Πού τοποθετείται η αρχιτεκτονική μέσα στη σύγχρονη κοινωνία...;

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα σταδιακά αυξανόμενο ενδιαφέρον γύρω από την ελληνική, αλλά περισσότερο γύρω από τη διεθνή αρχιτεκτονική, μέσα από έναν συνεχή καταιγισμό του κοίνου από άρθρα, φωτογραφίες και συζητήσεις. Ο αριθμός των εκθέσεων και ο αντίστοιχος των επισκεπτών σε αυτές, έχει αυξηθεί σημαντικά ή και ενθαρρυντικά, θα μπορούσε να πει κάποιος!

 Οι διαλέξεις διάσημων αρχιτεκτόνων, της διεθνής αρχιτεκτονικής σκηνής (star architects) πληθαίνουν μήνα με το μήνα, κάνοντάς μας να πιστεύουμε ότι το ευρύ κοινό αρχίζει να πλησιάζει την αρχιτεκτονική όλο και περισσότερο.

Ποια είναι όμως η πραγματική πλευρά αυτής της  κατάστασης;

Αν παρατηρήσουμε καλύτερα,  πέρα από το στενό οπτικό μας πεδίο, θα διαπιστώσουμε ότι εκτός από τα παραπάνω ενθαρρυντικά, κατά τα άλλα σχόλια, υπάρχουν και κάποια τα οποία ίσως να μας προβλημάτιζαν λίγο και να μας μείωναν τον ενθουσιασμό που μας προκαλούν όλα τα παραπάνω...

Κατά καιρούς εμφανίζονται κάποιοι "ειλικρινείς" και "θαρραλέοι" που μας κάνουν να προβληματιζόμαστε σχετικά με βασικά ζητήματα που αφορούν την αρχιτεκτονική όπως:

Από ποιους γίνεται; Σε ποιους απευθύνεται; Τι προσπαθεί να εκφράσει και ποιος ο σκοπός της απέναντι στη κοινωνία; Σε τι διαφέρει ο αρχιτέκτονας από τους υπόλοιπους μηχανικούς;  Γιατί είναι αναγκαία η αρχιτεκτονική σήμερα;.... και άλλα παρόμοια είναι μόνο μερικά από τα πιο καίρια ερωτήματα που παρουσιάζονται!

Σήμερα όλο και περισσότεροι επιστημoνικοί κλάδοι ασχολούνται με το ζήτημα της δημιουργίας του χώρου. Ενώ το παρόν γεγονός θα μπορούσαμε να το εκλάβουμε ως πραγματικα ενθαρρυντικό. Όμως η αρχιτεκτονική που εξ' ορισμού αποτελεί τον κύριο δίαυλο δημιουργίας χώρου, πολλές φορές αναλαμβάνει το ρόλο του απλού σχολιαστή μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα. Αυτό,  πρέπει το λιγότερο να μας προβληματίζει αν όχι να μας ανησυχεί! Η αρχιτεκτονική στις μέρες μας αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα...

Οι αρχιτέκτονες απορροφημένοι από τον πραγματικά εκπληκτικό κόσμο της αρχιτεκτονικής αποτυγχάνουν πολλές φορές στο να κατανοήσουν τις πραγματικές ανάγκες και απαιτήσεις της σημερινής κοινωνίας. Έτσι ο κύκλος των αρχιτεκτόνων γίνεται σιγά σιγά όλο και πιο εσωστρεφής. Είναι αυτό που αναφέρεται ως «αρχιτεκτονική από αρχιτέκτονες σε αρχιτέκτονες». Όμως τί είναι αυτό που κάνει τους αρχιτέκτονες να πιστεύουν ότι το αντικείμενο της εργασίας τους δε γίνεται κατανοητό από το ευρύ κοινό; Συμβαίνει άραγε αυτό που αναφέρει μέσα από το εξής απόσπασμά του ο Γιακουμακάτος:

«Μήπως οι αρχιτέκτονες ανήκουν σε εκείνη τη κατηγορία ιδιόρρυθμων δημιουργών  που θεωρούν ότι αδικούνται αέναω , ότι δε γίνονται κατανοητοί από το κοινωνικό σώμα , το οποίο τους οδηγεί στη περιθωριοποίηση, ότι είναι εκφραστές μιας τέχνης που βρίσκεται σε φάση ανεξέλεγκτης παρακμής;»

