Η Αρχιτεκτονική είναι Γυμνή

"Ο Μπάτσος της Πλατείας Θεάτρου" θα 'ταν ένας κατάλληλος τίτλος για μια ταινία noir, γαλλική σίγουρα, δεκαετίας 1960. Η μοιραία πρωταγωνίστρια, ηθοποιός στο επάγγελμα, μελετά Lefebvre. Ο άμοιρος συ­μπρωταγωνιστής ντετέκτιβ είν' ένας pied noir [: "μαυροπόδαρος": γάλλος αλγερίνικης καταγωγής -- έκφραση από την εποχή των αποικιών]. Η συνάντησή τους γίνεται στα σκοτεινά κι υγρά στενά της Μασσαλίας, κι η περιπέτειά τους διαδραματίζεται τον καιρό των Μασσαλίστας. Θα καταφέρουν να παραδώσουν στην κοινωνία, επιτέλους, ένα αρχιτεκτονικό πρότζεκτ; Η συνέχεια επί της οθόνης.

 "απαγορευμένοι τόποι" [τα ρεσώ και η πυρά]

Έχει γίνει πια κοινός τόπος, όταν βλέπουμε εκπροσώπους της αστυνομίας (χωρίς απαραίτητα με στολή) να μιλάνε για το πρόβλημα της "δημόσιας ασφάλειας", να τους ακούμε που παραδέχονται ότι «το πρόβλημα δεν είναι αστυνομικό, αλλά κοινωνικό». Γι' αυτό, (μέχρι να επιλυθεί το "κοινωνικό") η Υπηρεσία δεν μπορεί παρά να περιορίζεται στη «διαχείριση της καθημερινότητας». Με την κατακλείδα, οπωσδήποτε, για να μη δημιουργηθούν λανθασμένες εντυπώσεις: «η Αστυνομία λειτουργεί πάντα με πρόγραμμα, σύστημα και μέθοδο». Υπάρχει μια "σκιά" στο πώς ακριβώς αντιλαμβάνονται οι εκπρόσωποι το "κοινωνικό" πρόβλημα, και, κατ' επέκταση, την επίλυσή του. Αλλ' αυτή είναι, ίσως, μια παλιά καχυποψία, που προέρχεται από μια προηγούμενη εποχή "δημόσιας τάξης".

Καθώς έχουμε εισέλθει στο πνεύμα των καιρών της "προστασίας του πολίτη", η "κοινωνική" διάσταση της δημόσιας ασφάλειας υπονοεί μια νέα τροπή στη σύλληψή της: Το βάρος του προβλήματος δεν πέφτει, στο εξής, αποκλειστικά στην πλάτη της αστυνομίας, αλλά μοιράζεται και σ' αυτήν της "κοινωνίας των πολιτών" -- που οφείλει, στο εξής, να γίνει "υπεύθυνη" κι "ενεργός". Θα 'λεγα «και συνεργός», αλλά θα πρέπει να εξηγήσω πρώτα σε τι. Ωστόσο (πιο κομψά:), μια "συνέργεια" αναδύεται στον καμβά της "κοινωνικής ασφάλειας", της οποίας την πλοκή θα πρέπει να τη διερευνήσουμε (λίγο παρακάτω) στην ίδια την παράξενη ιδέα της "κοινωνίας των πολιτών".

Ανάλογη, όμως, προσέγγιση για το "κοινωνικό" πρόβλημα συναντάμε και στα λεγόμενα της υπεύθυνης για τη διεξαγωγή ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (με θέμα την Πλατεία Θεάτρου στην Αθήνα) [01], όπως και σ' αυτά που πρεσβεύει μια ακτιβιστική ομάδα ("ενεργών") πολιτών, καθώς αναλαμβάνει "δράση" στο "ιστορικό" κέντρο της πόλης -- «θέλει να δράσει για την Αθήνα!» [02]. [Οι υπογραμμίσεις στα κείμενα που παρατίθενται είναι δικές μου].

