφοντας σύντομα στο βιβλίο του LaCecla, η ένσταση μου για τον Piano και το Shard δεν μειώνουν την αξία του. Ακόμα πιστεύω πως το "Κατά της Αρχιτεκτονικής" αξίζει να διαβαστεί αλλά όπως και κάθε βιβλίο, θα πρέπει να διαβαστεί με ενεργό, κριτικό τρόπο έτσι ώστε να βγάλει κανείς τα δικά του συμπεράσματα.

της Μάνιας Οικονόμου

* Διαβάστε άρθρο του μεταφραστή για το βιβλίο στο Greekarchitects πατώντας εδώ
** Νεολογισμός των: Gabriella Lo Ricco και Silvia Micheli για τους αρχιτέκτονες που έχουν γίνει σταρ.

Παραπομπές

[1]. Franco La Cecla(2012), Against Architecture, San Fransisco: PM Press, σελίδα 45
[2]. Franco La Cecla, ό.π, σελ. 50
[3]. Franco La Cecla, ό.π, σελ. 116
[4]. Franco La Cecla, ό.π, σελ.10
[5]. Franco La Cecla, ό.π, σελ. 24
[6]. Franco La Cecla, ό.π, σελ. 30
[7]. Franco La Cecla, ό.π, σελ. 29