Το θέμα είναι ότι η γενικότερη παιδεία της κοινωνίας ίσως να μεταλλάσσει την αρχιτεκτονική σε ένα είδος δύσκολης και απόμακρης έννοιας για το άμεσα προσεγγίσιμο κοινωνικό περιβάλλον. Όμως, ίσως και η ειδικότερη εκπαίδευση των ίδιων των αρχιτεκτόνων να τους καθιστά πολλές φορές κοντόφθαλμους, κλεισμένους στο «καβούκι» τους και μακριά από το γεμάτο προβλήματα κοινωνικό περιβάλλον. Ο αρχιτέκτονας πρέπει να είναι ανοιχτόμυαλος και να «βλέπει» συνεχώς γύρω  του.

...ο αντίλογος μπορεί να είναι:

 «...οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουν ιδιόρρυθμα πράγματα , κάποτε χωρίς αίσθηση ρεαλισμού , που συχνά δε στοχεύουν στη διαμόρφωση χώρων και τόπων ως συλλογικών αγαθών αλλά στη διατύπωση καινοφανών προτάσεων , που τρέφουν τον ύποπτο και ακριβό ναρκισσισμό τους..»

 Η άποψη αυτή μπορεί να είναι ακραία, αλλά αρκετά διαδεδομένη. Η  αρχιτεκτονική γίνεται αντιληπτή ως ένα είδος ανώτερης τέχνης απόμακρης και δύσκολα προσεγγίσιμης από τον «καθένα». Πιστεύεται ότι η αρχιτεκτονικη ως επιστήμη αλλά και κυρίως ως τέχνη, απευθύνεται σε λίγους και εκλεκτούς, εννοώντας πάντα αυτούς που ανήκουν σε υψηλότερα κοινωνικά στρώματα. Αντιμετωπίζεται ως ένα νέο είδος lifestyle που χρησιμοποιείται ως μέσο προσωπικής ανάδειξης και προβολής.

Από την άλλη μεριά, η αρχιτεκτονική βιώνει έναν απίστευτο κατακερματισμό μέσα από τα χιλιάδες μικρά αρχιτεκτονικά γραφεία που εθελοντικά τείνουν να προσομοιάζουν τα γραφεία των πολιτικών μηχανικών, και ακόμα χειρότερα των εργολάβων. Έτσι πολλές φορές ο αρχιτέκτονας καταλήγει να παίρνει το ρόλο ενός απλού υπαλλήλου, ως σχεδιαστής υψηλού επιπέδου. Χάνεται ο πραγματικός του ρόλος (κύριος εκφραστής και δημιουργός του χώρου) οπότε δικαίως καθίσταται ως μη αναγνωρίσιμος από το κοινωνικό σύνολο.

Όμως, δεν είναι μόνο η κοινή γνώμη που δυσκολεύται να αναγνώσει το πραγματικό ρόλο της αρχιτεκτονικής, αλλά και η ίδια η πολιτική εξουσία. Αυτή που κανονικά θα έπρεπε να ενθαρρύνει τη δράση της, είναι αυτή που την κάνει συνεχώς όλο και πιο απόμακρη καθώς τη χρησιμοποιεί όπου και όποτε τη συμφέρει. Τρανό παράδειγμα αποτελούν οι Ολυμπιακοί αγώνες του 2004.

Η πρόσκληση σπουδαίων αρχιτεκτόνων διεθνούς φήμης λειτούργησε απλώςως ένα μέσο προβολής της χώρας στο διεθνές κοινό. Ο θεσμός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, που αποτελεί μία πολύ γόνιμη διαδικασία σχεδιασμού και παρουσίασης νέων ιδεών, δυστυχώς δεν λειτούργησε καθόλου.

Η αρχιτεκτονική  αποτέλεσε ένα καταναλωτικό προιόν μέσω συνεχών φωτογραφίσεων και συζητήσεων, σαν να επρόκειτο για μία νεόφερτη μόδα που έπρεπε να υιοθετηθεί.

Αντί να «αρπάξουμε» την ευκαιρία γύρω από τη κατανόηση της ουσίας της αρχιτεκτονικής αρκεστήκαμε απλώς στο να την αναδείξουμε σε ένα περιστασιακό αξιοθαύμαστο γεγονός που συντελείται μόνο σε ειδικές περιστάσεις και σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες, συντελώντας ακόμα περισσότερο στην απομάκρυνσή της από το κοινωνικό σύνολο.