Η συμπτωματολογία είναι πάνω-κάτω η ίδια: κάποιες περιοχές του κέντρου δεν είναι μόνο "υποβαθμισμένες" και "προβληματικές", αλλά χαρακτηρίζονται επιπλέον ως "απαγορευμένοι τόποι" για τους πολίτες. Η "θεραπεία", που προτείνεται, έχει ένα βασικό μότο: την «υπεράσπιση της προσβασιμότητας». Τα αναμενόμενα αποτελέσματα είναι η «ανάκτηση» της περιοχής κι η «αποκατάσταση της ασφάλειας» -- για λογαριασμό πάντα των «ανυπεράσπιστων Αθηναίων». Η διάγνωση, ωστόσο, που θα 'πρεπε να 'χει προηγηθεί είναι, σε κάθε περίπτωση, ...αναβεβλημμένη, αν όχι ...απ-αγορευμένη. Η αδυναμία, όμως, διάγνωσης των αιτίων του "κοινωνικού" προβλήματος κατατάσσει την υπόψη ...ασθένεια του αστικού χώρου στην κατηγορία, μάλλον, της ανίατης [και των "νέων ασθενειών"]. Οπότε, η όλη θεραπευτική αγωγή μοιάζει με ..."διαχείριση της καθημερινότητας", σαν κι αυτήν των εκπροσώπων (παραπάνω), αλλά με άλλα μέσα.

Οφείλω ν' αναφέρω, πάντως, ότι η υπεύθυνη (του διαγωνισμού) προβαίνει σε μια «αυτονόητη παραδοχή, [...], ότι η αρχιτεκτονική-πολεοδομική προσέγγιση δεν αρκεί από μόνη της για την ανατροπή του σκηνικού ούτε για την απομάκρυνση των φαινομένων της γκετοποίησης που έχουν, δυστυχώς, εμφανιστεί στην ευρύτερη περιοχή». Προφυλάσσει τα νώτα της ή νίπτει τας χείρας της; Τη "δουλειά" της, όμως, θα την κάνει (όπως την κάνουν κι οι εκπρόσωποι), δεν είναι δικός της λογαριασμός να λύσει το "κοινωνικό" πρόβλημα. Δείχνει, βέβαια, να γνωρίζει τη "θεραπεία" του φαινομένου, αλλ' αφήνει στους διαγωνιζόμενους να την επιμεληθούν -- με ..."πρόγραμμα, σύστημα και μέθοδο" (άντε και φαντασία). Κι αυτό, επειδή προ-λέγει με όρους "ανατροπής", "απομάκρυνσης" -- μιας εκκαθάρισης, σχεδόν, που προσπαθεί να κρατήσει την "ηπιότητα" και την "ανθρωπιά" της [με το «δυστυχώς», ίσως].

Τα σχεδιαστικά μέτρα, λοιπόν, ποτέ δεν είναι ικανά από μόνα τους, οπότε θα πρέπει να συνοδεύονται από «παράλληλα μέτρα», όπως τα ονομάζει η υπεύθυνη, «που θεωρούνται αναγκαία για την ανάκτηση της περιοχής». Κι όταν, παράλληλα, δηλώνει την «εμμονή-υπόσχεσή μας για 'περισσότερη αρχιτεκτονική' στην πόλη μας», αυτό χωρίς υπερβολή ακούγεται σαν ...απειλητική προειδοποίηση. Η διάγνωση, ωστόσο, επί του "κοινωνικού" προβλήματος επιμένει να 'ναι ...απροσπέλαστη. «[Α]φού η αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, των ναρκωτικών, της εγκληματικότητας και της κάθε είδους παραβατικότητας δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο του σύντομου αυτού κειμένου», όπως διευκρινίζεται, μέσα σε παρένθεση.