 Όμως το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι η αρχιτεκτονική δεν αποβλέπει στη δημιουργία του μεμονωμένου αριστουργήματος αλλά στη βελτίωση της συλλογικής ποιότητας ζωής μέσω της αρχής της ενότητας και συνοχής του αστικού χώρου. Το σίγουρο είναι ότι η κατάκριση δεν αρκεί , καθώς αυτό που απαιτείται είναι η περισυλλογή και η ανάληψη δράσης......

Χατζηπαυλή Μαριάννα-Ερμίνα
5ετης φοιτήτρια αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Ανδρέας Γιακουμακατος , Ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής 20^ος αιώνας , Αθήνα εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ , 2004
2.Δημήτρης Φιλιππίδης , Νεοελληνική αρχιτεκτονική , Αθήνα εκδοτικός οίκος 'ΜΕΛΙΣΣΑ' , 1984
3.¨Σπάνιο αλλά όχι υπό εξαφάνιση είδος¨ , ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ  62/2007 , σελ.59-60
4.¨Η ελάσσων κριτική¨ , ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 62/2007 , σελ.61-64
5.¨΄Περί αρχιτεκτονικής κριτικής¨, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 62/2007 , σελ.65-71
6.¨Παράθυρο στην Αρχιτεκτονική Κριτική¨, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 62/2007, σελ.72-74
7.¨Η αναζήτηση του ρόλου του αρχιτέκτονα στη σκιά του πολέμου¨, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 61/2007 , σελ.50-53
8.¨Ο σύγχρονος αρχιτέκτονας και η αναγκαία πολλαπλότητα του ρόλου του¨, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 61/2007 , σελ.54-56
9.¨Ο νέος αρχιτέκτονας στο σύγχρονο επάγγελμα του θαύματος και της αστάθειας¨,  ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 61/2007 , σελ.57-59
10.¨Η σύγχρονη ταυτότητα του αρχιτέκτονα ως προσδοκία της εκπαίδευσης και ως αίτημα της πρακτικής¨, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 61/2007 , σελ.60-61
11¨Αρχιτεκτονική πολιτική Πολιτική αρχιτεκτονική¨, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 61/2007 , σελ.62-65
12.¨Αρχιτεκτονική και περιβάλλον:βίοι παράλληλοι ή αντίθετοι;¨ , ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ 61/2007 , ΣΕΛ.66-68
13.¨Η δημοσιοποίηση και η νέα συμβολική διάσταση της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα¨, θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.102-103
14.¨Η αρχιτεκτονική δραστηριότητα στον τόπο μας¨ , θέματα χώρου και τεχνών 38/2004 , σελ.32-33
15.¨Η αναγκαιότητα καταξίωσης της ελληνικής αρχιτεκτονικής έξω από τα όρια του αρχιτεκτονικού κύκλου¨, θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.75-76
16.¨αυτογνωσία , τόπος και εξωστρέφεια¨, θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.76-77
17.¨χωρίς τίτλο¨ , θέματα χώρου και τεχνών 39/2008  , σελ.77-78
18.¨Η εξωστρέφεια και οι παγίδες της¨,  θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.78
19.¨Επιτέλους , μόνοι!¨, θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.78-79
20.¨Εξωστρέφεια και ευθυγράμμιση¨ , θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.80-81
21.¨Μία εικόνα χίλιες λέξεις¨, θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.81-82
22.¨1991-2008.Η αποσιώπηση της πραγματικότητας¨,  θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.87-88
23.¨Η αρχιτεκτονική σε συμπληγάδες¨, θέματα χώρου και τεχνών 39/2008 , σελ.88-89
24. Νεκτάριος Κεφαλογιάννης , Χρήστος Παπαστεργίου , Η έρευνα αποκτά 'υλικότητα' και η πρακτική γίνεται τρόπος 'κριτικής θεώρησης' , GreekArchitects.gr  8 Μαΐου , 2008
25. Τσαπάρας Στέλιος , Δύο σκέψεις σε ένα ημερολόγιο , 06/04/2008 ,  GreekArchitects.gr  
26. Κεφαλογιάννη Ν. και Παπαστεργίου , ¨Tour-Phare¨. Στρατηγικές νίκες , 7στρατηγικές ήττες... , 10/06/ 2007 ,  GreekArchitects.gr 
27. Τσαπάρας Στέλιος, άρρωστη επιστήμη - άρρωστη αρχιτεκτονική , 2007-04-02  GreekArchitects.gr