Εκείνο που, νομίζω, ότι κάνει την κρίσιμη διαφορά, ανάμεσα στα "προβλήματα" που απαριθμούνται, δεν είναι ακριβώς το "μεταναστευτικό", αλλ' αυτό που ονόμασε ο Agamben: γυμνή ζωή [03]. Επειδή πρόκειται για αυτό που πλήττει [επιμολύνει] το καθαυτό θεμέλιο του πολιτικού βίου. Ας δούμε το πώς, μέσ' από ένα πρόσφατο αίτημα, που διατυπώθηκε στην πρωτεύουσα:

 το "δικαίωμα στην πόλη" [οι σφυρίχτρες και η σάλπιγγα]

Μια (ακόμα) απαλλοτριωμένη έκφραση (απ' τη δεκαετία του 1960), ένας σημερινός σφετερισμός του δικαιώματος στην πόλη, που (όπως το πραγματεύτηκε ο H. Lefebvre τότε) αφορούσε το προλεταριάτο και την "ταξική πάλη" στον αστικό χώρο. Στις μέρες μας, το "δικαίωμα" αυτό αφορά τον "πολίτη", και πάνω σ' αυτό κτίζεται η "συναίνεση" των "εταίρων" (πια) της "κοινωνίας των πολιτών". Για να θυμηθούμε ακόμα μια έκφραση της δεκαετίας του 1960, εκείνος ο "συνηγορικός σχεδιασμός" (το "advocacy planning"), σήμερα, μεταλλάσσεται σε ...συναινετικό σχεδιασμό (και σε σχεδιασμό της συναίνεσης). Είναι σύμπτωση (ή σύμπτωμα;), άραγε, που το "δικαίωμα στην πόλη" το οικειοποιήθηκε ένας πρώην ..."συνήγορος του πολίτη", για σύνθημά του στις πρόσφατες ("καλλικρατικές") εκλογές;

Τώρα, στις "συντεταγμένες δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες" δεν αποτελούν (και τόσο) πρόβλημα οι εσωτερικές διαστρωματώσεις μεταξύ των "κοινωνικών εταίρων". Μετά το "τέλος της πάλης των τάξεων" [ίσως, ακριβώς και λόγω αυτού του "τέλους"], νέες κι απρόσμενες μορφές ζωής, εκτός πολιτικού "βίου", διεκδικούν -- σχεδόν με την απλή παρουσία τους και μόνο -- μια θέση κάτω απ' τον ...Δυτικό ήλιο. Τι πλήττεται, λοιπόν, από την εμφάνιση στην πόλη αυτού του ξένου είδους ζωής, της γυμνής ζωής; Δεν πλήττεται η "ζωή" -- αυτό, υποτίθεται ότι, το κάνουν τα "ναρκωτικά". Δεν πλήττεται ούτε η "πόλη" ακριβώς. Εκείνο που πλήττεται είναι αυτή η ίδια η ιδιότητα του "πολίτη" [το "citizenship"], το βάθρο της "κοινωνίας των πολιτών" -- κάτι που, άλλωστε, δηλώνεται έμμεσα από την ίδια την έκφραση "κοινωνία των πολιτών".

Έχουμε, λοιπόν, την επιβεβαίωση (ή την επαναθεμελίωση) ενός "δικαιώματος", που επιχειρείται να επιτευχθεί («στην πράξη») με την "ανάκτηση" (πες "ανακατάληψη") των ..."χαμένων" περιοχών του "ιστορικού" κέντρου. Ας διαπιστώσουμε, κατ' αρχήν, έναν υποφώσκοντα ...αλυτρωτισμό, για χαμένες πατρίδες -- αλλά εντός συνόρων αυτή τη φορά, και μάλιστα στην "καρδιά" της πόλης [όμως, έτσι, πού ακριβώς έχουν πάει τα σύνορα;]. Ένας νέου τύπου, ενδορρηκτικός, αλυτρωτισμός -- ό,τι πιο αντιφατικό κι απειλητικό από μόνο του. Και ταυτόχρονα, έχουμε τη θυματοποίηση του "πολίτη" -- και του αστικού χώρου --, που βάλλονται πια πέραν του μέσα και του έξω, κι από μέσα κι από έξω, αδιαφοροποίητα. Έχουμε, μ' άλλα λόγια, μια προσβολή συστημικής εμβέλειας. Άλλωστε, αυτό που καταφέρνει, πριν απ' όλα, το μη-διαχειρίσιμο "άλλο", το ξένο, είναι η απόδοση της εσωτερικότητας ενός συστήματος (που θέλει να περνιέται για καθολικό).

Κάπως έτσι, λειτουργεί η διπλή λογική της "ασφάλειας" και της "προστασίας του πολίτη", μεταξύ της θυματοποίησής του κι ενός αλυτρωτισμού για τις χαμένες πατρίδες μέσα στην ίδια του την ...πόλη [04]. Οπότε, από τη μία, του παρέχεται (κρατική) προστασία κι, απ' την άλλη, αναλαμβάνει τώρα αυτοβούλως να γίνει ο ίδιος φορέας (ενεργός) της προστατευτικότητας και να λειτουργήσει ως αντισώμα σε έναν κοινωνικό οργανισμό που, υποτίθεται ότι, βρέθηκε σε ανοσοκαταστολή... [05]

Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να μας παραξενεύει, που η "προσβασιμότητα" αποκτά μια "στρατηγική" σπουδαιότητα για το σκέλος της "ασφάλειας", και σχεδόν ...υπαρξιακή σημασία για το "δίκιο του πολίτη". Διαβάζουμε: «Θεωρούμε την υπεράσπιση της προσβασιμότητας στο δημόσιο χώρο στρατηγικό στόχο» [06]. Θα προσέθετα, μάλιστα, ότι η σπουδαιότητα [κι η βλαπτικότητά] της υπερβαίνει [κι ακυρώνει] τις προσδοκίες των ακτιβιστών, καθώς δεν είναι πια μεγέθους "στρατηγικού", αλλ' (όπως είπα) συστημικού [07].

Εκτός από την "προσβασιμότητα", κι ορισμένες άλλες έννοιες [λέξεις-κλειδιά], όπως "καθαριότητα", "νομιμότητα", αλλά και ..."πίστη", αποτελούν τους πόλους ενός πεδίου αναμενόμενων συσχετισμών, απ' το οποίο είναι δυνατόν ν' "αναδυθούν" ...τερατάκια [08]. Ας δούμε, για παράδειγμα, πώς δύο άσχετες έννοιες -- η "προσβασιμότητα" και το (οικολογικό) "αποτύπωμα" -- είναι δυνατόν να διαχυθούν η μία μέσα στην άλλη, κάτω από τις διεργασίες του υπό διαμόρφωση Προληπτικού κι Ενάρετου Σχεδιασμού. Όπου, το ένα σκέλος του (η "περιβαλλοντική ευαισθησία") συμπληρώνει το άλλο (την "κοινωνική ασφάλεια"), και, σε πολλές περιπτώσεις, το ένα σκέλος υποκαθιστά το άλλο, κάτω από τη γκρίζα ενοποιό έννοια της βιο-ασφάλειας ["bio-security"] στο εξής.

 το "αποτύπωμα" [η παρέλαση]

H εμφάνιση του "footprint" στην περιβαλλοντολογική διάλεκτο είναι, αναμφίβολα, ένας κραυγαλέος (και προβληματικός) ανθρωπομορφισμός. Μολονότι η μορφή της απειλής (ας πούμε, απ' τον "άνθρακα" -- κι ούτε καν απ' αυτόν, βέβαια) δεν είναι ανθρωπομορφική [είναι βιο-μορφική], ας κάνουμε ότι τη δεχόμαστε σαν τέτοια. Το "αποτύπωμα", σ' εγχώρια μετάφραση του "footprint", δεν είναι, όμως, μερικώς μόνο ορθό; Το "αποτύπωμα", όσον αφορά το "περιβαλλοντικό" σκέλος του Προληπτικού κι Ενάρετου Σχεδιασμού, είναι κάτι κατανοήσιμο. Αν δοκιμάσουμε, όμως, να σκεφτούμε το "αποτύπωμα" για το σκέλος της "ασφάλειας", το νόημα που παράγεται είν' ακόμα κάπως ελλιπές. Εκτός κι αν... Θα μπορούσαμε να το σκεφτούμε και σαν πατημασιά -- για ν' ακολουθήσουμε πιστά την ανθρωπομορφική παγίδα του "footprint", ώστε να πέσουμε μέσα της κανονικά, και να δούμε τι θα συμβεί.

Το να ελαφρύνει, λοιπόν, η ("περιβαλλοντική") πατημασιά του "ενεργού" πολίτη είναι το μόνο εύκολο -- το δύσκολο είναι να "ενεργοποιηθεί" ο πολίτης [ποιο ...καύσιμο, άραγε, μπορεί να παραγάγει αυτήν τη μορφή ενέργειας;]. Κι είναι εύκολο, επειδή, στο μεταξύ, έχουν προηγηθεί άλλες (πρόδρομες) κατεργασίες του πέλματός του. Ενδεικτικά, να θυμηθούμε τα γυάλινα δάπεδα, τις σκάλες, τις πασαρέλες, κι όλους τους διαφανείς και θεαματικούς περιπάτους πάνω σε ικανά ύψη ή, με μια ιδιαίτερη προτίμηση, πάνω απ' το (ανασκαφικό) "παρελθόν" [09]. Αλλά και σε πιο "καθημερινή" βάση, να θυμηθούμε την ιδιαίτερη (και "συν-χρηματοδοτούμενη") σχεδιαστική φροντίδα της πλακόστρωσης του πεζόδρομου: μια κατοπτρική, τρόπον τινά, περιποίηση του πέλματος του "πολίτη".

Τα τρυφερά πόδια με τα μαλακά υποδήματα -- οι αλαφροπάτητοι -- καλούνται να ελαφρύνουν τώρα το "περιβαλλοντικό αποτύπωμά" τους, με μια σειρά "ορθών και καλών πρακτικών". Όταν, όμως, πρόκειται να "δράσουν" για την "ξεχασμένη" πόλη (τους), δεν περιορίζονται μόνο στην επίκληση των "καλών" τους προθέσεων, αλλά πρεσβεύουν το Επί Γης Καλό (Από Τώρα) -- ["Act Now"].

Προς το παρόν, οι ("nice") τελετουργίες του ρεσώ(!), της σφυρίχτρας και της «παρέλασης» στις απαγο­ρευμένες πλατείες και τα «στενά», όπως κι οι (προληπτικοί) αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί [10] [ενόψει της "εμμονής-υπόσχεσης" για "περισσότερη αρχιτεκτονική"], δεν είναι παρά μηντιογενείς επεμβάσεις στον αστικό χώρο: μια προ-δια-μεσολάβηση αυτών που προπαρασκευάζονται, για να συμβούν... ως σχεδόν αναμενόμενα αποτελέσματα [11]. Ως προάγγελοι ακόμα πιο έντονων ακτιβιστι­κών/μηντιακών/σχεδιαστικών φαινομένων, που θα επιθυμούσαν να δουν το "αποτύπωμά" τους να πιάνει τόπο: με μια έννοια, η πατημασιά τους αυτή τη φορά να βαρύνει αρκούντως.

Διαπιστώνουμε, λοιπόν, το εξής: Όσον αφορά το σκέλος της "περιβαλλοντικής ευαισθησίας", το "footprint" του "ενεργού" πολίτη οφείλει να ελαφρύνει. Όσον αφορά το σκέλος της "κοινωνικής ασφάλειας", από την άλλη, η πατημασιά του θα πρέπει, μάλλον, να ...βαρύνει. Υπάρχει, άραγε εδώ, κάποια σύγκρουση ...καθηκόντων; Απεναντίας, πρόκειται γι', απλή και μόνη, συμπληρωματικότητα. Δεν πρόκειται παρά για μια τυπική συμμετρία (κι υπόσχεση) του Προληπτικού κι Ενάρετου Σχεδιασμού. Εντούτοις, το αντίθετο (ως "άλλο") του αλαφροπάτητου δεν είναι η βαριά πατημασιά, αλλά μια ελαφρότητα ριζικά διαφορετικού είδους: όπως, ας πούμε, η ...λαθρο-πατημασιά. Που σημαίνει, ότι οι λαθροπάτητοι μεταφέρουν μια μορφή (ζωτικής) ασυμμετρίας: η γυμνή, ξυπόλυτη περπατησιά φαίνεται ότι μπορεί να είναι πιο ελαφριά κι απ' την ελαφριά, αλλά και βαρύτερη απ' τη βαριά.

Δεν ξέρω κατά πόσο το ("nice") αλαφροπάτημα το ίδιο θα βαρύνει. Αλλά ένας συγχρονισμένος βηματι­σμός μπορεί στα σίγουρα να συμβάλλει σε μια γενικευμένη "διαχείρισης της καθημερινότητας" (με "πρό­γραμμα, σύστημα και μέθοδο"). Να μην πω, βέβαια, σ' αυτήν την περίπτωση, τι προεικονίζουν οι σφυρί­χτρες ή το pattern των ρεσώ(!) στην άδεια πλατεία... Έχουν αρχίσει, πλέον, ν' ακούγονται διάφορα: «Αντί ολίγων αστυνομικών, όλοι οι πολίτες στο δρόμο!» [12]. Κάτι αργοσαλεύει στον κρόκο του αυγού.

Μια κάποια ...μπρουταλιτέ είναι έως κι απαραίτητη, για κάθε ακτιβιστική κίνηση που σέβεται τον εαυτό της -- [ένας "θετικός μπρουταλισμός", όπως τον χαρακτήρισε ο Baudrillard]. Αλλά η τοξικότητα της εμμεσότη­τας στον λόγο της "πολεοδομικής-αρχιτεκτονικής προσέγγισης" [μολονότι όλο και πιο συχνά, σήμερα, η ψυχραιμία χάνεται] είναι ένας ασφαλής δείκτης για το πού πάνε τα πράγματα. Πώς να ξεχάσουμε, για παράδειγμα, τη διορατικότητα των διοργανωτών της 6ης πανελλήνιας έκθεσης αρχιτεκτονικής στην Πά­τρα, όταν το 2009 (είκοσι χρόνια μετά το γκρέμισμα του Τείχους στο Βερολίνο) είχαν την παράξενη ιδέα να δώσουν στην έκθεσή τους τον τίτλο: "Walls"! [13]

Αν επιβεβαιώνονται σήμερα, πόσο απέχουν οι "nice" πρακτικές απ' το να περάσουν σε "ηθική δράση", και να φτάσουν μέχρι τον "τυφλό" κι "ωμό" ακτιβισμό; Βέβαια, μια τέτοια ...επιτελεστικότητα ["performativity", που 'ναι και της μόδας] δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί μόνο προς αυτήν την κατεύθυνση. Ζωντανή απόδειξη: η "γυμνή ζωή", που 'ναι είναι πέραν όλων αυτών. Αλίμονο, όμως, για τους "πολίτες", και στους φράχτες που ανυψώνουν, εθελοντικά πλέον, για τους εαυτούς τους.

η απειλή ["περισσότερη αρχιτεκτονική"] 

παρτιτούρα του Σ. Παρατζάνωφ (1924-1990)

Ένας ακόμα ανθρωπομορφισμός ελλοχεύει στην ανθρώπινη "ενέργεια", που, στις μέρες μας, συμμορφώ­νεται στο καλούπι του "ενεργού" πολίτη. Ας αφεθούμε στο δέλεαρ κι αυτής της (γλωσσικής) μεταφοράς, για να θέσουμε το ερώτημα: ποιο να 'ναι, άραγε, το ...(βιο)καύσιμο που "ενεργοποιεί" τον πολίτη;

(Για να μη μεταναστεύσω ...βιβλιογραφικά) θ' αναφερθώ μόνο στον Φατούρο και σε μια νύξη, που έκανε πριν μερικά χρόνια, για «σχέσεις φόβου» που υπεισέρχονται στο υπόβαθρο του κατοικείν [14]. Θα μπο­ρούσαμε, λοιπόν, να δεχθούμε ακόμα και τον φόβο ως συνιστώσα του σχεδιασμού. Αλλά, όπως διαπι­στώνουμε, ο σχεδιασμός δεν προσεγγίζει καν τον εκάστοτε πυρήνα του φόβου -- είναι (αυτο)αποκλεισμένος. Έτσι μπορούμε να πούμε, ότι η διπλή λογική της "ασφάλειας" [και ως οργουελικό "Doublethink"] δεν αφορά το καθαυτό αντικείμενο του φόβου, αλλά τη διαχείριση (και τον σχεδιασμό) σχέ­σεων φόβου.

Έτσι, επίσης, η φύση της απειλής παραμένει απροσπέλαστη, και το αίτημα της "προσπελασιμότητας" απλώς την παρακάμπτει. Τώρα, ο φόβος (με τις κλιμακώσεις κι τις περιπλοκές του) γίνεται κίνητρο κυ­κλοφορίας. Ο "ενεργός" έχει σηκωθεί απ' τον "καναπέ" του, και κατεβαίνει στον δρόμο. Η (κοινωνική) "δράση" είναι συνυφασμένη με την κινητικότητα και τη "διαντίδραση" στον φυσικό κι ηλεκτρονικό χώρο. Απ' αυτήν την αλληλουχία, μπορούμε να καταλήξουμε σε κάποιο συμπέρασμα για το ...(βιο)καύσιμο του "ενεργού" πολίτη: λέγεται φόβος -- στο εξελιγμένο επίπεδο, βέβαια, του κοινωνικού ελέγχου, αλλά κι ως "καθαρού μέσου" (Agamben) ελέγχου και διαχείρισης.

Αναμφίβολα, λοιπόν, ο "ενεργός" είν' ένα σύμπτωμα του συνδρόμου της βιο-ασφάλειας. Ν' αναμένουμε, επομένως, την ενδογενή παθολογία από τη διασύνδεση των κυκλωμάτων, την ενοποίηση των περιπά­των, την ολοκληρωμένη ποδηλατοδρόμηση -- [κάπου θα κολλήσουν κι η "κηπουρική" κι η "γεωργία" (!) του άστεως].

Στο μεταξύ, στα κενά ή τις τρύπες των "κοινωνικών" διχτιών (δικτύων) η "γυμνή ζωή" έχει στήσει το πανη­γύρι της Σκοτούσσας (κάτι σαν του Κουτρούλη τον γάμο). Διότι μια άλλη πτυχή της διπλής λογικής της "ασφάλειας" μπορεί να 'ναι κι η εξής: η "ανάκτηση" του δημόσιου χώρου ενέχει και τη ...δυνητικότητα με­τατροπής του σε κέντρο υποδοχής ..."ενεργών" πολιτών -- για την προώθησή τους στην επικράτεια του Τέταρτου Κόσμου (κατά Ballard). Κέντρα υποδοχής ενεργών πολιτών, λοιπόν, που μπορούν να 'ναι εκ περιτροπής περίφρακτα και θυρόκλειστα ή, ταυτόχρονα, ζώνες και δίκτυα εξαίρεσης (με τα δέοντα πρω­τόκολλα πρόσβασης κι τις ετικέτες κυκλοφορίας).

Μετά απ' όλ' αυτά, κι υπό την καταλυτική ευεργεσία της "γυμνής ζωής", μπορεί να ξεγυμνωθεί (ανερυθρί­αστα) κι η "πολεοδομική-αρχιτεκτονική προσέγγιση". Να διεκδικήσει την προσβασιμότητα, αντίστροφα, στο σκληρό πυρήνα των παραδοχών της και του ρόλου της σ' αυτήν την κοινωνία, και να θέσει το θέμα μιας διάσχισης και της εξόδου από την απαγορευμένη ζώνη του πολιτικού βίου [της "civilità"], που καθο­ρίζεται απ' το (ιερό) τρίγωνο ιθαγένεια-κράτος-έδαφος.

Μια τέτοια "γυμνότητα", βέβαια, για την οποία συζητώ, δεν έχει σχέση με πουρισμούς και πουριτανι­σμούς, αλλά έχει σχέση πριν απ' όλα με τη σημασία της αδιαμεσολάβητης ζωής από την πρακτόρευση των εκπροσώπων, των υπευθύνων και των δρασιακών, διαδρασιακών κι επιδραστικών νταλαβερτζήδων κάθε είδους. Εύκολο; Δε νομίζω.

σημειώσεις
[01]    Βλ. τις ενδιαφέρουσες δηλώσεις της Ν. Γαλάνη στο "Οι προτάσεις για την Πλατεία Θεάτρου", πε­ριοδ. Ενημερωτικό Δελτίο, ΤΕΕ, τ. 2610, 29/11/2010, σ. 16.
[02]    Αναφέρομαι στο επίκαιρο παράδειγμα των Αθηνιστών (http://www.atenistas.gr/). Για τις "θέσεις" τους βλ. στο www.atenistas.gr /?page_id=339
[03]    Giorgio Agamben, Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life, Stanford University Press, Stan­ford California, 1998, (χρ. α' έκδ. 1995).
[04]    Για τη "θυματοποίηση" των πολιτών και τη "διπλή λογική στης ασφάλειας", βλ. ένα σχετικό κείμενο Stuart Waiton, The Politics of Surveillance: Big Brother on Prozac, e-περιοδ. "Surveillance & Soci­ety", vol. 8, no 1(2010) στο www.surveillance-and-society.org
[05]    Για το βιο-πολιτικό αντιβιοτικό ..."Acticit" θα έχουμε τη δυνατότητα να ξαναμιλήσουμε.
[06]    Όπ. σημ. [02].
[07]    Πάνω σ' αυτό, θα χρειαστεί να εξηγηθώ με μια άλλη ευκαιρία. Πάντως, όσο κι αν φαίνεται παρά­δοξο σε πρώτη εντύπωση, η "ασφάλεια", για την οποία συζητώ, απαιτεί την "κινητικότητα" και την "κυκλοφορία". Βλ. σχετικά περί ασφάλειας και κινητικότητας το άρθρο του G. Agamben, "Heimliche Komplizen. Über Sicherheit und Terror" στη Frankfurter Allgemeine Zeitung, Sept. 20, 2001, σ. 45.
[08]    Όπ. σημ. [02].
[09]    Στη διαφάνεια των πελμάτων αναφέρθηκα και στο κείμενό μου για το ΝΜΑ [αλήθεια, τι απέγινε αυτό άραγε;]: "Το Σύνδρομο της Αθήνας", Greekarchitects (10/09/2009).
[10]    Για τους "προληπτικούς" (pre-emptive) αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, βλ. στο κείμενό μου "Επιστρέ­φοντας από την Ιθάκη", Greekarchitects (08/09/2010).
[11]    Γι' αυτό που μεταφράζω ως "προδιαμεσολάβηση", βλ. Richard A. Grusin, Premediation: Affect and Mediality After 9/11, Palgrave Macmillan, New York, 2010.
[12]    Από ένα ενδεικτικό κείμενο ..."κοινωνικής ευθύνης" στο Greekarchitects (11/01/2011).
[13]    Είχα στείλει, τότε, σχετικό κείμενο στο gra, αλλά (χωρίς παρεξήγηση) κάπου παράπεσε.
[14]    Δημήτρης Α. Φατούρος, "Τα Όρια του Φόβου ή η Ηδονή της Αρχιτεκτονικής", περιοδ. Θέματα Χώ­ρου + Τεχνών, Αθήνα, 2006, τ. 37, σσ. 12-13.